Халилова Гулноза Абдувахобовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Базидиомицет β-глюканларининг тузилиши, хоссалари ва биологик фаоллиги», 02.00.10 – Биоорганик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.2.PhD/K212.
Илмий раҳбар: Тураев Аббасхан Сабирханович, кимё фанлари доктори, профессор, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Биоорганик кимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Биоорганик кимё институти, DSc.02/30.12.2019.K/В.37.01.
Расмий оппонентлар: Абдуллажонова Нодира Гулямжановна, кимё фанлари доктори, катта илмий ходим; Рахмонбердиев Гаппар Рахмонбердиевич, кимё фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон кимё-фармацевтика илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: маҳаллий шароитда ўсадиган ва маданийлаштирилган Ganoderma lucidum базидиал замбуруғларидан тармоқланган полисахаридларни ажратиб олиш, уларнинг физик-кимёвий хусусиятлари, макромолекуляр тузилиши ва биологик фаоллигини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор маҳаллий шароитда ўсган ва маданийлаштирилган Ganoderma lucidum базидиал замбуруғларидан β-D-глюканлар ажратиб олинди ва уларнинг физик-кимёвий хусусиятлар ва макромолекуляр структуралари ГХ-масс спектрометрия, УБ-, ИҚ-Фурье ҳамда ЯМР – спектроскопия усуллари ёрдамида исботланган;
илк бор дектин-1 рецепторининг β-D-глюканлар билан ўзаро таъсирини молекуляр моделлаштириш орқали докинг ҳисоблаш усули орқали β-D-глюканларнинг комплементарлиги аниқланган;
β-D-глюканларни in vitro (КМЛ, HeLa ўсма ҳужайра линияларида) ҳамда in vivo (Эрлих аденокарциномаси ўсма ҳужайра линиясида) шароитида ўсмага қарши фаолликлари аниқланган;
β-D-глюканларнинг ўсмага қарши фаоллиги уларнинг ҳужайра ва гуморал иммунитетга таъсири билан боғлиқ эканлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Ganoderma lucidum базидиомицет замбуруғидан β-D-глюканларни ажратиб олиш, уларнинг физик-кимёвий хусусиятлари, макромолекуляр тузилиши ва биологик фаоллигини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
маҳаллий шароитда ўсган ва маданийлаштирилган Ganoderma lucidum базидиомицет замбуруғидан ажратиб олинган β-D-глюканларнинг тузилиши ва биологик фаоллиги бўйича олинган натижалардан №ФА–Ф-6-007 “Доривор ўсимликларнинг биологик фаол полисахаридлари ва уларнинг модификацияланган шаклларини ўрганиш” лойиҳасида доривор ўсимликлар полисахаридларининг тузилиши ва биологик фаоллигини таққослаш мақсадида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2021 йил 4/1255-1613-сон маълумотномаси). Натижада, тадқиқот объектларининг ортишига, турли табиатли полисахаридларнинг тузилиши ва биологик фаолликлари орасидаги боғлиқликларни аниқлаш хамда умумий хулосалар чиқаришга имкон берган;
замбуруғлардан ажратиб олинган β-глюкан типидаги полисахаридлардан Загреб университети (Хорватия) лойиҳасида ҳар хил ўсма турларига қарши хусусиятлари ва саратонга қарши иммунитетни ошириш механизмини аниқлашда фойдаланилган (Division of Physical Chemistry Department of Chemistry Faculty of Science, University of Zagreb, Croatia 2021 йил 21 майдаги маълумотномаси). Натижада, полисахаридлар ҳосилаларининг ўсмага қарши фаоллик механизмларини аниқлаш имконини берган.