Исмадияров Бекзод Улуғбековичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Чақалоқлар ва кўкрак ёшидаги болаларда туғма диафрагма чурраларини ташҳислаш ва жарроҳлик тактикасини танлаш», 14.00.35 – Болалар хирургияси.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.3.PhD/Tib2171.
Илмий раҳбар: Эргашев Бахтиёр Бердалиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Болалар миллий тиббиёт маркази, DSc.04/01.02.2022.Tib.147.01.
Расмий оппонентлар: Шарипов Аслан Махмудович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Раҳматуллаев Акмал Абадбекович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот номи: Иркутск давлат тиббиёт университети (Россия).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга эга.
II. Тадқиқотнинг мақсади: чақалоқлар ва кўкрак ёшидаги болалардаги туғма диафрагма чурраларини замонавий анте- ва постнатал ташхислаш усулларидан фойдаланган ҳолда, шунингдек, жарроҳлик даволаш усулларини такомиллаштириш орқали даволаш натижаларини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ҳомиладорлик кечишининг хусусиятлари ва ҳомилада туғма диафрагма чурраси (ТДЧ) ривожланишининг пренатал хавф омиллари ўрганилган, ҳамда бошқа туғма нуқсонлар таркибида ушбу нуқсоннинг нисбий улуши аниқланган;
юракнинг ўнгга силжиши (чап томонлама ТДЧда) ва чапга силжиши (ўнг томонлама ТДЧда), шунингдек, кўкрак қафасида патологик анехоген тузилмалар – меъда ва ингичка ичак қовузлоқларининг пайдо бўлиши ТДЧ ривожланишининг муҳим белгилари эканлиги исботланган;
чақалоқнинг диафрагма чурраси билан туғилган ҳолатида туғруқхонада ва беморларни ташиш жараёнларида энг кўп учрайдиган ташхис ва тактик хатолар аниқланган;
диафрагма чурраси билан туғилган чақалоқларда гипотермия, гипоксия, гиповолемия, гипогликемия, ўпка гипертензияси каби оғирлаштирувчи омилларнинг мавжудлиги, полиорган етишмовчилиги синдроми ривожланишининг олиб келувчи механизмлари жарроҳликдан олдинги даврда ўлим ҳолатининг асосий сабаблари эканлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий-техник кенгашнинг 2024-йил 13-ноябрдаги 08/51-сонли хулосасига асосан:
биринчи илмий янгилик: ҳомиладорлик кечишининг хусусиятлари ва ҳомилада туғма диафрагма чурраси (ТДЧ) ривожланишининг пренатал хавф омиллари ўрганилган, ҳамда бошқа туғма нуқсонлар таркибида ушбу нуқсоннинг нисбий улуши аниқланган. Тадқиқот натижалари Тошкент шаҳар 1-сон болалар клиник шифохонасининг 2024-йил 30-сентябрдаги 100-сонли ва Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2024-йил 7-октябрдаги 174-сонли буйруқларига мувофиқ жарроҳлик бўлимларининг амалий фаолиятига жорий этилган; илмий янгиликнинг ижтимоий аҳамияти: ўтказилган натижаларнинг қиёсий таҳлили туғма диафрагмал чурра бўйича жарроҳлик аралашувини талаб қилувчи болаларда қорин бўшлиғи аъзолари касалликларининг учраш частотаси ва нозологик шаклларини аниқлаш имконини берди. Олинган маълумотларга асосан, туғма диафрагмал чурранинг анатомик вариантларини учта асосий гуруҳ: 1. Чап томондаги туғма диафрагмал чурра (ҳақиқий ва сохта диафрагмал чурра). 2. Ўнг томондаги туғма диафрагмал чурра (ҳақиқий ва сохта диафрагмал чурра). 3. Параэзофагеал чуррага ажратиш мумкин; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: диагностика босқичида асосий гуруҳда кўрсаткичларнинг сезиларли даражада яхшиланишига эришилган: беморларнинг ўртача шифохонада қолиш муддати таққослаш гуруҳига нисбатан 2,5 кун қисқарган. Хулоса: ҳомилада туғма диафрагмал чурра (ТДЧ) шаклланиши хавф омилларини ҳисобга олган ҳолда динамикада пренатал ултратовуш текширувини ўтказиш, гестациянинг эрта муддатларида ушбу нуқсонни мақсадли аниқлаш ва шу орқали ТДЧ нинг антенатал ташхисини яхшилаш имконини берган. Клиникада ишлаб чиқилган антенатал ва постнатал ташхислаш алгоритмлари, шунингдек ТДЧ билан туғилган чақалоқларни олиб бориш тактикасини қўллаш, ушбу нуқсонни боланинг ҳаётидаги дастлабки соатларда аниқлаш имконини берган. Бу эса кеч аниқлаш билан боғлиқ асоратларни камайтиради, оптимал даволаш усулини танлаш ва жарроҳлик даволаш натижаларини 2,3 баробар яхшилаш имконини яратган.
иккинчи илмий янгилик: юракнинг ўнгга силжиши (чап томонлама ТДЧда) ва чапга силжиши (ўнг томонлама ТДЧда), шунингдек, кўкрак қафасида патологик анехоген тузилмалар – меъда ва ингичка ичак қовузлоқларининг пайдо бўлиши ТДЧ ривожланишининг муҳим белгилари эканлиги исботланган. Ушбу усуллар асосида яратилган ташхислаш алгоритми Тошкент шаҳар 1-сон болалар клиник шифохонасининг 2024-йил 30-сентябрдаги 100-сонли ва Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2024-йил 7-октябрдаги 174-сонли буйруқлари асосида жарроҳлик бўлимларининг амалий фаолиятига жорий этилган; илмий янгиликнинг ижтимоий аҳамияти: ишлаб чиқилган ташхислаш алгоритмлари ва дастурий таъминот ташхис қўйиш жараёнини такомиллаштириш ва даволашнинг энг самарали тактикасини аниқлаш имконини берган. Бу алгоритмлар чақалоқлар ва кўкрак ёшидаги болаларда туғма диафрагмал чурра бўйича жарроҳлик аралашувини талаб қиладиган касалликларни аниқлашни сезиларли даражада соддалаштирган, шунингдек, кўкрак қафаси аъзоларининг бошқа касалликлари билан қиёсий ташхис қўйиш жараёнини яхшилаган; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: туғма диафрагмал чурранинг нозологик шакллари тизимлаштирилган. Ушбу патологияларнинг учраш частотаси, клиник хусусиятлари ва кечишидаги фарқлар тўғрисидаги маълумотлар асосида анъанавий ва замонавий ташхислаш усулларини ўз ичига олган диагностика алгоритми ишлаб чиқилган. Ташхислаш усулларини такомиллаштириш туфайли антенатал даврда аниқланиш даражаси 28% дан 82% гача ошган. Асосий гуруҳ беморларида ташхис қўйиш босқичида шифохонада ётиш муддатини 2,5 ўрин-кунга қисқартириш ҳисобига иқтисодий самарадорлик 1959523 сўмни ташкил этган. Хулоса: ташхислаш алгоритмини жорий этиш патологияларнинг клиник-анатомик вариантларини аниқлаш, ҳамроҳ касалликлар ва асоратларни аниқлаш имконини ошириш, шунингдек, жарроҳлик аралашувига кўрсатмаларни аниқлаштириш имконини берган. Бу эса ўз навбатида жарроҳлик даволашнинг энг мақбул усулларини танлаш ва операциядан кейинги асоратлар сонини камайтириш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: чақалоқнинг диафрагма чурраси билан туғилган ҳолатида туғруқхонада ва беморларни ташиш жараёнларида энг кўп учрайдиган ташхис ва тактик хатолар аниқланган. Тадқиқот натижалари Тошкент шаҳар 1-сон болалар клиник шифохонасининг 2024-йил 30-сентябрдаги 100-сонли ва Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2024-йил 7-октябрдаги 174-сонли буйруқларига мувофиқ жарроҳлик бўлимларининг амалий фаолиятига жорий этилган; илмий янгиликнинг ижтимоий аҳамияти: даволаш натижаларига салбий таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ҳамроҳ ва соматик касалликларнинг турлари, учраш частотаси ва хусусиятлари аниқланган. Ташхис усулларини такомиллаштириш натижасида тадқиқот гуруҳларида ҳамроҳ аномалияларни аниқлаш даражаси оширилган. Асосий гуруҳда бу кўрсаткич 59,5 фоиздан 66,4 фоизгача кўтарилди, бу эса 6,9 фоизлик ўсишни ташкил этган; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ишлаб чиқилган ташхис алгоритми ва дастурий таъминотни қўллаш натижасида ёндош аномалиялар ва соматик касалликларни аниқлаш даражаси 6,9 фоизга ошган. Асосий касалликни даволаш жараёнида тегишли соҳа мутахассисларини жалб этган ҳолда ёндош патологияларни даволаш, келажакда ушбу беморларни даволаш учун давлат бюджетидан сарфланиши мумкин бўлган маблағларни сезиларли даражада камайтиришга хизмат қилган. Хулоса: таклиф этилган ташхис алгоритми ва дастурий таъминотнинг амалий қўлланилиши жарроҳлик аралашувини талаб қиладиган туғма диафрагмал чуррани ўз вақтида аниқлашга ёрдам берган. Таклиф этилган алгоритмни қўллаш диафрагма чурраси бўлган болаларни ташхислаш ва даволаш усулларини такомиллаштириш имконини берган. Натижада, асоратлар фоизи 35,4 фоиздан 12,6 фоизгача, ўлим кўрсаткичи эса 33,3 фоиздан 13 фоизгача, яъни 2,5 баробар камайган.
тўртинчи илмий янгилик: диафрагма чурраси билан туғилган чақалоқларда гипотермия, гипоксия, гиповолемия, гипогликемия, ўпка гипертензияси каби оғирлаштирувчи омилларнинг мавжудлиги, полиорган етишмовчилиги синдроми ривожланишининг олиб келувчи механизмлари жарроҳликдан олдинги даврда ўлим ҳолатининг асосий сабаблари эканлиги исботланган. Тадқиқот натижалари Тошкент шаҳар 1-сон болалар клиник шифохонасининг 2024-йил 30-сентябрдаги 100-сонли ва Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2024-йил 7-октябрдаги 174-сонли буйруқларига мувофиқ жарроҳлик бўлимларининг амалий фаолиятига жорий этилган; илмий янгиликнинг ижтимоий аҳамияти: таклиф этилган жарроҳлик ва тактик ёндашувларни қўллаш умумий жарроҳлик асоратларининг частотасини 19,6 фоиздан 9,8 фоизгача, ўзига хос жарроҳлик асоратларининг частотасини эса 39,1 фоиздан 13,0 фоизгача сезиларли даражада камайтириш имконини берган (асосий ва назорат тадқиқот гуруҳларини таққослаш натижаларига кўра). Операциядан кейинги ўлим кўрсаткичи 35,4 фоиздан 12,6 фоизгача, умумий ўлим кўрсаткичи эса 33,3 фоиздан 13 фоизгача, яъни 2,5 баравар пасайган; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: стационарда бир бемор учун кунлик харажатлар 200000 сўмни ташкил этаган. Асосий гуруҳдаги болаларнинг стационарда қолиш муддати ўртача 21 ± 1,2 ётоқ-кунни ташкил этган, бу 4 200 000 сўмга (200 000 х 21) тенг. Назорат гуруҳида эса бу кўрсаткич 24,0 ± 1,4 ётоқ-кунни ташкил этган, яъни 4800000 сўмга (200 000 х 24,0) тенг. Шундай қилиб, тавсия этилган даволаш тактикасини қўллаш ингичка ичак жарроҳлик патологияси бўлган болаларни статцонарда даволаш муддатини ўртача 3,3 кунга қисқартиришга имкон берган. Бу эса ҳар бир даволаш курси учун давлат бюджети маблағларидан 600000 сўм тежаш имконини яратган. Хулоса: жарроҳлик аралашуви усулини танлаш патологик жараён ва асоратларнинг хусусиятига боғлиқ. У анъанавий ёки эндоскопик операцияларни ўз ичига олади ва қуйидаги аралашув турларини назарда тутади:
• лапаротомия - 26 та (27,6%) беморда,
• торакотомия - 22 та (23,4%) беморда, шундан ўнг томондан 7 та (31,8%), чап томондан 15 та (68,2%),
• торакоскопия - 46 та (48,9%) беморда, шундан ўнг томондан 2 та (4,3%), чап томондан 44 та (95,7%),
• лапаротомияга ўтказилган торакоскопия - 1 та (2,2%) беморда,
• торакотомияга ўтказилган торакоскопия - 3 та (6,5%) беморда.
Эндоскопик операцияларни қўллаш туғма диафрагмал чурраси бўлган беморлара минимал жарроҳлик асорати билан бирга операциядан кейинги тикланиш даврининг қулай кечишини таъминлайган ва аъло даражадаги косметик натижага эришиш имконини бераган.