Атабоев Ахаджон Джумақўзиевичнинг    
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Тилнинг хусусий ва ижтимоий онг билан муносабати: гносеология ва онтология (замонавий тенденсиялар)”, 10.00.11 – Тил назарийаси. Амалий ва компютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.DSc/Fil872.
Илмий раҳбар: Рустамов Дилшодбек Абдувахидович, филология фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат чет тиллари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат чет тиллари институти, PhD.03/29.12.2022.Fil.156.01.
Расмий оппонентлар: Хошимова Дилдора Мадаминовна филология фанлари доктори, профессор; Гулямова Шахноза Кахрамоновна филология фанлари доктори, доцент; Жафаров Ботиржон Саттарович филология фанлари доктори, ррофессор. 
Етакчи ташкилот: Наманган давлат чет тиллар институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Диссертацийанинг мақсади тил, индивидуал ҳамда ижтимоий онг ўртасидаги муносабатларга турли нуқтайи назарни тақдим етиш ҳамда муаммонинг епистемологик ва онтологик жиҳатларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
замонавий гуманитар фанларда тилнинг роли ва функсийалари турли призмалар орқали, жумладан, психолингвистик, лингвокултурологик, семиотик  жиҳатдан кўриб чиқилиб, тил билиш ва тушуниш жарайонларида воситачи; маданий ғойаларни ифодаловчи белгилар тўплами; маълум гуруҳнинг еътиқод ва анъаналарини акс еттирувчи рамзлар мажмуйи; маданий маънолар омбори эканлиги асосланган;
тил ва онгни епистемологик таҳлил қилишнинг йанги уфқлари бир нечта асосий йўналишларни, жумладан, сунъий интеллект ва компютерни ўрганиш (сунъий онгни йаратиш имконийатларини ўрганиш; НЛП орқали тил қобилийатларини тушунишга йанги йондашувлар; ахборот технологийалари оламида тушуниш ва онгнинг табиати ҳақидаги фалсафий баҳслар); онгнинг квант назарийалари (квант еффектларини онгнинг ишлаши билан боғлайдиган назарийалар; квант назарийасини тил ва тафаккур таҳлилига қўллаш); нейротехнологийа ва когнитив имконийатларни кенгайтириш (мийа-компютер интерфейсларини ўрганиш; нейропростетик ва когнитив такомиллаштириш соҳасидаги тадқиқотлар); синтетик биологийа ва онгнинг муқобил шакллари (биологик тузилмалар ва когнитив жарайонлар ўртасидаги боғлиқликни ўрганиш; тил ва онгнинг муқобил шакллари имконийатларини кўриб чиқиш); онгни фанлараро ўрганиш (мийа ва онгни ўрганиш бўйича комплекс лойиҳалар; турли йондашувларни бирлаштирган йанги тадқиқот усулларини ишлаб чиқиш); ахборот фалсафаси ва рақамли епистемологийа (кенг маълумотлар ва алгоритмик қарорларни қабул қилишнинг епистемологик жиҳатларини ўрганиш; рақамли технологийалар билимларнинг ривожланишига қандай таъсир қилишини ўрганиш)ни ўз ичига олиши аниқланган;
тил ва онгни ўрганишдаги онтологик муаммоларни ҳал қилишнинг натуралистик, функсионалистик, феноменологик, ахборот-назарий, онгнинг квант назарийалари, квант еффектлари, энактивизм каби асосий йондашувлари кўриб чиқилиб, ушбу соҳадаги мавжуд тенденсийа ва истиқболлар таҳлил қилинган;
тил ва онгни ўрганишда онтологик муаммоларнинг долзарблиги ҳақиқатни фундаментал тушуниш; неврологийа ва когнитив фанга онтологик мулоҳазалар; маданийатлараро тушуниш; таълим ва когнитив еволюцийа; феноменологийа ва субйектив тажриба; медитацийа ва онгнинг ўзгарган ҳолатлари; фан фалсафаси; квант физикаси ва онг; психиатрийа ва психологийа; сунъий онг каби бир нечта асосий жиҳатларда намоён бўлиши далилланган;
ҳамкорликдаги тадқиқот ва йанги технологик ишланмалар орқали тил ҳамда онг ўртасидаги муносабатни тушунишда самарали натижалар кутилаётганлиги, жумладан, нейролингвистика ва мийани хариталаш; тил жарайонларини моделлаштириш; квант лингвистикаси; компютер лингвистикаси ва табиий тилни қайта ишлаш; мийанинг семантик харитаси; нейролингвистик дастурлаш; когнитив бузилишнинг лингвистик биомаркерлари; когнитив назарийанинг интеграцийаси; лингвистик релйативизмни ўрганиш; нейропоетика ва нейроестетикани ўрганиш; тил еволюцийасини компютерда моделлаштириш каби истиқболли соҳалар ривожланиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Диссертацияда ишлаб чиқилган назарий ва амалий хулоса, тавсия ва ишланмалар асосида:
тил ва онг билан богʻлиқ муаммолар рақамли технологиялар ва сун'ий интеллектнинг ривожланиши билан богʻлиқлиги хусусидаги илмий хулосалардан Наманган муҳандислик-технология   институтининг 2019–2021-йилларга мўлжалланган “ЭМИ (Энглиш ас а Медиум оф Инструcтион)” халқаро лойиҳа доирасида фойдаланилган (Наманган муҳандислик-технология   институтининг 2024-йил 11-сентябрдаги 2201-024-сон маълумотномаси.) Натижада лойиҳа илмий далиллар билан бойитилди, хусусан, тилшунослик доирасида тил ва онг оʻртасидаги консептуал оʻзаро та'сирни аниқлайдиган эпистемологик ва онтологик элементларни бирлаштирган янги назарий гʻоялар учун имконият яратган;
тилшунослик, когнитив фан, неврология ва тил фалсафаси гʻояларини бирлаштирган ҳолда тил ва онг оʻртасидаги муносабатлар, тилнинг шахсий ва ижтимоий онг билан оʻзаро та'сири, шу жумладан, нейролингвистик ва когнитив психологиянинг соʻнгги ютуқларини тушунишнинг яхлит модели, эмпирик ма'лумотларни фалсафий мулоҳазалар билан бирлаштирган ҳолда тилнинг эпистемологик жиҳатларини оʻрганишнинг янги методологиясига доир илмий қарашлардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2020-2023-йилларда амалга оширилган АМ-ФЗ-201908172 –“Ўзбек тилининг таълимий корпусини яратиш” номли грант лойиҳасида фойдаланилган (Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 9-октябрдаги 04/1-2771-сон маълумотномаси.) Натижада тилнинг шахсий ва ижтимоий онгнинг табиати ва тузилишини билиш ҳамда тушунишга та'сири, тил ва онг оʻртасидаги муносабатларнинг эпистемологик ва онтологик жиҳатларини ҳамда ушбу соҳадаги турли методологиялар, тилни воқеликни билиш ва талқин қилишнинг энг муҳим воситаси сифатида тан олиш, шахс онгини шакллантиришга та'сири борасида билдирилган илмий хулосаларидан лойиҳа доирасида ўқув луғатлар яратишнинг илмий-назарий асослари ишлаб чиқишда, матнлар тадқиқий методологиясига доир янги назарий қарашлар билан бойитишда хизмат қилган;
замонавий эпистемологик ва онтологик ёндашувлар шароитида тилнинг шахсий ҳамда ижтимоий онг билан ўзаро боғлиқлиги тўғрисидаги маълумотлардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМ Маданий-ма'рифий ва бадиий эшиттиришлар муҳарририяти томонидан тайёрланган “Таълим ва тараққиёт”, “Адабий жараён”, “Жаҳон адабиёти”, “Болалар ва биз” номли эшиттиришларида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2024-йил 9-сентябрдаги 04361001-сон маълумотномаси). Натижада тилнинг шахсий ва ижтимоий онгнинг табиати ва тузилишини билиш ҳамда тушунишга таъсири аниқлаш, тил ва онг ўртасидаги муносабатларнинг эпистемологик ва онтологик жиҳатларини ҳамда ушбу соҳадаги турли методологивалар ўрганиш, тилни воқеликни билиш ва талқин қилишнинг энг муҳим воситаси сифатида тан олиш, шахс онгини шакллантиришга таъсири далилланиши асосланганлиги таъминлаган;
фан фалсафаси, квант физикаси ва онг, психиатрийа ва психологийа, сунъий онг каби бир нечта асосий жиҳатларда намоён бўлишига доир илмий хулосалари, шунингдек, тил ва онгни ўрганишда онтологик муаммоларнинг долзарблиги ҳақиқатни фундаментал тушуниш, неврологийа ва когнитив фанга онтологик мулоҳазалар, маданийатлараро тушуниш; таълим ва когнитив еволюцийа, феноменологийа ва субйектив тажриба; медитацийа ва онгнинг ўзгарган ҳолатлари каби бир нечта асосий жиҳатларда намоён бўлишига доир илмий хулоса ва таҳлилларидан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022-2023-йилларга мўлжалланган ИЛ-52-21091433-рақамли фундаментал лойиҳани бажаришда, хусусан, “Оʻзбек реалияларига оид мақолалар базаси платформасини (Википедия электрон энциклопедияси мезонлари асосида) яратиш”да фойдаланилган (Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 20-декабрдаги № 04/1-4212-сон маълумотномаси.) Натижада реалияларга оид мақолалар базаси платформаси мазмунан бойитилди, миллий ўзига хослик ва маданий кодлар тўлароқ акс эттирилди ҳамда википедия электрон энциклопедияси мезонларига мувофиқлаштириш жараёни такомиллаштирилган.