Аскарова Зебо Зафаржоновнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Перименопауза даврида кўкрак бези касалликлари бўлган беморларда эндо- ва миометрийларнинг гиперпластик жараёнларини башорат қилиш ва даволашнинг молекуляр-генетик жиҳатлари” 14.00.01- Акушерлик ва гинекология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.DSc/Tib886.
Илмий маслахатчи: Алиева Дилфуза Абдуллаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/.30.04.2022.Tib.93.02.
Расмий оппонентлар: Туксанова Дилбар Исматовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Каюмова Дилрабо Талмасовна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Ешимбетова Гулсара Закировна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: И.М.Сеченов номидаги биринчи Москва давлат университети (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади перименопаузал ёшда бачадон ва кўкрак безларининг комбинацияланган гиперпластик жараёнлари бўлган аёлларни олиб бориш учун даволаш ва профилактика чоралари режасини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
перименопаузадаги аёлларда кўкрак безлари яхши сифатли дисплазия билан комбинациясини онкологик хушёрлик нуқтаи назаридан бахолашда GSTP1 генидаги ноқулай Val аллели ва Val/ Val генотипини аниқлаш орқали башоратлаш асосланган;
ITGB3 гени T/C полиморф локусининг ноқулай генотипик вариантлари бачадон ва сут безларида гиперпластик жараёнларнинг ривожланишига таъсир қилмаслиги ва шунга мос равишда бу полиморфизм шакилланиши билан бачадон гиперпластик жараёнлари ва кўкрак безлари яхши сифатли дисплазияси мустақил боғлиқлик аниқланмасада, ушбу генотипни ташувчанлик бачадондан қайталанувчи қон кетишлар хақида прогностик омил эканлиги исботланган;
GSTP1 гененинг Ala/Val полиморф локусининг ноқулай генотипик вариантлари бачадон ва кўкрак безларида гиперпластик жараёнларнинг ривожланишига таъсир қилмаслиги ва шунга мос равишда бу полиморфизмнинг пайдо бўлиши бачадон гиперпластик жараёнлари ва кўкрак безлари яхши сифатли дисплазияси билан мустақил боғлиқ эмаслиги аниқланган;
беморларнинг I ва II гуруҳлари ўртасида GSTP1 (Ile/Val) генида rs1138272 полиморфизмнинг аллель частоталари ва генотиплари тақсимотидаги фарқларни тахлил қилишда хеч қандай фарқ кўрсатилмаган, бу бачадон ва кўкрак безлари гиперпластик жараёнлар ўртасидаги генетик боғлиқлик аниқланган;
перименопауза даврида БГПЖ ва КБЯСД бўлган аёлларда GSTP1 ва ITGB3 генларида ноқулай аллеллар ва генотипларни аниқлаш қайталанишлар ва онкологик хушёрлик нуқтаи назаридан касалликнинг прогнозини баҳолаш амалга оширилди, ва буни ҳисобга олган ҳолда, перименопауза даврида ушбу комбинацияланган патологияси бўлган аёлларни олиб бориш алгоритми ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Бачадон гиперпластик жараёнлари ва кўкрак безлари яхши сифатли дисплазияси мавжуд бўлган аёлларда касаллик ривожланишини прогнозлашда, ташхис қўйишда ва даволашда олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: перименопаузадаги аёлларда кўкрак безлари яхши сифатли дисплазия билан комбинациясини онкологик хушёрлик нуқтаи назаридан бахолашда GSTP1 генидаги ноқулай Val аллели ва Val/ Val генотипини аниқлаш орқали башоратлаш асосланган. Ижтимоий самарадорлиги: эришилган натижалар бачадон ва кўкрак безлари гиперпластик жараёнларини эрта аниқлаш, қиёсий ташхис ўтказиш, даволаш чора-тадбирларини эрта бошлаш, ўз вақтида тўғри ташхис қўйиш орқали касалликни асоратларни ривожланишини олдини олиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: бачадон гиперпластик жараёни ва кўкрак безларини яхши сифатли касалликларини прогнозлаш ва диагностика ва даволаш усулларини такомиллаштирилган усули билан даволаш натижасида ҳар 1 бемор учун 350029 сўм бюджет ва бюджетдан ташқари маблағлар иқтисод қилинди. Хулоса: Бачадон ва сут безлари гиперпластик касалликларини генетик текшириш усулида башорат қилиш муҳим аҳамият касб этди.
иккинчи илмий янгилик: ITGB3 гени T/C полиморф локусининг ноқулай генотипик вариантлари бачадон ва сут безларида гиперпластик жараёнларнинг ривожланишига таъсир қилмаслиги ва шунга мос равишда бу полиморфизм шаклланиши билан бачадон гиперпластик жараёнлари ва кўкрак безлари яхши сифатли дисплазияси мустақил боғлиқ эмаслиги аниқланган, аммо ушбу генотипни ташувчанлик бачадондан қайталанувчи қон кетишлар хақида прогностик омил эканлиги аниқланган. Ижтимоий самардорлиги: бачадон гиперпластик жараёнлари ва кўкрак безлари касалликлари кузатилган беморларда касаллик фаоллигини аниқлаш, жарроҳли йўли билан даволанишга бўлган эҳтиёжни камайтирди. Иқтисодий самарадорлиги: бачадон ва кўкрак безлари касалликлари кузатилган беморда бачадондан қон кетишларнинг қайталанишини олдина олиш, беморни шифохонада ётиш кунларини қисқаришига, беморларни шифохонага қайта ётқизилишини камайтириш ва шифохонада қолиш муддатини 6 кундан 3 кунгача қисқаришига олиб келади ва шифохонада қолиш учун тўлов миқдори 750225 сўм иқтисод қилинди. Хулоса: ITGB3 гени T/C генотипини аниқлаш бачадон гиперпластик жараёнлари бўлган аёлларда , бачадондан қон кетишларни башорат қилиш муҳим аҳамият касб этди.
учинчи илмий янгилик: GSTP1 гененинг Ala/Val полиморф локусининг ноқулай генотипик вариантлари бачадон ва кўкрак безларида гиперпластик жараёнларнингривожланишига таъсир қилмаслиги ва шунга мос равишда бу полиморфизмнинг пайдо бўлиши бачадон гиперпластик жараёнлари ва кўкрак безлари яхши сифатли дисплазияси билан мустақил боғлиқ эмаслиги аниқланган ва исботланган. Ижтимоий самарадорлиги: бачадон гипепластик жараёнлари ва кўкрак безлари яхши сифатли касалликлари кузатилган беморларда, касаллик асоратларини прогнозлаш, онкологик эҳтиёткорлик юзасидан, ва эрта ташхислаш учун GSTP1 (rs1138272) генининг Ile/Val генотипли полиморфизми ва GSTP1 (rs1138272) генининг Ala/Val генотипи полиморфизми генлари ва аллелларининг тарқалишини тахлил қилиш орқали беморларининг генетик мойиллигини ўрганиш натижасида индивидуал генетик харита тузилди ва асоратларини олдини олиши имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: бачадон гиперпластик жараёнлари ва кўкрак безлари касалликлари кузатилган беморларда касалликларни прогнозлаш учун генетик таҳлиллар олиб бориш, касалликни ривожланиши ва кечишини олдиндан башорат қилишга эришиш, асоратларни учраш частотасини камайтириши билан изоҳланади. Бунинг натижасида беморларни стационарга мурожаатлари сонини камайтиришига, 1 кунлик қатнов учун 36000 сўм сарфланса, 10 нафар беморларга қатнов учун стационарга хизмат кўрсатиш умумий 360000 сўмни бюджет маблағларини иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: Бачадон ва сут безлари гиперпластик касалликлари бўлган аёлларда генетик мойиллигини ўрганиш натижасида индивидуал генетик харининг тузилиши онкологик эҳтиёткорлик юзасидан муҳим аҳамият касб қилди.
тўртинчи илмий янгилик: беморларнинг I ва II гуруҳлари ўртасида GSTP1 (Ile/Val) генида rs1138272 полиморфизмнинг аллель частоталари ва генотиплари тақсимотидаги фарқларни таҳлил қилишда ҳеч қандай фарқ кўрсатилмаган, бу бачадон ва кўкрак безлари гиперпластик жараёнлар ўртасидаги генетик боғлиқликни аниқланган, ўрганилаётган гуруҳларда бачадон гиперпластик жараёнлари ва яхши сифатли кўкрак безлари дисплазиясини ривожланиш хавфини аниқлаш учун Ile/Val GSTP1 локусининг мумкин бўлган аллел ва генотипик вариантлари орасида Val аллели ва Ile/Val генотипи энг катта ишончлиликка эга. GSTP1 генининг Ile/Val генотипик вариантини ташувчанлиги БГПЖ билан хасталанган беморлар гуруҳида 4,2 баробар ва айниқса, бачадон ва кўкрак безлари гиперпластик жараёнлари биргаликда учраган беморларда 5,8 баробар ошиши исботланган Ижтимоий самарадорлиги: бачадон ва кўкрак безлари гиперпластик жараёнлари кузатилган беморларда касалликни қайталаниши ва ривожланиш хавфининг эрта ташхислашни учун GSTP1 (Ile/Val) генида rs1138272, генлари ва аллелларининг тарқалишини таҳлил қилиш орқали беморларининг генетик мойиллигини ўрганиш ва клиник-лаборатор кўрсаткичлар орасида боғлиқликни белгилаш натижасида касаллик ривожланиши, кечиш даражасини ўз вақтида аниқлаш ва асоратларини олдини олиши билан изоҳланган. Иқтисодий самарадорлиги: олинган натижалар асосида беморларни амбулатор мурожаатлари сонини камайтиришига, оилавий поликлиникага 1 кунлик қатнов учун 250000 сўм сарфланади, бачадон ва кўкрак безлари гиперпластик жараёнини бўлган ва анамнезида бачадондан аномал қон кетиши кузатилган беморларда қатнов учун оилавий поликлиникада хизмат кўрсатиш. бюджет маблағларини иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: Бачадонда гиперпластик жараёнлари билан сут безларининг яхши сифатли касалликларини бирга учрашида GSTP1 (Ile/Val) генида Ile/Val генотипини аниқлаш касалликни қайталанишини башорат қилиш мухим ахамиятга эга бўлиб, 350 000сўм бюджет маблағларини иқтисод қилишга эришилган
бешинчи илмий янгилик: перименопауза даврида БГПЖ ва КБЯСД бўлган аёлларда GSTP1 ва ITGB3 генларида ноқулай аллеллар ва генотипларни аниқлаш қайталанишлар ва онкологик ҳушёрлик нуқтаи назаридан касалликнинг прогнозини баҳолаш амалга оширилган ва буни ҳисобга олган ҳолда, перименопауза даврида ушбу комбинацияланган патологияси бўлган аёлларни олиб бориш алгоритми ишлаб чиқилган. Ижтимоий самарадорлиги: аёлларда гиперпластик жараёнларни эрта ташхислаш, асоратларини олдина олиш, ногиронлик кўрсатгичларини камайтиришдан иборат, касалликни такрорланиш хавфини ҳамда прогнозини баҳолаш учун алгаритм яратилган ва эрта ташхислаш мезонлари такомиллаштирилган. Иқтисодий самарадорлиги: аёлларда гиперпластик жараёнларни эрта ташхислаш ва прогнозлаш натижасида асоратлар сони камайтирилган ва стационарда даволаш ётоқ куни қисқарганлиги ҳисобида бюджет маблағлари иқтисод қилинган. Хулоса: Перименопауза давридаги БГПЖ ва КБЯСД бўлган аёлларни олиб боришда ишлаб чиқилган мезолар асоратларини олдина олиш, ногиронлик кўрсатгичларини камайтиришга, касалликни такрорланиш хавфини камайтиришга олиб келиб, харажатлар бир нафар бемор ҳисобига 1460254 сўмга иқтисод қилишга эришилган
Натижалар гистерэктомияга бўлган эхтиёжни ва касаллик рецидивларини деярли 11,9% га камайтиргани исботланган ва улар бўйича таклифлар Самарканд давлат тиббиёт университети нинг 2024 йил 29 майдаги 10- сон илмий кенгаш қарори тасдиқлаган «Введение и раняя диагностика гиперпластических процессов матки и молочных желёз в период перименопаузы» ва «Молекулярно-генетические аспекты прогнозирования гиперпластических процессов матки и молочных желёз в период перименопаузы» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Самарканд шахридаги 3- сон туғруқ мажмуаси 20.07.2024 йилдаги 64-сон буйруғи билан, Самарқанд шахридаги 1- сон туғруқ мажмуаси 12.10.2024 йилдаги №79 буйруғи билан, Ургенч шаҳар 2- сон оилавий поликлиникаси 20.06.2024 йилдаги 448-12-180-DOP/2024-сон буйруғи билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 13 ноябрдаги 8-сон хулосаси).