Шаропова Феруза Валиевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

 
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Она тили таълимида ўқиб тушуниш кўникмасини ривожлантиришнинг назарий ва методик асослари”, 13.00.02 – Таълим ва тарбия назарияси ва методикаси (ўзбек тили).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.PhD/Ped3688.
Илмий раҳбар: Мавлонова Кларахон Махмутовна, педагогика фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01(бир марталик илмий кенгаш).
Расмий оппонентлар: Юсупова Шоҳидахон Жалолиддиновна, педагогика фанлари доктори, профессор; Адилова Саодат Абдурахимовна, педагогика фанлари номзоди, доцент.   
Етакчи ташкилот: Қори Ниёзий номидаги Тарбия педагогикаси миллий институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади: она тили таълимида ўқиб тушуниш кўникмасини ривожлантиришга оид таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
умумтаълим мактаблари 9-синф ўқувчиларининг публицистик, бадиий ва илмий-оммабоп услубдаги матнларни ўқиб тушуниш малакасини ривожлантиришнинг педагогик имкониятлари маълумотни идрок этишга таъсир қилувчи маълумотни юбориш – кодлаш, уни идрок қилиб, тушуниш – декодлаш каби психолингвистик факторлар ва педагогик омилларнинг узвий боғлиқлиги асосида далилланган;
ўқувчиларда матний компетенсияни шакллантиришга қаратилган жорий-тактик, стратегик ва вариатив қоидалар тизими она тили дарсларида матнни ўқиб тушуниш кўникмасига кирувчи англаш стратегиялари, тушуниш шартлари ва йўллари, коммуникатив, когнитив-прагматик, рефлектив, мотивацион, сократик ва интегратив ёндашувлар асосида ишлаб чиқилган;
матнни ўқиб тушуниш малакасини ривожлантириш методикаси топшириқлар мазмунини вербал ва визуал тарзда тушуниш, матн моҳиятини англаш, унда ифодаланган асосий фикр, ғоя, эксплицит, имплицит маънони ҳамда матндан кўзланган муаллиф мақсадини тўғри англай олишга йўналтириш, металингвистик қобилиятларга устуворлик бериш асосида такомиллаштирилган;
она тили таълимида 9-синф ўқувчиларининг матнни ўқиб тушуниш малакасини ривожлантириш технологияси монитор тушуниш – сўз, фразаларни текшириш, сўзларни ҳис қилиш; хулосалаш; муҳим ўринларни аниқлаш; матн тузилиши, хусусиятлари ва услубини аниқлаш; савол бериш ва тахмин қилиш; маълумотни визуаллаштириш; мавжуд билим билан янги маълумотни интеграциялаш асосида ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Она тили дарсларида матнни ўқиб тушуниш кўникмасини ривожлантириш методикаси бўйича олинган илмий натижалар асосида:
умумтаълим мактаблари 9-синф ўқувчиларида публицистик, бадиий ва илмий-оммабоп услубдаги матнларни ўқиб тушуниш малакасини ривожлантиришнинг педагогик имкониятлари маълумотни идрок этишга таъсир қилувчи маълумотни юбориш – кодлаш, уни идрок қилиб, тушуниш – декодлаш каби психолингвистик факторлар ва педагогик омилларнинг узвий боғлиқлиги асосида такомиллаштиришга оид илмий хулоса ва таклифлардан “Маҳалла ва оила” илмий-тадқиқот институтида 2021-2022-йилларда бажарилган ЖҲБЛ-20-сонли “Оила, маҳалла ва гендер тенглиги мавзусида бадиий асарларнинг электрон корпусини яратиш” мавзусидаги лойиҳасида фойдаланилган (“Оила ва гендер” илмий-тадқиқот институтининг 2024-йил 20-августдаги 01-09/2104-сон маълумотномаси). Натижада турли услубдаги матнлар моҳиятини тушуниш босқичлари ва матн юзасидан тайёрланган топшириқлар билан ишлаш стратегиялари амалда қўлланиб, ўзлаштириш самарадорлигига эришилган;
ўқувчиларда матний компетенсияни шакллантиришга қаратилган жорий-тактик, стратегик ва вариатив қоидалар тизими она тили дарсларида матнни ўқиб тушуниш кўникмасига оид англаш стратегиялари, тушуниш шартлари ва йўллари, коммуникатив, когнитив-прагматик, рефлектив, мотивацион, сократик ва интегратив ёндашувлар асосида такомиллаштирилган  топшириқлар мазмуни ва методикаси она тили дарсликларига сингдирилган (Ўзбекистон Республикаси Мактабгача ва мактаб таълими вазирлиги ҳузуридаги Республика таълим марказининг 2024-йил 1-июлдаги 01/11-6-397-сон маълумотномаси). Натижада она тили фанидан ўқув дастурлари ва дарсликлари мазмуни замонавий ёндашувларга асосланган топшириқлар тизими билан бойитилган;
матнни ўқиб тушуниш малакасини ривожлантириш методикасидан: топшириқлар мазмунини вербал ва визуал тарзда тушуниш, матн моҳиятини англаш, унда ифодаланган асосий фикр, ғоя, эксплицит, имплицит маънони ҳамда матндан кўзланган муаллиф мақсадини тўғри англай олишга йўналтириш, металингвистик қобилиятларга устуворлик бериш асосида тушуниш йўлларига оид тавсиялардан она тили дарсликлари ва ўқитувчи китобларини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Мактабгача ва мактаб таълими вазирлиги ҳузуридаги Республика таълим марказининг 2024-йил 1-июлдаги 01/11-6-397-сон маълумотномаси). Натижада матн мазмунини тушуниш ва топшириқлар билан ишлашга оид методик та'минот такомиллашувига хизмат қилган;
она тили таълимида 9-синф ўқувчиларининг матнни ўқиб тушуниш кўникмасини ривожлантириш технологияси монитор тушуниш – сўз, фразаларни текшириш, сўзларни ҳис қилиш; хулосалаш; муҳим ўринларни аниқлаш; матн тузилиши, хусусиятлари ва услубини аниқлаш; савол бериш ва тахмин қилиш; маълумотни визуаллаштириш; мавжуд билим билан янги маълумотни интеграциялаш асосида ишлаб чиқилган инновацион иш турларидан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2021–2023-йилларда амалга оширилган АМ-ФЗ-201908172 “Ўзбек тилининг таълимий корпусини яратиш” лойиҳасида фойдаланилган. (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 29-сентябрдаги 04/1-2697-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек тили методикаси замонавий тилшуносликнинг муҳим атамалари билан бойитилиб, нутқий компетенсиянинг таркибий қисми бўлган ўқиб тушуниш кўникмасини ривожлантириш стратегияси такомиллаштирилган.