Собирова Донохон Саидаскархановна
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Инсултдан кейинги эпилепсияни ташҳислаш ва даволашни оптималлаштириш», 14.00.13 – Неврология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.4.PhD/Tib4082.
Илмий раҳбар: Рахимбаева Гулнoра Саттаровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/05.05.2023.Tib.30.04.
Расмий оппонентлар: Аликулова Нигора Абдукадировна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Расулова Хуршидахон Абдубориевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот номи: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт инсутитут.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: инсултдан кейинги эпилепсияли беморларнинг клиник-неврологик, нейрофизиологик ва нейроиммунологик тавсифларини касалликни ташҳислаш ва даволаш усулларини яхшилаш мақсадида ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
клиник-нейрофизиологик ва нейровизуалогик усуллар ҳамда беморларни халқаро SеLECT шкаласи (Se – инсулт оғирлиги, L – йирик артерия атеросклерози, E – эрта хуружлар, C – кортексга таъсир, T – миё қаватининг зарарланиши) бўйича тестдан ўтказишга асосланган ишемик инсултни ўтказган беморларда кечиккан эпилептик хуружларнинг ривожланишини прогноз қилиш илмий асосланган;
ишемик инсултдан кейинги кечиккан эпилептик хуружларнинг ривожланишида этиологик сабаблар ва хавф омилларининг ўрни хамда нейронлар зарарланиши ва ангиогенез омилларини қўшимча баҳоланганда постинсулт эпилепсиясини эрта аниқлаш мезонлари ишлаб чиқилган;
постинсулт эпилепсия ривожланишида нейронларнинг зарарланиш омиллари – NSE (нейрон-специфик энолаза) ва VEGF (ангиогенез омиллари)нинг патогенетик, диагностик ва прогнозик аҳамияти, уларнинг даражалари билан беморларнинг функционал ҳолатини баҳолайдиган шкала кўрсаткичлари ўртасида корреляцион боғлиқлик исботланган;
нейрофизиологик ва нейроиммунологик тадқиқотлар асосида постинсулт эпилепсияси бўлган беморларни комплекс даволашда когнитив ва неврологик дефицитни камайтиришга ёрдам берувчи эдаравон дори воситасини қўллашнинг клиник-патогенетик самарадорлигини баҳолаш орқали эпилептик хуружларни қўзғатмасдан инсултни даволаш такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Инсултдан кейинги эпилепсия ташхиси қўйилган беморларда тутканок хуружларининг клиник кечиши ва уни даволаш хусусиятларини баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: клиник-нейрофизиологик ва нейровизуалогик усуллар ҳамда беморларни халқаро SеLECT шкаласи (Se – инсулт оғирлиги, L – йирик артерия атеросклерози, E – эрта хуружлар, C – кортексга таъсир, T – миё қаватининг зарарланиши) бўйича тестдан ўтказишга асосланган ишемик инсултни ўтказган беморларда кечиккан эпилептик хуружларнинг ривожланишини прогноз қилиш илмий асослаб берилгани Тошкент шаҳар 5-сон шаҳар клиник шифохонаси 13.08.2024 йилдаги 135-сон буйруғи ва Тошкент вилояти ихтисослаштирилган соматика шифохонаси 17.08.2024 йилдаги 01-98-сон буйруғи томонидан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: олиб борилган тадқиқотлар натижаларини амалиётга жорий этиш ишемик инсулт оқибатлари бўлган беморларда кеч эпилептик ҳуружларни ташҳислаш ва эпилепсия оғирлигини баҳолаш, охирги якунни прогноз қилиш ва стационарда даволаниш муддатларини қисқартириш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги ИКЭли беморларни комплекс текширишни тизимлаштириш ташҳислашга ўз вақтида дифференциал ёндашувни қўллаш ва ишемик инсулт кеч реабилитация даврида беморларни олиб бориш, барвақт ўлимни камайтириш ва стационарда даволаниш муддатларини 4-5 кунга қисқартириш имконини берган, бу эса ҳар бир беморга тежаладиган 880000-1020000 сўмни ташкил қилган. Хулоса: ишемик инсулт оқибатлари бўлган беморларда кеч эпилептик ҳуружларни ва эпилепсия оғирлигини аниқлаш учун махсус шкала ва усуллардан фойдаланиш беморларнинг яшаб қолиши кўрсаткичларини оширди ва шу тариқа ўлим, ногиронлик кўрсаткичларини, стационарда даволаниш муддатларини камайтирди, молиявий харажатларни қисқартирди.
иккинчи илмий янгилик: ишемик инсултдан кейинги кечиккан эпилептик хуружларнинг ривожланишида этиологик сабаблар ва хавф омилларининг ўрни хамда нейронлар зарарланиши ва ангиогенез омилларини қўшимча баҳоланганда постинсулт эпилепсиясини эрта аниқлаш мезонлари ишлаб чиқилгани Тошкент шаҳар 5-сонли шаҳар клиник шифохонаси 13.08.2024 йилдаги 135-сон буйруғи ва Тошкент вилояти ихтисослаштирилган соматика шифохонаси 17.08.2024 йилдаги 01-98-сон буйруғи томонидан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: ишемик инсултдан кейинги эрта ва кеч юзага келадиган эпилептик ҳуружлар, ҳар хил турдаги талвасаларни ўз вақтида ташҳислашдан иборат бўлиб, бу функционал якунни яхшилашга имкон берадиган ИКЭни даволаш тактикасини танлаш учун муҳимдир. Иқтисодий самарадорлиги: ўтказилган тадқиқот натижаларини жорий этиш ишемик инсулт оқибатларига эга беморларда кеч юзага келадиган эпилептик ҳуружларни ташҳислаш ва прогнозлашга долзарб ёндашувларни ишлаб чиқишга таъсир кўрсатди ҳамда тиббий ёрдам кўрсатишга молиявий харажатларни камайтириш, ходимларнинг иш вақтини қисқартириш имконини берди. Хулоса: ишемик инсулт оқибатлари бўлган беморларда кеч эпилептик ҳуружлар ривожланишининг олдини олиш учун 1 беморга бюджет маблағларининг тежалиши 2 813 943 сўмни ташкил қилган.
учинчи илмий янгилик: постинсулт эпилепсия ривожланишида нейронларнинг зарарланиш омиллари – NSE (нейрон-специфик энолаза) ва VEGF (ангиогенез омиллари)нинг патогенетик, диагностик ва прогнозик аҳамияти, уларнинг даражалари билан беморларнинг функционал ҳолатини баҳолайдиган шкала кўрсаткичлари ўртасида корреляцион боғлиқлик исботлангани Тошкент шаҳар 5-сонли шаҳар клиник шифохонаси 13.08.2024 йилдаги 135-сон буйруғи ва Тошкент вилояти ихтисослаштирилган соматика шифохонаси 17.08.2024 йилдаги 01-98-сон буйруғи томонидан амалиётга жорий этилган. Иижтимоий самарадорлиги: ўрганилган биомаркерлар иммунологик таҳлилини амалиётга жорий этиш Ишемик инсултдан кейин эпилепсия ривожланиши ёки авж олиши эҳтимолини олдиндан айтиш имконини берди. Нерв тўқимасининг шикастланганини ҳамда ангиогенез жараёнини тавсифлайдиган кўрсаткичлар билан беморлардаги касалликнинг оғирлик даражаси, ногиронланиш, реабилитацион салоҳияти, кундалик ҳаётдаги фаоллиги ўртасидаги корреляция даражаси аниқланди. Иқтисодий самарадорлиги: нейроиммунологик маркерларни клиник шкалалар кўрсаткичлари билан боғлаб таҳлил қилиш орқали ИКЭ кечишининг оғирлигини аниқлашга комплекс диагностик ёндашув эрта якунни прогноз қилиш ва жон сақлаш даражасини ошириш имконини берди, бу барвақт ўлим, ногиронланиш, беморларнинг стационарда бўлиши муддатларини камайтиришга ҳамда ҳар бир беморга молиявий харажатларни 950000 сўмга қисқартиришга хизмат қилди. Хулоса: ўрганилган биомаркерлар қийматларини амалий қўллаш ИКЭ якунини прогноз қилиш ҳамда беморларнинг ўлими, ногиронланиши ва стационарда бўлиш муддатларининг қисқариши тарзида унинг клиник якунининг яхшиланишини таъминлади;
тўртинчи илмий янгилик: нейрофизиологик ва нейроиммунологик тадқиқотлар асосида постинсулт эпилепсияси бўлган беморларни комплекс даволашда когнитив ва неврологик дефицитни камайтиришга ёрдам берувчи эдаравон дори воситасини қўллашнинг клиник-патогенетик самарадорлигини баҳолаш орқали эпилептик хуружларни қўзғатмасдан инсултни даволаш такомиллаштирилгани Тошкент шаҳар 5-сонли шаҳар клиник шифохонаси 13.08.2024 йилдаги 135-сон буйруғи ва Тошкент вилояти ихтисослаштирилган соматика шифохонаси 17.08.2024 йилдаги 01-98-сон буйруғи томонидан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: ИКЭ ли беморларни комплекс даволашнинг ишлаб чиқилган схемаси унинг самарадорлигини сезиларли оширади, беморлар саломатлигининг тезроқ тикланишига, клиник-нейрофизиологик ва иммунологик ҳолатининг меъёрга қайтишига, эпилептик ҳуружлар қайталаниши (рецидив) частотасининг камайишига ёрдам беради. Дориларнинг қўлланилган комбинацияси синергик самарага, антиоксидант фаолликка эга бўлиб, оқибатларини ва кеч юзага келадиган эпилептик ҳуружларни даволашда самарали ҳисобланади. Иқтисодий самарадорлиги: ИКЭни даволашнинг янги усулини амалиётда қўллаш ҳар бир клиник ҳолатда энг оптимал ёндашувни аниқлашга, даволаш тактикасининг нотўғри танланганлиги ҳисобига эпилепсиянинг қайтарилиши эҳтимолини истисно этишга ёрдам беради. Хулоса: ИКЭли беморларни даволашга харажатлар самарадорлигини таҳлил қилиш шуни кўрсатдики, ИКЭни даволашнинг оптималлаштирилган усулини қўллаш беморлар жонлантириш, интенсив терапия ва неврология бўлимларида бўлганда бюджет маблағларининг тежалишига олиб келди. Ишемик инсулт оқибатлари бўлган беморларда кеч эпилептик ҳуружларни даволаш, қайталанишларнинг олдини олиш ва касаллик якунини яхшилаш учун бюджет маблағларининг 1 беморга нисбатан тежалиши 2813943 сўмни ташкил қилди.
