Махсудова Нозимахон Джапархоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Клинкерни сув ёрдамида ҳайдалган ИЭС кулчиқиндилари билан паст ҳароратда қисқа муддатли легирлаш ва унинг асосидаги портландцементнинг хоссалари», 02.00.13 – Ноорганик моддалар ва улар асосидаги материаллар технологияси, 02.00.15 – Силикат ва қийин эрийдиган нометалл материаллар технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.3.РhD/T4838.
Илмий раҳбар: Искандарова Мастура, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Умумий ва ноорганик кимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Умумий ва ноорганик кимё институти ҳузуридаги DSc.02./05.05.2023.К/Т.35.02 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Намазов Шафоат Саттарович. техника фанлари доктори, профессор, академик; Юнусова Фарида Рахмонбердиевна, техника фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Навоий давлат кончилик ва технологиялар университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: клинкерни сув ёрдамида ҳайдалган ИЭС кулчиқиндилари билан қисқа муддатли паст ҳароратда легирлаш ва унинг асосидаги портландцемент олиш технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
техноген чиқинди – ИЭС «ҳўл» култошқол (КТЧ)ни кимёвий-минералогик таркиби, структура тузилиши, гидравлик ва пуццолан фаоллиги аниқланиб, уни цементга фаол ноорганик қўшимча сифатида қўллаш имконияти пастлиги исботланган;
КТЧнинг гидравлик (Стьюдент t-мезони бўйича) ва оҳак ютиши бўйича пуццолан фаоллигини ошириш учун 400оС паст ҳароратда термофаоллаштирилиб, уни 20 % миқдорда цементга фаол минерал қўшимча сифатида қўллаш имконияти асосланган;
клинкерни иссиқ оқимида КТЧ билан паст ҳароратда легирлаш ва «қўндирма-қўшимча»ли клинкер ҳосил қилишнинг самарадорлиги илмий исботланган;
«қўндирма-қўшимча»ли клинкер асосидаги портландцементнинг оптимал таркиби олинган бўлиб, КТЧни миқдори ва цемент тошининг физик-механик хоссалари ўртасидаги ўзаро боғлиқлиги аниқланган;
«хўл» култошқол таркибидаги кварц, кальцит, дала шпати, гематит, белит (2CaO·SiO2) ва целит (3СаO·Al2O3) минералларининг цемент тоши структурасини ҳосил бўлишига ва мустаҳкамлигига таъсири «таркиб-структура-хосса» корреляцион қонуниятларига боғлиқлиги аниқланган;
«қўндирма-қўшимча»ли клинкер асосидаги цементни қотиш жараёнида гидратланишини, гидратли маҳсулотлар синтези ва композит микротузилишининг шаклланишини, унинг фаоллигини соф клинкерли портландцемент даражасида таъминлашни мақсадли тарзда бошқариш имконияти асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Термофаоллашган КТЧ «қўндирма-қўшимча»ли клинкер ва унинг асосида кам клинкерли портландцементларининг олиш технологияларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
клинкерни 20% сув ёрдамида ҳайдалган ИЭС култошқол чиқинди қўшиш йўли билан паст ҳароратда легирлаш асосида «қўндирма-қўшимча» хосил қилиш ва ундан модификацияланган портландцемент олиш усули «Охангаронцемент» АЖда амалиётга жорий қилинган («Ўзсаноатқурилишматериаллари» уюшмасининг 2024 йил 24 октябрдаги 04/15-3146-сон маълумотномаси). Натижада, қўшимчали цемент ишлаб чиқаришда КТЧдан кенг миқёсда фойдаланиш ва юқори ҳароратли қимматбахо клинкерни 20%гача тежаш имконини берган;
сув ёрдамида ҳайдалган ИЭС култошқол чиқиндиларини фаоллигини ошириш орқали кам углеродли янги турдаги қўшимчали портландцементлар олиш технологияси «Бекободцемент» AЖда амалиётга жорий этилган. («Ўзсаноатқурилишматериаллари» уюшмасининг 2024 йил 24 октябрдаги 04/15-3146-сон маълумотномаси). Натижада, ГОСТ 31108-2020ни минерал қўшимчали портландцементларга қўйган талабларига мос келган сиқилишдаги мустаҳкамлик кўрсатгичи бўйича цемент ЦЕМ 32,5 синфига мувофиқ келадиган портландцементлар олишни ташкиллаштириш имкониятини берган.