Исабаева Гулҳаё Фарҳод қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Мустақиллик даври ўзбек қиссаларида она образининг поетик такомили (Ў.Ҳошимовнинг “Дунёнинг ишлари”, И.Султоннинг “Онаизорим”, Г.Мардонованинг “Қуёшим – энам” қиссалари мисолида)”, 10.00.02 – Ўзбек адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.PhD/Fil2436
Илмий раҳбар:Якубов Исламжон Ахмеджанович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01
Расмий оппонентлар: Мелиев Сувонқул, филология фанлари доктори, профессор; Улуғов Абдулла Ўзбекович, филология фанлари номзоди, профессор.
Етакчи ташкилот: Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади:
Ўткир Ҳошимовнинг “Дунёнинг ишлари”, Исажон Султоннинг “Онаизорим”, Гулжаҳон Мардонованинг “Қуёшим – энам” қиссаларида Она образи яратилишидаги муштараклик ва ўзига хосликларни ўрганиш, адибларнинг Она образини яратишдаги ёндашувлари, тамойиллар, бадиий-эстетик консепсиялари ҳамда поетик маҳоратларини тарихий-қиёсий ва аналитик йўсинда илмий асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ҳозирги ўзбек қиссаларида она образининг поетик такомили, унинг тарихий-маърифий асослари, Қуръони Карим оятлари ва Ҳадисларда келган ахборотларга таяниб далилланган, она образининг халқ оғзаки ижоди ва мумтоз адабиёт намуналаридаги бадиий тадрижи, умумий ва хусусий жиҳатлари очиб берилган;
ҳозирги ўзбек қиссаларида она образининг умумпоетик сатҳдан индивидуал бадиий талқин сатҳига ўтишида реалистик тасвир тамойилларининг ўрни ҳамда биографик, тарихий, ижтимоий ва психологик омилларнинг поетик улуши, ўзбек онаси тимсоли образ сифатида умумбашарий миқёсга кўтарилиб бориши асосланган;
Она образининг қисса композицияси сатҳидаги поетик функсияси ёритилган, бадиий сарлавҳа, пейзаж, қистирма эпизод, киритма ҳикояларнинг қаҳрамон руҳиятини очувчи восита сифатида келиши исботланган;
Она миллий характернинг потенсиал асоси эканлиги далилланиб, қиссаларда она образининг индивидуал асослари, поетик ифода шакллари асосланиб, она образи орқали унинг психологиясида юзага келган руҳий тебранишлар, қалб изтироблари, ўй-кечинмалари, эзгуликка ундовчи образ сифатидаги инсон ҳаётидаги ўрни каби масалалар бадиий макон ва ҳаёт мисолида далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Мустақиллик даври ўзбек қиссаларида она образининг поетик такомили (Ў.Ҳошимовнинг “Дунёнинг ишлари”, И.Султоннинг “Онаизорим”, Г.Мардонованинг “Қуёшим – энам” қиссалари мисолида) муаммосини тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
ўзбек адабиётида она образи генезиси ва янгиланиш тамойилларига доир таҳлилий фикрлар ҳамда “Дунёнинг ишлари”, “Онаизорим”, “Қуёшим – энам” қиссаларида оналар образи талқини, она психологиясининг ёритилишига оид илмий-назарий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2021-2023-йилларда бажарилган ПФ-201912258 “Ўзбекистон адабиётининг кўп тилли (ўзбек, рус, инглиз тилларида) электрон платформасини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳасида фойдаланилган. (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 25-мартдаги 04/01-699-сон). Натижада ёзувчилар томонидан оналар образи талқинининг теран ва ишонарли тасвирланишида қўлланилаётган ички монолог, туш, хотира-хаёл, рамзий образли тасвир элементларининг кенг ифода этилганига оид материаллар билан бойитилган;
замонавий ўзбек қиссанавислари Ўткир Ҳошимов, Исажон Султон ва Гулжаҳон Мардонова қиссаларида она образи тасвирида характер ва миллийлик ифодаси ҳамда қиссалар композицияси, шунингдек, образ поетик такомили тадқиқ этилган ўринлардан ҳамда она образининг психологик дунёсини ўрганишда қўлланилган пейзаж, руҳият тасвирига оид илмий-назарий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2017-2020-йилларда бажарилган ОТ-Ф1-030 – “Ўзбек адабиёти тарихи” кўп жилдлик монографияни (7-жилд) чоп этиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 25-мартдаги 04/01-702-сон). Натижада мустақиллик давридаги она образининг янгича талқини Ўткир Ҳошимов, Исажон Султон ва Гулжаҳон Мардонова ижоди ўзбек адабиётида янги босқични бошлаб берганини илмий жиҳатдан аниқлашда асос бўлган;
ўзбек ва дунё адабиётшунослигида қисса жанри такомили ва она образининг ўрганилиш тарихини ёритиш; мустақиллик даври ўзбек қиссачилигида яратилган оналар образини ёритишда ёзувчиларнинг бадиий маҳоратини кўрсатиш; она руҳияти ва қалб кечинмаларининг чуқур тасвирий воситаларини аниқлаш; Ўткир Ҳошимов, Исажон Султон ва Гулжаҳон Мардонова қиссаларида она образи тасвирида садоқат, орият, фидойилик каби қадриятларнинг ёритилишида муаллифлар маҳоратини далиллашдаги қарашларга оид илмий-назарий хулосалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телеканали “Ҳамма учун” кўрсатувининг ўзбек қиссачилигига бағишланган сонининг тайёрланишида фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг 2024-йил 7-февралдаги 02-28-188-сонли маълумотномаси). Натижада кўрсатув илмий-назарий маълумотлар билан бойитилиб, уларнинг илмий-маърифий савияси ошган.
мустақиллик даври ўзбек қиссаларида она образининг умумпоетик сатҳдан индивидуал бадиий талқин сатҳига ўтишида реалистик тасвир тамойилларининг ўрни ҳамда биографик, тарихий, ижтимоий ва психологик омилларнинг поетик улуши, ўзбек онаси тимсоли образ сифатида умумбашарий миқёсга кўтарилиб боришига оид илмий-назарий хулосалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Кинотеатр” телеканалида эфирга узатилган “Биргаликда кўрамиз” кўрсатуви ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Дунё бўйлаб” телеканалининг 2024-йил 27-февралдаги 03-14-45-сонли маълумотномаси). Натижада Она миллий характернинг потенсиал асоси эканлиги далилланган маълумотлар, онанинг инсон ҳаётидаги ўрни бадиий макон ва ҳаёт мисолидаги фактлар билан кўрсатув илмий савияси ошишига хизмат қилган.