Собиров Қўзибой Эркиновичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Янги яратилган маҳаллий дурагай пиллаларни қайта ишлашнинг чиқиндисиз технологияси” 05.06.02–“Тўқимачилик материаллари технологияси ва хомашёга дастлабки ишлов бериш” (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.DSc/Т637
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти, DSc.03/30.12.2019.T.08.01.
Расмий оппонентлар: Ханходжаева Нилуфар Рахимовна, техника фанлари доктори, профессор; Валиев Гулам Набиджанович техника фанлари доктори, профессор; Эркинов Зокиржон Эркинбой ўғли, техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон табиий толалар илмий тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: янги яратилган маҳаллий дурагай пиллаларни қайта ишлашнинг чиқиндисиз технологиясини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
янги яратилган маҳаллий дурагайлардан иккинчи такрорий мавсумда етиштирилган пиллаларни саралашда нуқсонли пилларни кейинги жараёнга ўтказмаслик асосида чувиш технологик жараёнлари такомиллаштирилган;
пиллалардан юқори сифатли “3А” ва “4А” синфига мос хом ипак олиш учун уларнинг қобиқ хусусиятлари-сув ўтказувчанлиги, қаттиқлиги, ғовакдорлигини таҳлили асосида, пилла ипини қобиқдан ажралиш адгезия кучини камайтириш орқали технологик режимлар ишлаб чиқилган;
навсиз пиллалар нуқсонларини ва қаттиқлигини буғлаш жараёнига таъсирини аниқлаш асосида ипларнинг чизиқли зичлигини назорат қилмасдан бир текис параллел жойлашган ипак калавасини олиш технологияси ҳамда пилла илгичларини 10 тадан 3 тага қисқартириш орқали чувиш дастгоҳи такомиллаштирилган;
бикомпонент ип мустаҳкамлигига унинг таркибидаги ипак толалар улуши, бурамлар сони ва пилта чўзилишини таъсири исботланган ҳамда аралаш толали йигирилган ипларни ишлаб чиқаришни такомиллаштирилган технологияси яратилган;
такомиллаштирилган ипак ишлаб чиқариш ва навсиз пиллаларни қайта ишлаш технологияларида олинадиган хом ипак ва бикомпонент йигирилган ипининг сифатига таъсир қилувчи омилларнинг рационал қийматлари қурилган регрессион моделларнинг таҳлили асосида аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Янги яратилган маҳаллий дурагай пиллаларни қайта ишлашнинг чиқиндисиз технологиясини такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
ички кийимларга мўлжалланган трикотаж ишлаб чиқариш учун хомашё тайёрлаш усулига Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги қошидаги Интеллектуал мулк Агентлигининг ихтирога патенти олинган (IAP 7697, 2024 й.), натижада навсиз пиллаларни чувишни (НПЧД) дастгоҳи такомиллаштирилган;
тавсия этилган такомиллаштирилган технология “Ўзбекипаксаноат” уюшмаси тасарруфидаги корхоналарида, жумладан, Хоразм вилоятининг Хива шаҳридаги “Khiva Silk Fabric” МЧЖ, Янгиариқ туманидаги “XORAZM PILLA XOLDING” МЧЖ да жорий қилинган (“Ўзбекипаксаноат” уюшмасининг 2024 йил 15 августдаги 4-3/977-сонли маълумотномаси). Натижада, корхоналарда давлат стандарти талаблари бўйича ишлаб чиқарилаётган “2А” синфига мос хом ипак сифати бўйича кўрсаткичлари яхшиланиб, давлат стандарти талаблари бўйича “3А” синфига мос юқори сифатли хом ипак олиш имконияти яратилган. Пиллаларни чувиш жараёнидаги пиллаларнинг солиштирма сарфи 2,8 дан 2,7 кг гача камайтирилиб бир килограмм хом ипак олиш учун сарфланадиган пилла хомашёси сарфи 3,57% га камайтирилишига эришилган;
бикомпонент янги турдаги газламалар учун хом ашё тайёрлаш технологияси «Ўзтўқимачиликсаноат» уюшмаси таркибидаги корхоналарда, хусусан, “TEXTILE FINANCE KHOREM” МЧЖ, “KOBOTEX” МЧЖ, “GLASUN TASHKENT” МЧЖ шаклидаги хорижий корхоналарида (“Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмасининг 2024 йил 29 августдаги 03/25-2291 сонли маълумотномаси) жорий этилган. Натижада, аралаш толалардан йигирилган ип олиш янги технология ва усулда ишлаб чиқарилган йигирилган иплар ассортиментини қўллашда 100% пахта ипига нисбатан сифат кўрсаткичи 17,3% га оширишга эришилган.