Yakubov Yo‘ldosh Yusupboevichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «HZSM-5 seolitida ion-molekulyar komplekslarning hosil bo‘lish termodinamikasi», 02.00.11–Kolloid va membrana kimyosi (kimyo fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.1.PhD/K26.
Ilmiy rahbar: [Raxmatkariev G‘ayrat Ubaydullaevich], kimyo fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Umumiy va noorganik kimyo instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasalar nomi, IK raqami: Umumiy va noorganik kimyo instituti, Toshkent kimyo-texnologiya instituti, DSc.27.06.2017.K/T.35.01.
Rasmiy opponentlar: Ismoilov Rovshan Ismoilovich, kimyo fanlari doktori; Baxronov Xayot Nurovich, kimyo fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot: O‘zbekiston Milliy universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: HZSM-5 tipdagi seolitlarda gaz va bug‘larning adsorbsiya izotermasi va to‘liq termodinamik xususiyatlarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
N-geptan, CO2,benzol, orto-, meta- va para-ksilollarning HZSM-5 seolitida adsorbsiyalanishining to‘liq termodinamik tavsiflari (DN, DF va DS) va izotermasi olingan hamda ularni mikrog‘ovaklarning hajmiy to‘yinish nazariyasining(MHTN) ikki va uch hadli matematik tenglamalari asosida isbotlangan;
HZSM-5 seolitida n-geptan, CO2,benzol, orto-, meta- va para-ksilollarning adsorbsiya issiqligi pog‘onali ko‘rinishda bo‘lib, issiqlikning yuqori pog‘onalarida seolit tarkibidagi H+ soni bilan o‘zaro adsorbsiya korrelyasiya bo‘lishi aniqlangan;
HZSM-5 seolitida n-geptan, CO2,benzol, orto-, meta- va para-ksilollarning adsorbsiya xususiyatlaridan seolit tuzilishi, ya’ni vodorod kationlarining soni va joylashishi aniqlangan;
NZSM-5 seoliti kristall strukturasida vodorod kationlari ekranlashgan holatda joylashgan hamda adsorbsiya jarayonida turli xil ion-molekulyar komplekslarni hosil bo‘lishida vodorod kationlari o‘lchami kichik bo‘lganligi sababli seolit strukturadagi yon kanalchalaridan kesishish joylariga va asosiy kanallarga ko‘chishi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
Yuqori vakuumli adsorbsion kalorimetrik qurilma yordamida yuqori aniqlikdagi adsorbsiyaning to‘liq termodinamik tavsiflari (DN, DF va DS) bo‘yicha olingan ilmiy natijalarni amaliyotga joriy etish asosida:
NZSM-5 seolitida adsorbsion-kalorimetrik metod asosida olingan adsorbsiyani differensial issiqligi, izotermasi, entropiyasi va termokinetikalari asosida olingan natijalar OT-7F-52 raqamli «Ko‘p komponentli polimer va polimer-kremnezem nanogibrid sistemalarning termodinamik xossalari» loyihasida adsorbentlarning nanostrukturasida benzol va ksilollar molekulalari bilan ta’sir darajasi hamda qiyosiy tahlil qilishda foydalanilgan (Fan va texnologiyalar agentligining 2017 yil 28 avgustdagi FTiA-02-11/562-son ma’lumotnomasi). Natijada diatsetatsellyuloza-kremnezem sistemasi asosidagi gibrid nanokompozision sorbentlar bilan oqava suvlarni 2-3 barobar tozalash imkonini bergan;
Sintez qilingan yangi sorbentlar Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish qo‘mitasi tizimidagi muassasalarda oqava suvlarda og‘ir metallar miqdorini kamaytirish bo‘yicha amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish qo‘mitasining 2017 yil 15 sentyabrdagi 03/2-3903 son ma’lumotnomasi). Natijada oqava suv tarkibidan Fe+3 Gr+6 kationlarini 1,5-2 barobar samarali tozalash olish imkonini bergan.
