Орипова Озода Олимовнанинг
фалсафа доктори (PhD) Диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Кардиомиопатиялар учраш даражаси, хавфли омиллари ва патологик анатомияси” 14.00.15– Патологик анатомия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.1.PhD/Tib1836.
Илмий раҳбар: [Исроилов Ражаб Исроилович], тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт унуверситети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти, PhD.04/30.09.2020.Tib.122.01.
Расмий оппонентлар: Махкамов Носиржон Жўраевич, тиббиёт фанлари доктори (DSc), доцент; Элиева Мехринисо Фахритдинова, тиббиёт фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Тожикистон Республикаси тиббиёт сохасидаги дипломдан кейинги таълим институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: кардиомиопатия касаллиги турли шаклларининг аутопсия маълумотлари бўйича учраш даражаси, макроскопик ва микроскопик ўзгаришларини ойдинлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор сўнгги 10 йиллик давр мобайнида 5642 та ҳолат асосида олиб борилган ретроспектив таҳлил натижаларига кўра, вафот этганлар орасида турли шаклдаги кардиомиопатияларнинг патоморфологик ва демографик хусусиятлари асосида эпидемиологик тузилмаси аниқланган; 
гипертрофик кардиомиопатияда ултраструктур жиҳатдан, актин миозин комплекцининг кескин қалинлашганлиги, З-чизиғи йўғонлашганлиги, морфологик жиҳатдан кардиомиоцитлар тутамининг кескин йириклашиши, макроскопик жиҳатдан миокарднинг қалинлашганлигининг ўзаро боғлиқлиги аниқланган;
алкоголли кардиомиопатия ултраструктур жиҳатдан митохондрияларнинг кескин камайиши ва ўрнида осмиофил липидли киритмаларни кўпайганлиги, З-чизиқни зигзагсимон шаклга кириши, микроскопик жиҳатдан кардиомиоцитлар тутамларида йирик ёғли киритмаларнинг аниқланиши ва перикардиал склероз ўчоқлари, макроскопик жиҳатдан юрак қоринчаларининг кенгайиши ва субэндокардиал йирик ёғ киритмалари ва фиброэластоз ўчоқлари учраши аниқланган;
перипортал кардиомиопатия ултраструктур жиҳатдан актин миозин комплекцининг бўкиши, митохондрияларнинг вакуолизацияси, З-чизиғини кескин осмиофил кўринишда бўлиши ва контрастли трайекториясини кескин бузилиши (ноаниқ ювилган чизиқ кўриниши), микроскопик жиҳатдан кардиомиоцит тутамларида гиалин томчили дистрофия ва оралиғида дағал ва сийрак толали бириктирувчи тўқиманинг кўпайиши, оралиқда диапедез қон қуйилиш ўчоқлари, қоринчаларни овалсимон шаклда кенгайиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Кардиомиопатияларда юрак қон томир тизимининг морфофункционал кўрсаткичларини баҳолаш бўйича олинган илмий натижаларга асосида:
“Кардиомиопатиялар учраш даражаси, хавфли омиллари ва патологик анатомияси” мавзусида ишлаб чиқилган услубий тавсиянома Самарқанд давлат тиббиёт университетининг 2022-йилдаги 24-августдаги 01-02/у-т- 2 хулосасига кўра (илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассаларига жорий этиш бўйича Самарқанд давлат тиббиёт Университетининг 2024-йилдаги 15-январдаги  9743-сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилган):
биринчи илмий янгили Сўнгги 10 йиллик давр мобайнида 5642 та ҳолат асосида олиб борилган ретроспектив таҳлил натижаларига кўра, вафот этганлар орасида турли шаклдаги кардиомиопатияларнинг эпидемиологик тузилмаси биринчи марта аниқлаб берилди. Тадқиқотда кардиомиопатиялар эркаклар орасида 74,8% ҳолларда, аёллар орасида эса 28,2% ҳолларда учраши аниқланди. Айниқса, 40–59 ёш оралиғидаги гуруҳда касалликнинг юқори учраш даражаси кузатилиб, уларнинг 68,5%ини дилатация (бирламчи) кардиомиопатия, 21,5%ини алкоголли кардиомиопатия, 6,8%ини постинфекцион, 1,7%ини перипортал ва 1,5%ини идиопатик (иккиламчи) шакллар ташкил қилгани қайд этилди. Олинган натижалар кардиомиопатияларнинг патоморфологик ва демографик хусусиятлари тўғрисидаги билимларни кенгайтиради ҳамда суд-тиббиёт, клиник-патологик ва эпидемиологик тадқиқотлар учун муҳим асос бўлиб хизмат қилади. Олинган натижаларнинг амалиётга қўлланилиши ўз навбатида Ўзбекистон Республикаси Патологик анатомия маркази бўйича 2023-йилнинг 29-декабрдаги 58/1-сонли буйруқ билан, Сурхондарё вилояти Патологик анатомия бюросининг 2022-йилнинг 5-декабрдаги 44-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: кардиомиопатияларнинг турли хил шакллари билан хасталанган беморларни яшовчанлик даражасини бахолаш асосида, касалликдан кейин ривожланган оғир асорат ва ўлим кўрсаткичларининг саногенезини кучайиши ва танотогенез жараёнини қисқаришига олиб келганлиги исботланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Кардиомиопатияларни билан хасталаниш кўрсаткичини охирги 10 йилликда ахоли орасида 2 баробаргача ошганлиги, 79,7% ни бирламчи, 20,3% ни иккиламчи кардиомиопатиялар ташкил этганлигини инобатга олиб, ташхислашда асосан, клиник анамнестик маълумотлар орқали бирламчи кардиомиопатияларни олдиндан прогнозлаш орқали, самарасиз даволаш усулидан воз кечиш ва асоратларни олдини олишга қаратилган даволаш орқали ўртача, хар бир беморнинг статционар даврини ўртача 35% га қисқаришига эришилди. Бу эса, хар бир беморга давлат бюджетидан сарфланадиган суткалик 650 минг сўмлик сарф харажатни 3,185 млн сўмга қисқаришига олиб келди. (Эслатиб ўтамиз нархлар 2023-йил прейскуранти). Биз томондан таклиф этилган текширувга биноан 3,185 млн сўмни бюджетдан ташқари иқтисод қилиш имконини беради. 
иккинчи илмий янгилик: кардиомиопатияларнинг хос ўзгаришлари бўйича, хар бир шаклининг морфологик, морфометрик ва органометрик хос жихатлари таққосланди, клиник морфологик жиҳатдан аниқланган синдромларнинг фенотипик гуруҳлари бўйича тўлиқ таҳлил натижалари ўрганилди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши ўз навбатида Ўзбекистон Республикаси Патологик анатомия маркази бўйича 2023-йилнинг 29-декабрдаги 58/1-сонли буйруқ билан, Сурхондарё вилояти Патологик анатомия бюросининг 2022-йилнинг 5-декабрдаги 44-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: кардиомиопатияларнинг  дилатацион, гипертрофик, алкоголли ва перипортал турларида ривожланган ўта оғир асоратлар ўрганилмасдан, қўллаб қувватловчи даволаш жараёни амалага оширилиб келинган ва юқори летал кўрсаткичлар билан давом этган, биз таклиф этган  усуллардан кейин, айнан кардиомиопатияларнинг хар бир тури бўйича  летал асоратларга олиб келувчи сабабаларнинг бартараф этилиши натижасида ўлим кўрсаткичи 45% га камайтириш имконини берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Кардиомиопатияларнинг турли шаклларининг морфологик адаптация жихатларига эътибор қаратилган холда, даволашни амалга ошириш имконини бериши, беморларни ортиқча ташхислаш учун сарфланадиган ўртача 350 минг сўмни иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: кардиомиопатиянинг хар бир клиник морфологик турлари бўйича хос бўлган гистологик жихатлари орқали олинган маълумотлар хар турига хос ўзгаришларни  олдиндан аниқлашга қаратилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши ўз навбатида Ўзбекистон Республикаси Патологик анатомия маркази бўйича 2023-йилнинг 29-декабрдаги 58/1-сонли буйруқ билан, Сурхондарё вилояти Патологик анатомия бюросининг 2022-йилнинг 5-декабрдаги 44-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: кардиомиопатияларнинг энг коʻп учрайдиган турлари бўйича ўрганилган гистологик хос жихатлар орқали, кардиомиопатиялар аниқланган беморларнинг меҳнатга лаёқатлилик коʻрсаткичини 45% га сақлаб қолиш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Кардиомиопатиянинг турли шаклларида ананавий даволаш учун сарфланадиган харажатларни, олдиндан ўрганилган гистологик хулосалар асосида, хар бир турида ўртача 400 минг сўмни тежалишига ва беморни стационарда бўлиш муддатини  30% га қисқаришига (21 кунлик даволаш жараёни 6 суткага қисқарганлиги) олиб келган. Натижада, хар бир бемордан ўртача, 400 минг сўмни иқтисод қилинишига олиб келган;
тўртинчи илмий янгилик: асосан хомиладор аёлларда кўп учрайдиган перипортал кардиомиопатияларнинг клиник морфологик жиҳатлари бўйича, ўтказувчи аёлларнинг тўсатдан фалажланиши, кардиомиоцитлар етишмовчилиги айнан хомиладорликда кучаядиган жисмоний зўриқишларда ривожланадиган тўсатдан ўткир юрак ўлимини 30% га камайишига олиб келади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши ўз навбатида Ўзбекистон Республикаси Патологик анатомия маркази бўйича 2023-йилнинг 29-декабрдаги 58/1-сонли буйруқ билан, Сурхондарё вилояти Патологик анатомия бюросининг 2022-йилнинг 5-декабрдаги 44-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: аҳоли орасида хомиладор аёлларда номаълум сабабаларга кўра ривожланадиган перипортал кардиомиопатияларни хомиладорликни биринчи уч ойлигида скринг текширувини амалга ошириш орқали она бола мухофазасини таъминлаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: кардиомиопатияларни хомиладорликни биринчи уч ойлигида скринг қилиш ва қон зардоби тахлилидаги пролактин миқдорини ошиб кетиши назорат қилиш, ўртача перипортал кардиомиопатияни даволаш учун давлат бюджетидан сарфланадиган  ўртача 4,8 млн сўмни давлат бюджетидан тежаш имконини беради. Шу билан бирга энг асосийси она бола мухофазаси таъминланган.