Хасанова Камола Мусаджановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Юрак ишемик касаллигида уйқу бузилишларининг полисомнографик кўрсаткичлари ва когнитив-бихевиорал терапияси имкониятлари”, 19.00.04-Тиббий психология,14.00.06-Кардиология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.PhD/Tib3983.
Илмий раҳбарлар: Ибодуллаев Зарифбой Ражабович, тиббиёт фанлари доктори, профессор, Махкамова Наргиза Уткуровна, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/05.05.2023.Tib.30.04.
Расмий оппонентлар: Расулов Абдимумин Ибрагимович, психология фанлари доктори, профессор, Насирова Зарина Акбаровна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот номи: Республика ихтисослаштирилган терапия ва тиббий реабилитация илмий-амалий тиббиёт марказаи.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: турғун юрак ишемик касаллигида уйқу бузилишларини нейро-психологик синамалар орқали ташхислаш ва когнитив-бихевиорал психотерапия ёрдамида даволаш самарадорлигини оширишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
юрак ишемик касаллигига олиб келувчи хавф омиллари, уйқу бузилишларидан инсомния ва хуррак туфайли тунги уйқуда нафас олиш жараёнининг вақтинчалик ёки қисман тўхташи (апноэ/гипопноэ)нинг биргаликда кузатилиши полисомнография усулида COMISA синдромининг хасталикни башоратлашда салбий таъсирининг ўрнини уйқу бузилиши скрининг сўровномаси ҳамда субъектив шикоятлари модификация қилинган шкаланинг натижалари асосида исботланган;
юрак ишемик касаллигида полисомнография кўрсаткичларидан апноэ/гипопноэ индексининг 5/соатдан юқори бўлиши триглицерид, жуда паст зичликдаги липопротеид, атерогенлик коэффициенти, наҳорги глюкоза ва креатинининг қондаги миқдорининг ўзгариши ўртасида ўзаро тўғри корреляцион боғлиқлик натижасида хасталик асоратларининг ортиши ва ўлимнинг юзага келиши асосланган;
юрак ишемик касаллигида уйқунинг бузилишини когнитив-бихевиорал терапия кўникмаларини беморларда шакллантириш натижасида давомли ижобий ҳаво босими (СРАР) билан даволашга бўлган мойиллик, даволаниш давомийлигини ошириши билан биргаликда беморлардаги қўрқув, тушкунлик ва хавотир синдромини камайтириш орқали нафас тўхташининг олдини олиш ва даволаш самарадорлигини ошириш имконининг юқорилиги исботланган;
сунъий интеллект имкониятларидан фойдаланган ҳолда юрак ишемик касаллигини эрта босқичида ташхислаш предикторлари ва башоратлаш таъсир этувчи аломатларини ажратиш орқали уларнинг олдини олишга қаратилган руҳий психологик тактиканинг самардорлигини баҳолаш тартиби ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Турғун ЮИКда уйқу бузилишларининг клиник ва нейро-психологик таъсирини ўрганиш ва когнитив-бихевиорал психотерапия орқали даволаш самарадорлигини ошириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: уйқу бузилишларини эрта босқичларда аниқлаш ва олдини олиш мақсадида “Уйқу бузилишларининг скрининг сўровномаси” ишлаб чиқилган, Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Андижон филиали 26 июль 2024 йил 19-сон буйруғи, Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт марказининг Бухоро вилоят минтақавий филиали 04.07.2024 йилдаги 42/1-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Тошкент тиббиёт академияси Эксперт кенгашининг 2024 йил 1 июлдаги 01-19007-сон хулосасига кўра (илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Тошкент тиббиёт академиясининг 2022 йил 15 майдаги 679-сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилган). Ижтимоий самарадорлиги. Скрининг сўровнома ёрдамида уйқу бузилишларининг турини эрта даврларда аниқлаш, психоэмоционал ва когнитив ҳолатни баҳолаш ва кейинги йўналишни танлаш, яъни чуқурлаштирилган текширув – ПСГ ёки кардиореспиратор мониторингга йўналтиришга эҳтиёжни кўрсатади. Беморларда фақат уйқусизлик аниқланса ПСГ, агар хуррак ва нафас етишмовчилигига шубҳа бўлса кардиореспиратор мониторинг етарли. Иқтисодий самарадорлиги. Беморларда ПСГ текширувини ўказиш 680000 сўмни (стационар шароитда тунги уйқу даврида текширилади) ташкил қилади. Кардиореспиратор мониторинг 212000 сўмни ташкил қилади (уй шароитида ҳам ўтказиш мумкин). Хулоса. Уйқу бузилишларининг турини аввалдан тахминий аниқлаб, кейин текширувларга юбориш 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 468000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: ЮИКда ПСГ кўрсаткичларидан АГИнинг юқори бўлиши хавотир-тушкунлик, когнитив бузилишлар учрашини ва биокимёвий таҳлилларда мочевина, креатинин, қонда наҳордаги глюкоза ва жуда паст зичликдаги липопротеидлар миқдорининг юқори бўлиши Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Андижон филиалининг 26 июль 2024 йил 19-сон буйруғи, Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Бухоро вилоят минтақавий филиалининг 04.07.2024 йилдаги 42/1-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Тошкент тиббиёт академияси Эксперт кенгашининг 2024 йил 1 июлдаги 01-19007-сон хулосасига кўра илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Тошкент тиббиёт академиясининг 2022 йил 15 майдаги 679-сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилган). Ижтимоий самарадорлиги. Уйқу бузилишларидан УОАСнинг эрта даврларда аниқланиши ва коррекция қилиниши қайта госпитализациянинг олдини олади. Иқтисодий самарадорлиги. Уйқу бузилишлари ва оғир асоратлардан обструктив апноэ синдромини эрта аниқлаш ва даволаш қайта госпитализациянинг олдини олади. Уйқу бузилишлари ва психоэмоционал ҳолат коррекция қилинмаса ва бемор аҳволи оғирлашса, госпитализацияга йўлланма берилади, РИКИАТМ да ўртача даволаниш давомийлиги 10 кун бўлиб, 1 кунги даволаниш нархи 960000 сўмни ташкил қилади. Хулоса. Уйқу бузилишларини эрта аниқлаш ва даволаш ҳар бир бемор учун бюджет ҳисобидан 9600000 сўмнинг тежалишига олиб келади;
учинчи илмий янгилик: ЮИКда УОАС ва инсомния (COMISA) коморбид ҳолатида даволаш алгоритми ишлаб чиқилди ва Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Андижон филиалининг 26 июль 2024 йил 19-сон буйруғи, Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Бухоро вилоят минтақавий филиалининг 04.07.2024 йилдаги 42/1-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Тошкент тиббиёт академияси Эксперт кенгашининг 2024 йил 1 июлдаги 01-19007-сон хулосасига кўра илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Тошкент тиббиёт академиясининг 2022 йил 15 майдаги 679-сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилган). Иқтисодий самарадорлиги. Бир бемор учун 6 ой давомида даволаниш ўртача стандарт дориларни қабул қилишдан ташқари психофармакотерапия билан биргаликда 7 180 000 сўмни ташкил қилади. Ҳар бир бемор юқоридаги дори воситаларини ўртача 6 ой давомида қабул қилишини қуйидаги формула билан ҳисоблаш мумкин: Dx=(Dₚ+Kq+ Uₚ)×Dm, бу ерда Dx – Даволаш харажатлари, Dₚ – Психофармакотерапия (антидепрессант), Кₚ – Когнитив препаратлар, Uₚ - Уйқу воситалари, Dm – Даволаш муддати, Dx = (107 000+144 000+166 000) х 6 = 2 502 000 сўм. ЮИКларида аниқланган ҳар бир беморда уйқу бузилишлари, когнитив ўзгаришлар ва психоэмоционал статусни когнитив-бихевиорал терапия (КБТ) орқали коррекция қилинганда яъни даволаш ўртача уч марта ўтказилади ва бир курс терапия нархи 75 000 сўмни ташкил қилади. Кейинги босқичларда беморларга КБТ усулларини уй шароитида ўтказиш ўргатилади. КБТ нинг афзаллиги, ЮИК мавжуд бемор билан стационар ёки амбулатория шароитида 3 марта шуғулланилади ва кўникмаларни уй шароитида бажариш ўргатилади. КБТ ёрдамида беморлар уй шароитида дори воситаларисиз психоэмоционал ҳолат, уйқу бузилишлари ва когнитив бузилишларни коррекция қилишлари мумкин. Таклиф қилинаётган терапия учун: Dx=Kₜ x Dm = 75 000 x 3 = 225 000 сўм. Kₜ - KBT, Dm – Даволаш муддати, агар КБТ нинг иқтисодий самарадорлигини баҳолайдиган бўлсак:
(2502000 – 225000) х 100%2502000
Шундай қилиб, таклиф қилинаётган КБТни қўллаш орқали ҳар бир беморда 6 955 000 сўмни тежаб қолишга эришилади. Хулоса. Уйқу бузилишларида КБТни 3 марта қўллаш орқали 2277000 сўм бюджет маблағларидан иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: ЮИКни олдини олиш, эрта ташхислаш ва башорат қилиш мақсадида илк бор сунъий интеллект имкониятларидан фойдаланиш Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Андижон филиалининг 26 июль 2024 йил 19-сон буйруғи, Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази Бухоро вилоят минтақавий филиалининг 04.07.2024 йилдаги 42/1-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Тошкент тиббиёт академияси Эксперт кенгашининг 2024 йил 1 июлдаги 01-19007-сон хулосасига кўра илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Тошкент тиббиёт академиясининг 2022 йил 15 майдаги 679-сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилган). Ижтимоий самарадорлиги. Сунъий интеллект имкониятларидан фойдаланган ҳолда ЮИКнинг келиб чиқишига ва прогнозига таъсир этувчи аломатлар ўрганилиб, касалликнинг эрта босқичларда юзага келишининг олди олинади ва касаллик аниқланганда эрта босқичларда коррекция қилинади. Иқтисодий самарадорлиги. ЮИКда уйқу бузилишлари аниқланган беморлар учун амбулатор-профилактика чоралари, миллий стандартларга асосланган ҳолда даволаш алгоритмини ишлаб чиқиш моддий харажатлар миқдорини 91% га камайишини кўрсатди. Хулоса. ЮИКда уйқу бузилишларининг эрта даврларда аниқланиши натижасида қайта госпитализация ва ортиқча маблағ сарфлашнинг олдини олиш имконини беради.