Вахабова Наргиза Максудовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ишемик инсулт ривожланишида патогенетик механизмларини жинс диморфизми ва ёшга боғлиқ хусусиятлари, терапевтик ёндашувларни оптималлаштириш», 14.00.13-Неврология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.DSc/Tib695.
Илмий раҳбар: Рахимбаева Гульнора Саттаровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/05.05.2023.Tib.30.04.
Расмий оппонентлар: Раимова Малика Мухамеджановна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Миржўраев Элбек Миршавкатович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Содиқова Гулчеҳра Кабуловна тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: С.Ж. Асфандиёр номидаги Қозоғистон миллий университети.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ўткир ишемик инсултнинг патогенетик механизмларини жинс ва ёш хусусиятлари, гемостаз тизими ва баъзи витаминларга кўра баҳолаш ҳамда даво-профилактик чора-тадбирларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
бош мия инсультнинг ўта ўткир даврида оғир неврологик нуқсоннинг ривожланиши (чуқур фалаж, мия тўқимасида катта ўчоқли ишемия ва некрози) беморларнинг қон зардобида гомоцистеиннинг 16,59 мкмол/лгача ортиши, тромбомодулиннинг 70,0 мкг/лгача ва эндотелин 1 миқдорининг 9,2 пг/млгача юқори бўлиши салбий прогностик омил эканлиги исботланган;
беморларнинг ёши ва жинсига боғлиқ ҳолда ИИнинг ўта ўткир даврида бевосита неврологик танқисликнинг ривожланиши ва оғирлашишида липид метаболизми Lpa, LpPLA2, LDLR, LOX-1 кўрсаткичларининг ўзгариши ҳамда гемодинамик стеноз мавжудлиги, стабил плакчаларни яраланиш оқибатида ностабил ҳолатга ўтганлиги ва билвосита интракраниал тромбоэмболия шаклланганлиги патогенетик механизмлари асоси эканлиги исботланган;
ИИнинг ўта ўткир даврдаги беморларнинг ёши ва жинсига боғлиқ равишда касалликнинг неврологик танқислиги ва ИИни ривожланишида  В6, В9 и В12 витаминлари даражасининг иштироки, шунингдек В6 (15,1 нг/мл дан паст), В9 (3,5 нг/мл дан паст), В12 (140,0 пг/мл дан паст) витаминлари миқдорининг прогнозловчи аҳамиятга эга бўлганлиги исботланган;
экспериментал атероскелероз моделида ИИ ривожланмасдан олдин вазоконстрикция оқибатида бош мия тўқимасидаги ишемия натижаси билан мос келиши, дастлаб мия ичи артериялари деворида дисциркуляцион, ўчоқли ва дезорганизацион ўзгаришлар кузатилиши, сўнгра артериал деворларда толали тузилмаларнинг қайта ташкил этилиши ва базал мембраналарни мукоидли ҳамда фибриноидли бўкиши кузатилиши оқибатида атеросклеротик патоморфологик ўзгаришларнинг босқичлари исботланган;
тромбоэмболик асоратларни олдини олиш такомиллаштирилган, яъни эндотелий дисфункциясини бартараф қилиш ҳамда гиполипопротеинемияни меъёрлаштириш даво чораларни буюриш орқали такрорий инсультларнинг ривожланишини 4,8% ва 2,2%га пасайтиришга олиб келиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:                    Ишемик инсульт ривожланишида патогенетик механизмларини жинс диморфизми ва ёшга боғлиқ хусусиятлари, терапевтик  ёндашувларни оптималлаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: бош мия инсультнинг ўта ўткир даврида оғир неврологик нуқсоннинг ривожланиши (чуқур фалаж, мия тўқимасида катта ўчоқли ишемия ва некрози) беморларнинг қон зардобида гомоцестеиннинг 16,59 мкмол/лгача ортиши, тромбомодулиннинг 70,0 мкг/лгача ва эндотелиннинг 1 даражасининг 9,2 пг/млгача юқори бўлиши салбий прогностик омил эканлиги исботланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 29 январ 01-24/237-t-сон билан тасдиқланган «Ишемик инсултли беморлар учун терапияни оптималлаштириш усули» ва 2024 йил 25 мартда 03-24/2879-t-сон билан тасдиқланган «Ўткир даврда ишемик инсультли беморлардаги неврологик етишмовчилик оқибатларини прогнозлаш усуллари» номли услубий тавсифномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклифлар Республика хирургик ангионеврология ихтисослаштирилган маркази бўйича  13.02.2024 йилдаги 18-сон, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий амалий маркази бўйича 03.03.2024 йилдаги 90-сон, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий амалий марказининг Жиззах вилояти филиали бўйича 30.03.2024 йилдаги 46-сон ҳамда Сирдарё вилояти филиали бўйича 04.04.2024 йилдаги 67-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 13 ноябрдаги 8-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ишемик инсултда ишлаб чиқилган прогноз ҳамда зичлиги паст липопротеин рецепторлари миқдорини ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда даволаш  беморларни стационар шароитида даволаниш вақтини камайишига олиб келади. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни даволаш учун сарфланадиган 1998330 сўм бюджет маблағлари ишемик инсултда зичлиги паст липопротеидлар миқдорини ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда ўз вақтида ташхислаш ва даволашни татбиқ этиш инсулт асоратларни бартараф этиш ва стационарда даволаниш вақтини 3,9 кунга қисқариши натижасида иқтисод қилинади;
иккинчи илмий янгилик: беморларнинг ёши ва жинсига боғлиқ ИИнинг ўта ўткир даврида бевосита неврологик танқисликнинг ривожланиши ва оғирлашишида липид метаболизми Lpa, LpPLA2, LDLR, LOX-1 кўрсаткичларининг ўзгариши ҳамда гемодинамик стеноз мавжудлиги, стабил плакчаларини яраланиш оқибатида ностабил ҳолатга ўтганлиги ва билвосита тромбоэмболия шаклланганлиги патогенетик механизмлари асоси эканлиги исботланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 29 январ 01-24/237-t-сон билан тасдиқланган «Ишемик инсултли беморлар учун терапияни оптималлаштириш усули» ва 2024 йил 25 мартда 03-24/2879-t-сон билан тасдиқланган «Ўткир даврда ишемик инсультли беморлардаги неврологик етишмовчилик оқибатларини прогнозлаш усуллари» номли услубий тавсифномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклифлар Республика хирургик ангионеврология ихтисослаштирилган маркази бўйича  13.02.2024 йилдаги 18-сон, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий амалий маркази бўйича 03.03.2024 йилдаги 90-сон, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий амалий марказининг Жиззах вилояти филиали бўйича 30.03.2024 йилдаги 46-сон ҳамда Сирдарё вилояти филиали бўйича 04.04.2024 йилдаги 67-сон буйруқлари билан амалиётига жорий (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 13 ноябрдаги 8-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ишемик инсултда ишлаб чиқилган прогноз ҳамда зичлиги паст липопротеин рецепторлари миқдорини ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда даволаш  беморларни стационар шароитида даволаниш вақтини камайишига олиб келади. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни даволаш учун сарфланадиган 1998330 сўм бюджет маблағлари ишемик инсултда зичлиги паст липопротеидлар миқдорини ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда ўз вақтида ташхислаш ва даволашни татбиқ этиш инсулт асоратларни бартараф этиш ва стационарда даволаниш вақтини 3,9 кунга қисқариши натижасида иқтисод қилинади;
учинчи илмий янгилик: ўта ўткир даврдаги ИИда беморларнинг ёши ва жинсига боғлиқ неврологик танқислиги ва ИИни ривожланишида  В6, В9 ва В12 витаминлари даражасининг иштироки, шунингдек В6 (15,1 нг/мл дан паст), В9 (3,5 нг/мл дан паст), В12 (140,0 пг/мл дан паст) витаминлари миқдорининг прогнозловчи аҳамиятга эга бўлганлиги исботланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 29 январ 01-24/237-t-сон билан тасдиқланган «Ишемик инсултли беморлар учун терапияни оптималлаштириш усули» ва 2024 йил 25 мартда 03-24/2879-t-сон билан тасдиқланган «Ўткир даврда ишемик инсультли беморлардаги неврологик етишмовчилик оқибатларини прогнозлаш усуллари» номли услубий тавсифномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклифлар Республика хирургик ангионеврология ихтисослаштирилган маркази бўйича  13.02.2024 йилдаги 18-сон, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий амалий маркази бўйича 03.03.2024 йилдаги 90-сон, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий амалий марказининг Жиззах вилояти филиали бўйича 30.03.2024 йилдаги 46-сон ҳамда Сирдарё вилояти филиали бўйича 04.04.2024 йилдаги 67-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 13 ноябрдаги 8-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ишемик инсултда ишлаб чиқилган прогноз ҳамда зичлиги паст липопротеин рецепторлари миқдорини ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда даволаш  беморларни стационар шароитида даволаниш вақтини камайишига олиб келади. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни даволаш учун сарфланадиган 1998330 сўм бюджет маблағлари ишемик инсултда зичлиги паст липопротеидлар миқдорини ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда ўз вақтида ташхислаш ва даволашни татбиқ этиш инсулт асоратларни бартараф этиш ва стационарда даволаниш вақтини 3,9 кунга қисқариши натижасида иқтисод қилинади;
тўртинчи илмий янгилик: экспериментал атеросклероз моделида ИИ ривожланмасдан олдин вазоконстрикация оқибатида бош мия тўқимасидаги ишемия натижаси билан мос келиши, дастлаб мия ичи артериялари деворида дисциркуляцион, ўчоқли ва дезорганизацион ўзгаришлар кузатилиши, сўнгра артериал деворларда толали тузилмаларнинг қайта ташкил этилиши ва базал мембраналарни мукоидли ҳамда фибриноидли бўкиши кузатилиши оқибатида атеросклеротик патоморфологик ўзгаришларнинг босқичлари исботланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 29 январ 01-24/237-t-сон билан тасдиқланган «Ишемик инсултли беморлар учун терапияни оптималлаштириш усули» ва 2024 йил 25 мартда 03-24/2879-t-сон билан тасдиқланган «Ўткир даврда ишемик инсультли беморлардаги неврологик етишмовчилик оқибатларини прогнозлаш усуллари» номли услубий тавсифномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклифлар Республика хирургик ангионеврология ихтисослаштирилган маркази бўйича  13.02.2024 йилдаги 18-сон, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий амалий маркази бўйича 03.03.2024 йилдаги 90-сон, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий амалий марказининг Жиззах вилояти филиали бўйича 30.03.2024 йилдаги 46-сон ҳамда Сирдарё вилояти филиали бўйича 04.04.2024 йилдаги 67-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 13 ноябрдаги 8-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ишемик инсултда ишлаб чиқилган прогноз ҳамда зичлиги паст липопротеин рецепторлари миқдорини ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда даволаш  беморларни стационар шароитида даволаниш вақтини камайишига олиб келади. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни даволаш учун сарфланадиган 1998330 сўм бюджет маблағлари ишемик инсултда зичлиги паст липопротеидлар миқдорини ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда ўз вақтида ташхислаш ва даволашни татбиқ этиш инсулт асоратларни бартараф этиш ва стационарда даволаниш вақтини 3,9 кунга қисқариши натижасида иқтисод қилинади;
бешинчи илмий янгилик: тромбоэмболик асоратларни олдини олиш такомиллаштирилган, яъни эндотелий дисфункциясини баротараф қилиш ҳамда гиперлипопротеинемияни меъёрлаштириш даво чораларни буюриш орқали такрорий инсультларнинг ривожланишининг 4,8% ва 2,2%га пасайтиришга олиб келиши исботланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлигининг эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 29 январ 01-24/237-t-сон билан тасдиқланган «Ишемик инсултли беморлар учун терапияни оптималлаштириш усули» ва 2024 йил 25 мартда 03-24/2879-t-сон билан тасдиқланган «Ўткир даврда ишемик инсультли беморлардаги неврологик етишмовчилик оқибатларини прогнозлаш усуллари» номли услубий тавсифномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклифлар Республика хирургик ангионеврология ихтисослаштирилган маркази бўйича  13.02.2024 йилдаги 18-сон, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий амалий маркази бўйича 03.03.2024 йилдаги 90-сон, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий амалий марказининг Жиззах вилояти филиали бўйича 30.03.2024 йилдаги 46-сон ҳамда Сирдарё вилояти филиали бўйича 04.04.2024 йилдаги 67-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 13 ноябрдаги 8-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ишемик инсултда ишлаб чиқилган прогноз ҳамда зичлиги паст липопротеин рецепторлари миқдорини ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда даволаш  беморларни стационар шароитида даволаниш вақтини камайишига олиб келади. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни даволаш учун сарфланадиган 1998330 сўм бюджет маблағлари ишемик инсултда зичлиги паст липопротеидлар миқдорини ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда ўз вақтида ташхислаш ва даволашни татбиқ этиш инсулт асоратларни бартараф этиш ва стационарда даволаниш вақтини 3,9 кунга қисқариши натижасида иқтисод қилинади.