Мурталибова Нодира Мирмаксудовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Эрта туғилган чақалоқларда буйрак касаллиги ривожланиш хавфининг клиник ва прогностик мезонлари”, 14.00.09 – Педиатрия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: B2021.4.PhD/Tib2245.
Илмий раҳбар: Ахмедова Дилором Ильхамовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган педиатрия илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи,  ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти,_DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар:  Шарипов Алишер Мирхамидович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Хасанова Саида Собировна, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади эрта туғилган чақалоқларда буйрак фаолиятини баҳолаш асосида неонатал ва 1 ёшгача бўлган даврида буйрак касалликларининг ривожланишига оид клиник-прогностик мезонлар ва эрта хавф омилларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
эрта туғилган чақалоқларда буйрак касалликларининг ривожланиш хавфи, хусусан буйракларнинг ўткир шикастланиши, ҳомиладорликнинг ноқулай кечиши (ҳомила гипоксияси – 36,3% (р≤0,05), преэклампсия – 27,1% (р≤0,05), ХТХ – 28,2% (р=0,001) ва туғруқ асоратларининг (нормал жойлашган йўлдошнинг муддатидан олдин кўчиши – 46,2% (p>0,05) оқибати эканлиги, шунингдек, бу хавф гестация муддати ва чақалоқларнинг туғилишдаги тана вазнига боғлиқлиги исботланган;
янги туғилган чақалоқлар ва бир ёшгача бўлган болаларда буйрак шикастланишининг ишончли белгилари цистатин С миқдорининг ошиши (тугилганда 1,88мг/дл баланд, 12 – ойда 1,3мг/длдан баланд (р=0,002) ва буйраклар умумий ҳажмининг камайиши (тугилганда 16,4±1,6млдан кам, 12- ойда 55,4±2,6млдан кам (р=0,02) эканлиги аниқланган, бунда энг салбий кўрсаткичлар муддатидан олдин туғилган ва ўта паст ҳамда жуда паст туғилиш вазнига эга бўлган чақалоқларда исботланган;
эрта неонатал даврда 43,4% эрта туғилган чақалоқларда буйракларнинг ўткир шикастланиши ривожланиши ва уларнинг барчасида ЎБШ ўтиши, кузатувда 8,7% болаларда ҳаётининг 3-4 ойига келиб сурункали буйрак касаллиги ривожланиши, 12 ойликда эса СБК 26% болаларда, асосан муддатидан олдин туғилган ва ЖПТВ ва ЎПТВ бўлган чақалоқларда (СБК- 66,7%) қайд этилиши исботланган;
амалиётга жорий этиш натижасида муддатидан олдин туғилган чақалоқларда ўткир ва сурункали буйрак касалликларини ташхислаш ва башоратлаш учун ишлаб чиқилган алгоритм самарадорлиги, шунингдек, янги туғилган чақалоқларда буйрак касалликлари - ЎБШ ривожланиш хавфини баҳолаш учун яратилган электрон калькуляторнинг диагностик аҳамияти исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Олинган илмий натижалар асосида муддатидан олдин туғилган чақалоқларда буйрак фаолияти бузилишининг хавф омиллари ва лаборатория-инструментал белгиловчиларини аниқлаш асосланди:
биринчи илмий янгилик: муддатидан олдин туғилган чақалоқларда буйрак касалликларининг, хусусан буйракларнинг ўткир шикастланиши ривожланиш хавфи ҳомиладорликнинг ноқулай кечиши (ҳомила гипоксияси – 36,3% (р≤0,05), преэклампсия – 27,1% (р≤0,05), ХТХ – 28,2% (р=0,001) ва туғруқ асоратларининг (нормал жойлашган йўлдошнинг муддатидан олдин кўчиши – 46,2% (p>0,05) натижаси эканлиги, шунингдек, бу хавф гестация муддати ва чақалоқларнинг туғилгандаги тана вазни билан боғлиқлиги исботланган. Ушбу натижалар Тошкент педиатрия тиббиёт институти Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 1 майда 03/252-сон билан тасдиқланган "Эрта туғилган болаларда буйракларнинг ўткир шикастланиши ривожланишининг хавф омилларини аниқлаш" услубий тавсияномаси ва ДГУ-36785 ЭҲМ дастурига киритилган. Мазкур таклифлар Қорақалпоғистон Республикаси Республика болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2024 йил 17 майдаги 43-сонли ва Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2024 йил 13 майдаги 78-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий-техник кенгашининг 2024 йил 8 июлдаги 2-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: экстремал ва жуда кам тана вазнига эга турли гестатсион ёшдаги эрта туғилган чақалоқларда буйракларнинг ўткир шикастланишини эрта ташхислашни такомиллаштириш бўйича олинган натижаларни амалиётда қўллаш профилактик фармакотерапияни эрта бошлаш натижасида шифохонада даволаниш муддатларини қисқартиришга олиб келади. Иқтисодий самарадорлиги: олинган натижаларнинг амалий қўлланилиши турли гестатсион ёшдаги, тана вазни экстремал ва жуда кам бўлган эрта туғилган чақалоқларда буйракларнинг ўткир шикастланишини эрта ташхислашда туғилишдаги тана вазнига боғлиқликни ва клиник-лаборатор кўрсаткичларни баҳолаш ҳамда касаллик кечишини аниқлаш имконини берди. Бундан ташқари, профилактик фармакотерапияни эрта бошлаш натижасида болаларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш ва ногиронлик сонини камайтириш имконини берди, бу эса 84 нафар бола учун 22347655 сўмни тежаш имконини берди. Хулоса: турли гестатсион ёшдаги, тана вазни ўта ва жуда паст бўлган эрта туғилган чақалоқларда буйракларнинг ўткир шикастланишини эрта ташхислашнинг такомиллаштирилиши профилактик фармакотерапияни эрта бошлаш натижасида касалхонада даволаниш муддатларининг қисқариш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: янги туғилган чақалоқлар ва 1 ёшгача бўлган болаларда буйрак шикастланишининг ишончли белгилари цистатин С миқдорининг ошиши (тугилганда 1,88мг/дл баланд,  12 – ойда 1,3мг/длдан баланд (р=0,002) ва буйраклар умумий ҳажмининг камайиши ( тугилганда 16,4±1,6млдан кам, 12- ойда 55,4±2,6млдан кам (р=0,02) эканлиги исботланган. Бунда энг ёмон кўрсаткичлар ўта паст туғилиш вазнига эга муддатидан олдин туғилган чақалоқларга хос эканлиги аниқланган. Бу натижалар Қорақалпоғистон Республикаси болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 17.05.2024 йилдаги 43-сонли буйруғи ва Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 13.05.2024 йилдаги 78-сонли буйруғига мувофиқ амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: турли гестатсион ёшдаги эрта туғилган чақалоқларнинг клиник ҳолати, лаборатория ва инструментал кўрсаткичларининг қиёсий таҳлили ушбу тадқиқотлар натижаларининг буйрак касалликлари ривожланишини эрта аниқлашга таъсирини баҳолаш имконини берди. Бу эса шубҳасиз, минимал иқтисодий харажатлар билан эрта ташхислаш ва дори воситалари билан олдини олиш ҳамда даволаш самарадорлигини оширди, натижада болаларнинг ҳаёт сифати яхшиланиш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: буйрак касалликларини ташхислашда энг кўп боғлиқ бўлган клиник ва лаборатория-инструментал кўрсаткичларни аниқлаш ўрта ва юқори хавф гуруҳидаги 84 нафар янги туғилган чақалоқ учун реанимация бўлимида стационар даволаниш харажатларини 33338305 сўмга қисқартириш имконини берди. Хулоса: буйрак касалликларини ташхислашда фақат энг кўп боғлиқ бўлган клиник ва лаборатория-инструментал кўрсаткичларни аниқлашни жорий этиш натижасида реанимация бўлимида даволаниш харажатларини бир бемор ҳисобига 366355 сўмга камайтириш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: Эрта неонатал даврда 43,4% муддатидан олдин туғилган чақалоқларда буйракларнинг ўткир шикастланиши ривожланиб, барчасида ЎОБга ўтиши, динамикада 8,7% болаларда ҳаётининг 3-4 ойига келиб сурункали буйрак касаллиги ривожланиши, 12 ойлигида эса СБК 26% болаларда, айниқса ЖПТВ ва ЎПТВ  билан туғилган чақалоқларда (ЎБК - 100% ва СБК - 66,7%) кузатилиши исботланган. Бу натижалар Қорақалпоғистон Республикаси болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2024 йил 17 майдаги 43-сонли буйруғи ва Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2024 йил 13 майдаги 78-сонли буйруғига асосан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: экстремал ва жуда кам тана вазнига эга турли гестатсион ёшдаги муддатидан олдин туғилган чақалоқларда буйрак касаллиги ривожланишини эрта ташхислашни такомиллаштириш бўйича олинган натижаларни амалиётда қўллаш, профилактик фармакотерапияни эрта бошлаш натижасида касалхонада даволаниш муддатини қисқартиради. Иқтисодий самарадорлиги: олинган натижаларнинг амалий қўлланилиши экстремал ва жуда кам тана вазнли турли гестатсион ёшдаги муддатидан олдин туғилган чақалоқларда буйрак касаллиги ривожланишини эрта ташхислашда туғилишдаги тана вазнига боғлиқлигини ва клиник-лаборатор кўрсаткичларни баҳолаш ҳамда касаллик динамикасини аниқлаш имконини берди. Бундан ташқари, профилактик фармакотерапияни эрта бошлаш натижасида болаларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш ва ногиронлик сонини камайтириш орқали 84 нафар бола учун 22347655 сўм иқтисод қилиш имконини берди. Хулоса: экстремал ва жуда кам вазнли турли гестатсион ёшдаги муддатидан олдин туғилган чақалоқларда буйрак касалликларини эрта ташхислашнинг яхшиланиши, профилактик фармакотерапияни эрта бошлаш натижасида шифохонада даволаниш даври қисқаради. Бу эса ҳар бир бемор учун 366355 сўм бюджет маблағларини тежаш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: муддатидан олдин туғилган болаларда ўткир ва сурункали буйрак касалликларини ташхислаш ва башорат қилиш учун ишлаб чиқилган алгоритмнинг самарадорлиги, шунингдек, чақалоқларда буйрак касалликлари - ЎБШ ривожланиш хавфини баҳолаш учун ишлаб чиқилган электрон калькуляторнинг диагностик қиймати амалиётга жорий этилиши асосида исботланди.  Бу Қорақалпоғистон Республикаси болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 17.05.2024 йилдаги 43-сонли буйруғи ва Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 13.05.2024 йилдаги 78-сонли буйруғи билан амалиётга татбиқ этилди. Ижтимоий самарадорлиги: эрта туғилган чақалоқларда буйрак касаллиги ривожланишининг энг муҳим прогностик хавф омиллари аниқланди ва уларнинг таъсир кучи белгиланди. Бу эса эрта туғилган чақалоқларда ЎБШни эрта ташхислаш ва профилактик даволашда прогностик матрицага асосланган ташхислаш алгоритми ва диагностик калькуляторнинг самарадорлигини ишлаб чиқиш ва илмий жиҳатдан исботлаш имконини берган. Натижада, кўпчилик беморларда эрта дори-дармон терапияси ўтказиш орқали ЎБШ ривожланишини ва асоратларнинг шаклланишини олдини олиш мумкин бўлган. Иқтисодий самарадорлиги: эрта туғилган чақалоқларда ЎБШни эрта ташхислаш ва профилактик даволашда прогностик матрицага асосланган ташхислаш алгоритми ва диагностик калькуляторни ишлаб чиқиш натижасида бир бемор учун шифохонада бўлиш муддати ва даволаниш харажатлари 366355 сўмга қисқарган. Буйрак касаллиги ривожланиш хавфи ўрта ва юқори бўлган 84 нафар эрта туғилган чақалоқ учун 47626150 сўм тежалди. Хулоса: эрта туғилган чақалоқларда буйрак касалликларини эрта ташхислаш ва профилактик даволашда прогностик матрицага асосланган ташхислаш алгоритми ва диагностик калькуляторни жорий этиш, кўпчилик беморларда эрта дори-дармон терапияси ўтказиш орқали ЎБШ ривожланишини ва болаларда сурункали буйрак касаллигининг шаклланишини олдини олиш имконини берди. Бу эса ҳар бир бемор учун 366355 сўм бюджет маблағларини тежаш имконини берган.