Рустамова Дилноза Аҳмад қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Алишер Навоий девонлари тошбосма нусхаларининг матний-қиёсий тадқиқи”, 10.00.10 – Матншунослик ва адабий манбашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.3.PhD/Fil3655
Илмий раҳбар: Ҳасанова Шафоат Саидбековна, филология фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: ЎзР ФА Давлат адабиёт музейи.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01.
Расмий оппонентлар: Шодмонов Нафас Намозович, филология фанлари доктори, профессор; Муллахўжаева Каромат Тошхўжаевна, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади: Алишер Навоий номидаги Давлат адабиёт музейи фондида сақланаётган шоир тошбосма девонларининг муфассал манбашунослик тадқиқини амалга ошириш, ушбу тошбосма нусхаларни нодир қўлёзма ва жорий нашрлар билан қиёсий аспектда текшириш, матний тафовутларнинг юзага келиш сабабларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Тошбосма нусхаларнинг монографик тавсифи илк бора амалга оширилган, девонлар манбашунослик доирасида текширилиб, фаол қўлланилган жанрлар ва уларнинг матн хусусиятлари, ўзига хос жиҳатлари очиб берилган;
тошбосма девонлар чоп этилиш ва тарқалиш ареали Туркистон ҳамда бошқа ҳудудлар кесимида аниқланган;
Алишер Навоий номидаги Давлат адабиёт музейи фондида сақланаётган, каталогларда “Ғаройиб-ус-сиғар”, “Бадоеъ-ул-васат” деб номланган асарларнинг барчаси аслида терма девон эканлиги, уларда давр адабий муҳитидаги фаол жанрларга урғу берилгани, девончилик анъаналарига мувофиқ дебоча ва хотима ёзиш сақлаб қолингани каби хусусиятлар очиб берилган;
тошбосма нусхаларни қўлёзма ва жорий нашрлар билан қиёслаш натижасида шоир расмий девонларига кирмаган, бироқ айрим қўлёзмаларда учрайдиган 3 ғазал ва икки рубоий ўрин олгани, яна 2 ғазал ва 1 рубоийнинг Навоий қаламига мансуб эмаслиги ҳамда девонларнинг №306 ва №237-нусхалари бошқа нашрлардан кўра тўғрироқ матнга эга эканлиги турли фарқланишларни кўрсатиш орқали исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Алишер Навоий тошбосма девонларининг матний-қиёсий тадқиқи бўйича олинган натижалар асосида:
Навоий лирикасининг ХХ асрда ғазал, таржъбанд, қитъа, рубоий, туюқ, фард каби фаол жанрларнинг девонлардаги ўрни, мавзу-мундарижаси, дебоча ва хотималардаги ўзига хосликлар, тошбосма нусхалар таркибидан аниқланган шеърлар матни таҳлилига оид илмий-назарий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2021-2023-йилларда бажарилган ПФ-201912258 рақамли “Ўзбек адабиётининг кўп тилли (ўзбек, рус, инглиз тилларида) электрон платформасини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети 2024-йил 17-январдаги 04/1-118-сон маълумотномаси). Натижада, Навоий ижодининг ХИХ – ХХ аср адабий ҳаётидаги ўрни, девонларнинг савиясига оид маълумотлар электрон платформа материалларини бойитишга хизмат қилган.
ХХ аср матбаачилик фаолиятида Навоий девонларининг тутган ўрни, тошбосма асарларнинг нашр этилиш сабаблари, китобат санъатининг тошбосма нусхаларга кўчиши, котиб ва ношир ҳамкорлигининг лирик матнларга таъсири каби илмий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Давлат адабиёт музейида 2018-2020-йилда бажарилган “Алишер Навоий номидаги Давлат адабиёт музейида сақланаётган тошбосма асарларнинг электрон каталогини яратиш ва нашрга тайёрлаш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2024-йил 24-июндаги 3/1255-1415-сон маълумотномаси) Натижада, тошбосма девонларнинг илмий тавсифи такомиллашган, янги маълумотлар билан тўлдирилган.