Ботирова Нигина Акрам қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қандли диабетнинг 2 типида ривожланган сурункали буйрак касаллигини ташхислашда Клотҳо ҳамда Цистатин Сни аҳамияти ва даволашни мувофиқлаштириш» 14.00.03 – Эндокринология, 14.00.05 – Ички касалликлар.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/Tib.3730.
Илмий раҳбарлар: Садикова Нигора Гайратовна, тиббиёт фанлари номзоди, доцент; Мирахмедова Ҳилола Тўхтасиновна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги DSc.04/30.12.2019Tib30.02 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Насирова Хуршида Қудратуллаевна, тиббиёт фанлари доктори; Собиров Мақсуд Атабаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади қандли диабетнинг 2 типи негизида ривожланган сурункали буйрак касаллигини ташхислашда Клотҳо ҳамда Цистатин С оқсиллари аҳамиятини солиштирма ўрганиш ва даволашни мувофиқлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
қандли диабетнинг 2 типи негизида ривожланган сурункали буйрак касалигини эрта ташхислашда Цистатин C оқсили миқдорининг ортиши, касаллик ривожланиши ва буйраклар дисфункцияси билан боғлиқлиги асосланган;
қандли диабетнинг 2 типи негизида ривожланган сурункали буйрак касаллигини эрта ташхислаш ва башорат қилишда Клотҳо оқсили миқдорининг камайиши, касаллик жадаллашишига олиб келиши аникланган;
қандли диабетнинг 2  типи негизида ривожланган сурункули буйрак касаллиги авжланишида Цистатин C ва Клотҳо оқсиллари микдорлари   ўртасидаги ўзаро боғлиқлик, касаллик авж олишига ҳамда ҳаёт сифатига таъсири асосланган;
қандли диабетнинг 2  типида  ишлатиладиган натрий-глюкоза котранспортёр 2 (НГЛТ 2) ингибиторлари гуруҳидаги дапаглифлозин дори воситасининг буйраклар функционал ҳолатига таъсири қонда Цистатин С ва Клотҳо оқсиллари миқдорининг меьёрлашувига олиб келиши, натижада буйраклар фаолияти яхшиланиши аниқланган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қандли диабетнинг 2 типида ривожланган сурункали буйрак касаллигини ташхислашда Клотҳо ҳамда Цистатин Сни аҳамияти ва даволашни мувофиқлаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида: 
биринчи илмий янгилик: Қандли диабетнинг 2 типи негизида ривожланган сурункали буйрак касалигини эрта ташхислашда Цистатин C оқсили миқдорининг ортиши, касаллик ривожланиши ва буйраклар дисфункцияси билан боғлиқлиги асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Тошкент вилояти ихтисослаштирилган Соматика шифохонасида 28.03.2024-йилдаги 01-54-сонли буйруқ; Миллий тиббиёт маркази 15.07.2024-йилдаги 0I-09 /36-сонли буйруқ ва Тошкент шахар тез тиббий ёрдам клиник шифохонасида 11.07 2024-йилдаги 113 AF-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024 йил 22 октябрдаги 07/56-сонли хулосаси).  Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 2 тип қандли диабетли беморларда сурункали буйрак касаллиги ривожланишида аньанавий ҳамда, Цистатин С каби янги биомаркерларнинг ўрни, шунингдек углевод ва липид алмашинувининг аҳамиятини аниқлашдан иборат бўлиб, КФТ ва ҳаёт сифатининг пасайиши; қонда цистатин С миқдори ва пешобда альбумин креатинин нисбатининг ортишини аниқлаш сурункали буйрак касаллиги ривожланиш хавфини башоратлашда ва даво самарадорлигини баҳолашда зарур шароит яратилганлиги билан изоҳланади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 2 тип қандли диабетли беморларда сурункали буйрак касаллиги ривожланишида аньанавий ҳамда, Цистатин С каби янги биомаркерларнинг ўрни, шунингдек углевод ва липид алмашинувининг аҳамиятини аниқлашдан иборат бўлиб, КФТ ва ҳаёт сифатининг пасайиши; қонда цистатин С миқдори ва пешобда альбумин креатинин нисбатининг ортишини эрта аниқланиши орқали қуйидаги иқтисодий самарадорликка эришилди: 67,9% беморларда клотҳо ва цистатин С оқсилларини эрта аниқлаш  2 тип қандли диабет негизида ривожланган сурункали буйрак касаллиги асоратларини олдини олиш имкон бериб, асосий касалликнинг авж олиши секинлаштирилиб, ремиссияга эришилди. Хулоса: қандли диабетнинг 2 типи негизида ривожланган сурункали буйрак касалигини эрта ташхислашда Цистатин C оқсили миқдорининг ортиши, касаллик ривожланиши ва буйраклар дисфункцияси билан боғлиқлиги асосланган.
иккинчи илмий янгилик: «Қандли диабетнинг 2 типида ривожланган сурункали буйрак касаллигини эрта ташхислашда Клотҳо ҳамда Цистатин C ни аҳамияти» ва «Қандли диабетнинг 2 типида ривожланган сурункали буйрак касаллигида, гипогликемик даво фонида, Клотҳо омили аҳамияти»  мавзуларида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгашининг 2024-йил 27-мартдаги № 09-15035 – сонли ва 2024-йил 5-июльдаги № 09-19296 – сонли хатлари юборилган. Қандли диабетнинг 2 типи негизида ривожланган сурункали буйрак касаллигини эрта ташхислаш ва башорат қилишда Клотҳо оқсили миқдорининг камайиши, касаллик жадаллашишига олиб келиши аникланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Тошкент вилояти ихтисослаштирилган Соматика шифохонасида 28.03.2024-йилдаги 01-54-сонли буйруқ; Миллий тиббиёт маркази 15.07.2024-йилдаги 0I-09 /36-сонли буйруқ ва Тошкент шахар тез тиббий ёрдам клиник шифохонасида 11.07 2024-йилдаги 113 AF-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024 йил 22 октябрдаги 07/56-сонли хулосаси).   Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 2 тип қандли диабет негизида ривожланган сурункали буйрак касаллиги бор беморларда клотҳо ва цистатин С оқсилларини эрта аниқлаш  67,9% беморларда сурункали буйрак касаллиги асоратларини олдини олишда имкон беради. 2 тип қандли диабетли беморларда клотҳо ва цистатин С оқсилларини аниқлаш натижасида, сурункали буйрак касаллиги ривожланиши ва авж олишини эрта ташхислаш ва асоратларни олдини олишга қаратилган чора-тадбирларининг қўлланилиши орқали беморларнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 11 кундан 9 кунгача қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 397 минг сўмга камайтирган ва беморларнинг ҳаёт сифатини ошириш имконини берган. 2 тип қандли диабетли беморларда клотҳо ва цистатин С оқсилларини аниқланганлиги натижасида сурункали буйрак касаллиги ривожланиши ва авж олишини эрта ташхислаш ва асоратларни олдини олишга қаратилган чора-тадбирларининг қўлланилиши орқали ҳар бир беморнинг шифохонада даволаниш тўлов миқдори 794 минг сўмга, жами 120 нафар бемор ҳисобига бир йил давомида 95 миллион 280 минг сўмга камайтирган. Хулоса: қандли диабетнинг 2 типи негизида ривожланган сурункали буйрак касаллигини эрта ташхислаш ва башорат қилишда Клотҳо оқсили миқдорининг камайиши, касаллик жадаллашишига олиб келиши аникланган;
учинчи илмий янгилик: «Қандли диабетнинг 2 типида ривожланган сурункали буйрак касаллигини эрта ташхислашда Клотҳо ҳамда Цистатин C ни аҳамияти» ва «Қандли диабетнинг 2 типида ривожланган сурункали буйрак касаллигида, гипогликемик даво фонида, Клотҳо омили аҳамияти»  мавзуларида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2024-йил 27-мартдаги № 09-15035 – сонли ва 2024-йил 5-июльдаги № 09-19296 – сонли хатлари юборилган. Қандли диабетнинг 2 типи негизида ривожланган сурункали буйрак касаллигини авжланишида клотҳо оқсили ва цистатин Снинг буйрак зарарланиш маркерлари билан боғлиқлиги исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Тошкент вилояти ихтисослаштирилган Соматика шифохонасида 28.03.2024-йилдаги 01-54-сонли буйруқ; Миллий тиббиёт маркази 15.07.2024-йилдаги 0I-09 /36-сонли буйруқ ва Тошкент шахар тез тиббий ёрдам клиник шифохонасида 11.07 2024-йилдаги 113 AF-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024 йил 22 октябрдаги 07/56-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қандли диабетнинг 2 типида ривожланган сурункали буйрак касаллигини ташхислашда коптокчалар фильтрацияси тезлигини ҳисоблаш учун креатинин ва цистатин С асосидаги формула қўлланилиши натижасида асосий касалликнинг ривожланиши ва авж олишини эрта ташхислаш, ушбу беморларда сурункали буйрак касаллигини башорат қилиш, эрта ташхислаш, асоратларини ва олдини олиш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 2 тип қандли диабетли беморларда клотҳо ва цистатин С оқсилларини аниқлаш натижасида, сурункали буйрак касаллиги ривожланиши ва авж олишини эрта ташхислаш ва асоратларни олдини олишга қаратилган чора-тадбирларининг қўлланилиши орқали беморларнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 11 кундан 9 кунгача қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 397 минг сўмга камайтирган ва беморларнинг ҳаёт сифатини ошириш имконини берган. 2 тип қандли диабетли беморларда клотҳо ва цистатин С оқсилларини аниқланганлиги натижасида сурункали буйрак касаллиги ривожланиши ва авж олишини эрта ташхислаш ва асоратларни олдини олишга қаратилган чора-тадбирларининг қўлланилиши орқали ҳар бир беморнинг шифохонада даволаниш тўлов миқдори 794 минг сўмга, жами 120 нафар бемор ҳисобига бир йил давомида 95 миллион 280 минг сўмга камайтирган. Хулоса: қандли диабетнинг 2 типи негизида ривожланган сурункули буйрак касаллиги авжланишида Цистатин C ва Клотҳо оқсиллари микдорлари  ўртасидаги ўзаро  боғлиқлик, касаллик авж олишига ҳамда ҳаёт сифатига таъсири асосланган;
тўртинчи илмий янгилик: «Қандли диабетнинг 2 типида ривожланган сурункали буйрак касаллигини эрта ташхислашда Клотҳо ҳамда Цистатин C ни аҳамияти» ва «Қандли диабетнинг 2 типида ривожланган сурункали буйрак касаллигида, гипогликемик даво фонида, Клотҳо омили аҳамияти»  мавзуларида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2024-йил 27-мартдаги № 09-15035 – сонли ва 2024-йил 5-июльдаги № 09-19296 – сонли хатлари юборилган. Қандли диабетнинг 2 типида ривожланган сурункали буйрак касаллигини ташхислашда клотҳо ҳамда цистатин Сни аҳамияти ва даволашни мувофиқлаштириш бўйича олинган олиб борилган тадқиқот натижалари Тошкент вилояти ихтисослаштирилган Соматика шифохонасида 28.03.2024-йилдаги 01-54-сонли буйруқ; Миллий тиббиёт маркази 15.07.2024-йилдаги 0I-09 /36-сонли буйруқ ва Тошкент шахар тез тиббий ёрдам клиник шифохонасида 11.07 2024-йилдаги 113 AF-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024 йил 22 октябрдаги 07/56-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 2 тип қандли диабетли беморларда сурункали буйрак касаллиги ривожланишида аньанавий ҳамда, Цистатин С каби янги биомаркерларнинг ўрни, шунингдек углевод ва липид алмашинувининг аҳамиятини аниқлашдан иборат бўлиб, КФТ ва ҳаёт сифатининг пасайиши; қонда цистатин С миқдори ва пешобда альбумин креатинин нисбатининг ортишини аниқлаш сурункали буйрак касаллиги ривожланиш хавфини башоратлашда ва даво самарадорлигини баҳолашда зарур шароит яратилганлиги билан изоҳланади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 2 тип қандли диабетли беморларда сурункали буйрак касаллиги ривожланишида аньанавий ҳамда, Цистатин С каби янги биомаркерларнинг ўрни, шунингдек углевод ва липид алмашинувининг аҳамиятини аниқлашдан иборат бўлиб, КФТ ва ҳаёт сифатининг пасайиши; қонда цистатин С миқдори ва пешобда альбумин креатинин нисбатининг ортишини эрта аниқланиши орқали қуйидаги иқтисодий самарадорликка эришилди: 67,9% беморларда клотҳо ва цистатин С оқсилларини эрта аниқлаш  2 тип қандли диабет негизида ривожланган сурункали буйрак касаллиги асоратларини олдини олиш имкон бериб, асосий касалликнинг авж олиши секинлаштирилиб, ремиссияга эришилди. Хулоса: қандли диабетнинг 2  типида  ишлатиладиган натрий-глюкоза котранспортёр 2 (НГЛТ 2)  ингибиторлари гуруҳидаги дапаглифлозин дори воситасининг буйраклар функционал ҳолатига таъсири қонда Цистатин С ва  Клотҳо оқсиллари миқдорининг меьёрлашувига олиб келиши, натижада буйраклар фаолияти яхшиланиши аникланган.