Эгамбердиев Акмал Эргашевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистонда туркистон аюгасининг (Ажуга туркестаниcа (Регел) Бриқ.) тарқалиши, заҳиралари ва биоекологик хусусиятлари», 03.00.05 – Ботаника (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/B813.
Илмий раҳбар: Нигматуллаев Бахтиёр Алимович, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Гулистон давлат университети, PhD.03/30.12.2019.B.91.01.
Расмий оппонентлар: Мавлонов Худорган, биология фанлари доктори; Абдураимов Озодбек Султонбекович, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: А.туркестаниcа нинг ўсимлик жамоасида тутган ўрнини аниқлаш ва биоекологик хусусиятларини таҳлил қилиш орқали, табиий ресурсларининг замонавий ҳолатини баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
А. туркестаниcа нинг тарқалиш чегараси Қашқадарё вилоятининг Қамаши тумани Каттаўрадарё, Оқсувдарё, Қизилдарё ҳавзаларининг юқори қисмидан (Майданак обсерватория йўли атрофида), Кўҳитанг, Денов туманининг Вахшавор қишлоғи, Бойсун, Шеробод ҳудудлари эканлиги аниқланган;
А. туркестаниcа нинг ўсиши ва ривожланиши ҳамда онтогенезининг асосий даврлари, латент, виргинил ва генератив босқичларини таҳлил қилиш орқали биоекологик хусусиятлари очиб берилган;
ўсимликнинг гуллаши тупроқ-иқлим шароитига боғлиқлиги, оптимал ҳаво ҳарорати, ҳавонинг нисбий намлиги асосий белгиловчи омил эканлиги билан изоҳланган;
А. туркестаниcа нинг адабиётларда келтирилмаган 7 та формация таркибида 11 та янги ассоциацияси аниқланган;
ўсимликнинг флорада тарқалиши ва ресурс, яни саноат қийматига эга майдонларини акс эттирувчи ГАТ хариталари тузилган;
ўсимликнинг 3 тоифа ва 21 та массивлардаги ресурс, яни саноат қийматига эга майдонлари 1040 га ни ташкил қилиши аниқланган;
республикада ўсимликнинг биологик заҳираси 158,8 т, эксплуатацион заҳираси 103,4 т ва йиллик йиғиб олиш мумкин бўлган ҳажми 26,12 тоннани ташкил қилиши аниқланган;
абиотик омилларга боғлиқ ҳолда турнинг мавсумий ўсиш ривожланиши, суткалик ва мавсумий гуллаш динамикаси очиб берилган ҳамда уруғ маҳсулдорлиги баҳоланган;
вегетатив ва генератив органлари анатомик тузилиши таҳлили асосида, ўсимлик хом-ашёсини идентификация қилишда фойдаланиладиган диагностик белгилари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. А. туркестаниcа нинг фитоценологияси, табиий заҳиралари ва биоекологияси бўйича олинган илмий натижалари асосида:
А. туркестаниcа нинг биоекологик хусусиятлари, тарқалиши ва заҳираларини аниқлаш бўйича услубий қўлланма ва тавсиянома Ўрмон хўжалиги агентлигининг Қашқадарё ва Сурхондарё вилоятлари ўрмон хўжаликлари фаолиятига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 2024 йил 30 июлдаги 03-03/3-7364-сонли маълумотномаси). Натижада, ўрмон фонди ерларида А. туркестаниcа нинг тарқалиш майдонлари ва табиий хомашё заҳирасининг замонавий ҳолати бўйича янгиланган маълумотлар олиш имконини берган;
Ламиаcеае оиласига мансуб Ажуга туркесланиcа турни (капалакқоʻнмас) 160 нусхадаги гербарий коллекцияси Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ботаника инстилути ҳузуридаги Тошкент Ботаника боғи “Доривор ўсимликлар” лабораториясининг ноёб коллекциясига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2023 йил 25 мартдаги 4/1255-606-сон маълумотномаси). Натижада, Ботаника боғининг “Генофонд коллекцияси” доривор ўсимликлар фондини бойитиш ва эх ситу шароитида Ламиаcеае оиласига мансуб доривор ўсимликлар коллекциясини кенгайтириш имконини берган.