Абдиназаров Ўктам Қушоқовичнинг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Инглиз ва ўзбек тилларидаги гиппологик лексиканинг чоғиштирма тадқиқи” мавзусидаги 10.00.06-Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик, таржимашунослик (филология фанлари) ихтисослиги бўйича.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.PhD/Fil3438.
Илмий раҳбар: Бакиров Поён Уралович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Термиз иқтисодиёт ва сервис университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи: Исъҳоқхон Ибрат номидаги Наманган давлат чет тиллари институти, PhD.03/05.05.2023.Fil.163.01 рақамли Илмий кенгаш асосидаги кенгаш.
Расмий оппонентлар: Гадоева Мавлуда Ибрагимовна, ф.ф.д. (DSc), профессор; Дадабоев Олимжон Ортиқович, филология фанлари фалсафа доктори (PhD), доцент
Етакчи ташкилот: Жиззах давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек тилларидаги гиппологик номларнинг лексик-семантик ва деривацион ўзига хосликларини, шунингдек, этимологик хусусиятларини ёритиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий йангилиги қуйидагилардан иборат:
инглиз ва ўзбек тилларидаги гиппологик оид лексика 498/512 нисбатда бўлиб, от туркумига оид лексемалар ҳар икки тилде ҳам умумий лексик бирликнинг деярли 28 % ини, сифат категориясига оид лексик бирликлар 33%, бирикмали гиппологик терминлар 18%ни, феъл туркумига оид гиппологик лексик бирликлар 21%ни ташкил этиши аниқланган;
ўзбек тилида гиппологик лексиканинг ҳосил бўлишида аналитик, эмпирик, конструксион ёндашувларнинг, инглиз тилидаги гиппологик лексиканинг ҳосил бўлишида эса эмпирик, конструксион ёндашувларнинг таъсири кўпроқ экани исботланган;
гиппологик номларнинг этимологик келиб чиқиши ҳар иккала тилнинг “шартли рамзий модели” таснифига кўра амалга оширилиши, йилқичиликка оид лексик бирликлар тўғридан-тўғри калкалаш йўли орқали ўзлаштирилганлиги, хусусан, инглиз тилига испан, француз тилларидан, ўзбек тилига форс, мўғул тилларидан гиппологик номлар кириб келганлиги аниқланиб, инглиз ўзлашмалари ўзбек ўзлашмаларига нисбатан фонетик беқарорликка эга эканлиги далилланган;
гиппологик лексиканинг контекстга алоқадорлиги матнлараро дискурсив таҳлил билан боғлиқлиги, инглиз тилидаги семантик майдон ўзбек тилидаги гиппологик лексикасига нисбатан ранг-баранг эканлиги, ўзбек тили лексикаси кўпроқ семантик мотивланишга тааллуқлиги, гипонимик ва гиперонимик муносабатлар омонимлик, антонимлик ва синонимлик хусусиятлари билан ифодаланиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз ва ўзбек тилларидаги гиппологик лексикани чоғиштирма тадқиқи юзасидан олинган натижалар асосида:
ўзбек тилида гиппологик лексиканинг ҳосил бўлишида аналитик, эмпирик, конструксион ёндашувларнинг, инглиз тилидаги гиппологик лексиканинг ҳосил бўлишида эса эмпирик, конструксион ёндашувларнинг таъсири кўпроқ экани каби илмий натижалари, амалий таклифлари ҳамда тавсияларидан Ўзбекистон Ёшлари Умумжаҳон ассосиациясининг “Хавфсиз миграция” ва “Мусофир” лойиҳаларида фойдаланилган (Ўзбекистон Ёшлари Умумжаҳон ассосиациясининг 2024-йил 27-ноябрдаги 1-сонли маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида яратилган албом, брошюра, буклетлар ва бошқа тарқатма материаллар янги изланиш ва мисоллар билан тўлдирилган, лойиҳа иштирокчилари ва мутахассиларининг мавзуга доир хабардорлик даражаси оширилишига эришилган;
гиппологик лексиканинг контекстга алоқадорлиги матнлараро дискурсив таҳлил билан боғлиқлиги, инглиз тилидаги семантик майдон ўзбек тилидаги гиппологик лексикасига нисбатан ранг-баранг эканлиги, ўзбек тили лексикаси кўпроқ семантик мотивланишга тааллуқлиги, гипонимик ва гиперонимик муносабатлар омонимлик, антонимлик ва синонимлик хусусиятлари билан ифодаланиши каби илмий янгилик ва тавсияларидан Ўзбекистон Ёзувчилари уюшмаси бадиий асарларнинг таржима жараёнларида унумли фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилари уюшмасининг 2024-йил 3-декабрдаги 1-3702-сонли маълумотномаси). Натижада китобхонларнинг бадиий адабиётлар матнида қўлланиладиган махсус терминлар, уларнинг бир-бирига ўхшаш ва фарқли жиҳатлари ҳақидаги билим ва малакаларининг ошишига хизмат қилган;
гиппологик номларнинг этимологик келиб чиқиши ҳар иккала тилнинг “шартли рамзий модели” таснифига кўра амалга оширилиши, йилқичиликка оид лексик бирликлар тўғридан-тўғри калкалаш йўли орқали ўзлаштирилганлиги, хусусан, инглиз тилига испан, француз тилларидан, ўзбек тилига форс, мўғул тилларидан гиппологик номлар кириб келганлиги аниқланиб, инглиз ўзлашмалари ўзбек ўзлашмаларига нисбатан фонетик беқарорликка эга эканлиги каби янгиликларидан Туркиянинг “ТУМЕД – интернатионал алумни ассоcиатион” ташкилотининг “Улусларарасı Мезунлар Кариер İнşаасı” лойиҳасида фойдаланилган (Туркиянинг “ТУМЕД – интернатионал алумни ассоcиатион” ташкилотининг 2024-йил 28-ноябрдаги 5-сонли маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида тайёрланган мақолаларда гиппологик лексиканинг этимологик хусусиятларини тавсифлашда сўзлар, ибораларнинг янги маъноларини қўллашнинг тартиби такомиллаштирилган.