Усмонов Фаррух Обитжоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишловчи корхоналарда узоқ муддатли активлар ҳисобини такомиллаштириш”, 08.00.08-Бухгалтерия ҳисоби, иқтисодий таҳлил ва аудит.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.1.PhD/Iqt841.
Илмий раҳбар: Холбеков Расул Олимович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат иқтисодиёт университети, DSc.03/10.12.2019.I.16.01.
Расмий оппонентлар: Хажимуратов Нозимжон Шукурллаевич иқтисодиёт фанлари доктори, профессор, Махмудов Саиджамол Қодиржонович иқтисодиёт фанлари доктори, доценти.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишловчи корхоналарда узоқ муддатли активлар ҳисобини такомиллаштириш бўйича илмий таклифлар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
услубий ёндашувга кўра “Узоқ муддатли активлар” тушунчасининг иқтисодий мазмуни уларнинг балансдаги таркибий тузилиши ҳамда иқтисодий манфаатдорлик аҳамиятидан келиб чиқиб “Молиявий узоқ муддатли активлар” ва “Номолиявий узоқ муддали активлар” бўйича гуруҳлаш асосида такомиллаштирилган;
бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари ҳамда миллий стандартларни таққослаш асосида гудвиллдан олинган натижаларни номоддий актив сифатида эмас, балки молиявий фаолият даромадлари сифатида тан олиш мақсадга мувофиқлиги асосланган;
хўжалик юритувчи субъектларнинг фаолият туридан келиб чиқиб, 0199-“Консервация қилинган асосий воситалар” счётида қўшимча 0191-“Консервация қилинган машина, асбоб-ускуналар, жиҳозлар ва бошқа асосий воситалар” ва 0192-“Консервация қилинган тугалланмаган қурилиш” ишчи счётларини қўллаш орқали фойдаланилмаётган асосий воситалар ҳаракати тўғрисида аниқ маълумотга эга бўлиш таклифи асосланган;
мавсумий ишлаб чиқариш хусусиятга эга бўлган хўжалик юритувчи субъектлар ишчи бухгалтерия балансининг «Узоқ муддатли активлар» бўлимидаги “Асосий воситалар” моддасига қўшимча “Консервация қилинган асосий воситалар” қийматини киритиш орқали асосий воситаларнинг баланс қолдиқ қийматини тўғри аниқлаш таклифи асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишловчи корхоналарда ташкил этилган узоқ муддали активлар бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботини такомиллаштириш бўйича ишлаб чиқилган қуйидаги таклифлар амалиётда фойдаланиш учун қабул қилинди:
иқтисодий ва молиявий манфаатдорлик жиҳатларидан келиб чиқиб, гуруҳлаш узоқ муддатли активларнинг фойдалилик даражасидан келиб чиқиб, уларни “Молиявий узоқ муддатли активлар” ва “Номолиявий узоқ муддатли активлар” бўйича гуруҳлаш берилган таклифлар (“Агро савдо ҳолдинг” миллий донни қайта ишлаш компаниясининг 2023 йил 28 декабрдаги 111/23-сонли маълумотномаси, “Тошкентдонмаҳсулотлари” акциядорлик жамиятининг 2024йил 15 августдаги 5/205-сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида узоқ муддатли активларнинг балансдаги таркибий тузилиши ҳамда иқтисодий манфаатдорлик аҳамиятидан келиб чиқиб тўғри гуруҳлаш ва бахолаш имконияти яратилган;
бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари миллий стандартларини таққослаш асосида ҳамда иқтисодий мохиятидан келиб чиқиб, гудвиллдан олинган натижаларни номоддий актив сифатида эмас балки молиявий фаолият даромадлари сифатида тан олиш мақсадга мувофиқлиги ҳамда гудвиллдан олинган даромад сифатида тан олинганда, 9500-“Молиявий фаолият даромадларини ҳисобга олувчи счётлар” счётининг дебет томонида, 9590-“Молиявий фаолиятнинг бошқа даромадлари” счётининг кредит томонида акс эттиришни таклифи (“Агро савдо ҳолдинг” миллий донни қайта ишлаш компаниясининг 2023 йил 28 декабрдаги 111/23-сонли маълумотномаси, “Тошкентдонмаҳсулотлари” акциядорлик жамиятининг 2024йил 15 августдаги 5/205-сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида корхона даромадлари 5 фоизга ўсиши кутилмоқда;
консервация қилинган объектларнинг турлари бўйича алохида-алохида маълумотга эга бўлиш учун “Консервация қилинган машина ва асбоб-ускуналар” ва “Консервация қилинган тугалланмаган қурилиш” бўйича гуруҳлаш ҳамда уларнинг ҳисобини ташкил этишда 0199-“Консервация қилинган асосий воситалар” счётида қўшимча 0191-“Консервация қилинган машина, асбоб-ускуналар, жихозлар ва бошқа асосий воситалар” ва 0192-“Консервация қилинган тугалланмаган қурилиш” ишчи счётларидан фойдаланиш бўйича ишлаб чиқилган таклифи (“Агро савдо ҳолдинг” миллий донни қайта ишлаш компаниясининг 2023 йил 28 декабрдаги 111/23-сонли маълумотномаси, “Тошкентдонмаҳсулотлари” акциядорлик жамиятининг 2024йил 15 августдаги 5/205-сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида корхонанинг молиявий аҳволига узоқ муддатли активларнинг таъсирини аниқлаб берган ва улардан фойдаланиш самарадорлиги 3 фоизга ошган;
хўжалик юритувчи субъектлар ишчи бухгалтерия балансининг “Узоқ муддатли активлар” бўлимидаги “Асосий воситалар” моддасига қўшимча “Консервация қилинган асосий воситалар” қийматини киритиш орқали асосий воситаларнинг баланс қолдиқ қийматини тўғри аниқлаш таклифи “Тошкентдонмаҳсулотлари” АКнинг 2023 йил 30 январь 1-сон буйруғи билан тасдиқланган ҳисоб сиёсатида ўз аксини топган (“Агро савдо ҳолдинг” миллий донни қайта ишлаш компаниясининг 2023 йил 28 декабрдаги 111/23-сонли, “Тошкентдонмаҳсулотлари” акциядорлик жамиятининг 2024 йил 15 августдаги 5/205-сонли маълумотномалари). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида 2023 йилда харажат суммасини 2,2 фоизга камайтиришга, қайта тиклаш харажатларининг ўртача қоплаш муддатидан келиб чиқиб, 2023 йил 1-чораги бўйича 2022 йилнинг шу даврига нисбатан ўртача харажатларни 1,7 фоизга камайтиришга эришилган.