Комилова Дилнозахон Абдулхаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси: “Мактабгача катта ёшдаги болаларда коммуникатив компетенсиясини шакллантириш технологиялари”, 13.00.08 – Мактабгача таълим ва тарбия назарияси ва методикаси” (педагогика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.04.PhD/Ped2142.
Илмий тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Андижон давлат университети
Илмий раҳбар: Азимова Зиёда Эргашевна, педагогика фанлари доктори (DSc), профессор.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Мактабгача таълим ташкилотлари директор ва мутахассисларини тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти, PhD.12/30.12.2019.Ped.80.01.
Расмий оппонентлар: Жамилова Наргиза Нуриддиновна, педагогика фанлари доктори (DSc), профессор; Ўринова Феруза Ўлжаевна, педагогика фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади мактабгача катта ёшдаги болаларда коммуникатив компетенсияни шакллантириш технологияларини такомиллаштиришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
мактабгача катта ёшдаги болаларда коммуникатив компетенсиясини шакллантиришнинг педагогик имкониятлари инновацион-ўйинли технологиялардан фойдаланиш самарадорлигини оширишга йўналтирилган интегратив, коммуникатив ва интерактив ёндашувларни коммуникатив вазиятларга мослаштириш ҳамда когнитив, лексик-семантик, ҳиссий, хулқ-атворли мулоқот компонентларини нутқий эҳтиёжга мотивацион йўналтириш асосида аниқлаштирилган;
мактабгача катта ёшдаги болаларда коммуникатив компетенсиясини шакллантириш модели шахсга йўналтирилган лингвистик ва прагматик компетенсияларни ривожлантиришга қаратилган таълим мазмунини ташкилий ва тарбиявий компонентларнинг яхлитлигини ҳисобга олиш ҳамда ўқув-тарбиявий жараён инфратузилмасини самарали оптималлаштириш асосида такомиллаштирилган;
мактабгача катта ёшдаги болаларда коммуникатив компетенсиясини шакллантириш методикаси тинглаш, тушуниш, сўзлашиш, гапириш каби нутқий малака талабларини ривожлантиришга оид субекти-субект муносабатларини ўқув-тарбиявий фаолият траекториясига адаптив мослаштириш ҳамда ёш даврларга хос индикаторларини иерархик тизимлаштириш асосида такомиллаштирилган;
мактабгача катта ёшдаги болаларда коммуникатив компетенсиясини шакллантириш технологияси ўз-ўзини ривожлантирувчи коммуникатив ўйинлардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш, шахсийлаштириш ва индивидуаллаштиришга кўра мулоқот қобилиятларни ривожлантириш ҳамда мактаб таълимига тайёрлаш ва ижтимоий муҳитга мослашишга устуворлик бериш асосида такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Мактабгача катта ёшдаги болаларда коммуникатив компетенсияни шакллантириш методикасини такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар:
мактабгача катта ёшдаги болаларда коммуникатив компетенсиясини шакллантиришнинг педагогик имкониятлари инновацион-ўйинли технологиялардан фойдаланиш самарадорлигини оширишга йўналтирилган интегратив, коммуникатив ва интерактив ёндашувларни коммуникатив вазиятларга мослаштириш ҳамда когнитив, лексик-семантик, ҳиссий, хулқ-атворли мулоқот компонентларини нутқий эҳтиёжга мотивацион йўналтириш асосида аниқлаштирилга қаратилган таклиф ва тавсиялардан “Болалар нутқини ўстириш” номли ўқув қўлланмани ишлаб чиқишда фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021-йил 20-октябр 441-сон буйруғи гувоҳномаси). Натижада бўлажак педагог-тарбиячиларни мактабгача ёшдаги болаларда нутқий мулоқот ва коммуникатив компетенсияни шакллантириш жараёнидаги ўрнининг методик жиҳатдан бойишига эришилган;
мактабгача катта ёшдаги болаларда коммуникатив компетенсиясини шакллантириш модели шахсга йўналтирилган лингвистик ва прагматик компетенсияларни ривожлантиришга қаратилган таълим мазмунини ташкилий ва тарбиявий компонентларнинг яхлитлигини ҳисобга олиш ҳамда ўқув-тарбиявий жараён инфратузилмасини самарали оптималлаштириш асосида такомиллаштиришга оид таклиф ва тавсиялардан “Олий таълим ташкилотлари негизида мактабгача таълим ташкилоти (МТТ)нинг замонавий дидактик методика таъминотини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳани тайёрлашда фойдаланилган (Андижон давлат университетидан олинган маълумотнома). Натижада мактабгача катта ёшдаги болаларда коммуникатив компетенсияни шакллантириш жараёнининг моделини яратишда ўқув-тарбиявий фаолият интеграцияси, шахсга йўналтирилган таълим технологияларига устуворлик беришга эришилган;
мактабгача катта ёшдаги болаларда коммуникатив компетенсиясини шакллантириш методикаси тинглаш, тушуниш, сўзлашиш, гапириш каби нутқий малака талабларини ривожлантиришга оид субекти-субект муносабатларини ўқув-тарбиявий фаолият траекториясига адаптив мослаштириш ҳамда ёш даврларга хос индикаторларини иерархик тизимлаштириш асосида такомиллаштиришга оид таклиф ва тавсиялардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси қошидаги Андижон вилояти телерадиокомпаниясининг “Таълим ва тараққиёт”, “2023-йил – Инсонга эътибор ва сифатли таълим йили” кўрсатувларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси, Андижон вилояти телерадиокомпанияси давлат муассасасининг 2023-йил 12-декабрдаги 01-24Ғ254-сонли маълумотномаси). Натижада, тингловчилар мактабгача катта ёшдаги болаларни мулоқотга ўргатишда тинглаш, тушуниш, ифодалаш ҳақидаги маълумотларга эга бўлган;
мактабгача катта ёшдаги болаларда коммуникатив компетенсиясини шакллантириш технологияси ўз-ўзини ривожлантирувчи коммуникатив ўйинлардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш, шахсийлаштириш ва индивидуаллаштиришга кўра мулоқот қобилиятларни ривожлантириш ҳамда мактаб таълимига тайёрлаш ва ижтимоий муҳитга мослашишга устуворлик бериш асосида такомиллаштиришга оид таклиф ва тавсиялардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон – 24” телерадиоканали давлат муассасасининг “Муҳим мавзу”, “Радиомулоқот” кўрсатувларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон – 24” телерадиоканали давлат муассасасининг 2024-йил 6-февралдаги 03-09-64-сонли маълумотномаси). Натижада эшиттиришларнинг таъсирчанлиги ошишига, ота-оналар ва мутасаддиларнинг мактабгача таълим ташкилотларида тарбияланаётган катта ёшдаги болаларнинг оғзаки нутқини ривожлантириш, уларда мулоқот шаклларини ҳосил қилиш, ижтимоий ҳаётга тайёрлаш бўйича илмий асосланган маълумотларга эга бўлишига кўмаклашилган.