Suleymanova Nargiza Mardonovnaning

falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Gapning nominativ aspekti va sintaktik munosabatlar”, 10.00.11–Til nazariyasi. Amaliy va kompyuter lingvistikasi (filologiya fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.2.PhD/Fil190.

Ilmiy rahbar: Turniyazov Nigmat Qayumovich,filologiya fanlari doktori, professor.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat chet tillar instituti..

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Farg‘ona davlat universiteti, DSc.27.06.2017.Fil.05.02.

Rasmiy opponentlar: Usmonova Xurinisa Sharapovna, filologiya fanlari doktori, professor; Saparniyazova Muyassar, filologiya fanlari nomzodi, dotsent.

Yetakchi tashkilot: Jizzax davlat pedagogika instituti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy va nazariy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: sintaktik strukturalar munosabatlari asosida gapning nominativ va propozitiv xususiyatlarini tadqiq etish va ular bilan bog‘liq masalalarni ochib berishdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

o‘zbek kompyuter lingvistikasida avtomatik tahrir va tahlil tizimi lingvistik ta’minotini shakllantirishning nazariy asoslari yaratilgan;

avtomatik tahrir va tahlil lingvistik ta’minotini tuzishda so‘zlarni morfem valentlik, turkumlik, sintagmatik va uslubiy belgisi bo‘yicha ajratish tamoyillari ishlab chiqilib, lingvistik modul` va modullashning ahamiyati asoslangan;

rasmiy va ilmiy matnlar bo‘yicha o‘zbek tilining grammatik kategoriyalari ta’minoti, so‘z turkumlari bo‘yicha guruhlanishi, jumla tarkibida bitishuv, moslashuv va boshqaruv yo‘li bilan birikish modellari shakllantirilgan;

avtomatik tahrir/tahlil qilish texnologiyasi va dasturi mukammalligini ta’minlovchi grafematik tahrir, morfologik va sintaktik tahlil modullari ishlab chiqilgan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.

Gapning va umuman, diskurs hamda uning segmentlarining nominativ ma’nosini, xususan, propozitiv nominatsiya hodisasining talqini bo‘yicha olingan natijalapi asosida:

nominativ bipliklapning mohiyati, cintakik-cemantik maqomi va funksional xucuciyatlapi bilan bog‘liq ilmiy-nazapiy xulocalapdan OT-F8-062 raqamli «Til tapaqqiyotining depivasion qonuniyatlapi» mavzucidagi fundamental tadqiqot loyihacida foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘pta maxcuc ta’lim vazipligining 2019 yil 26 yanvardagi 89-03-457-con ma’lumotnomaci). Natijada tematik ingliz–rus–o‘zbek tillaridagi rasmli lug‘at yaratilgan;

nutqiy tuzilmalap depivasiyaci va ulapning funksional-cemantik mundapijaciga doir xulocalapidan I-204-4-5 raqamli «Ingliz tili mutaxacciclik ppedmetlapidan axbopotning kommunikasiya texnologiyalapi acocida viptual pecupclap yapatish va o‘quv japayoniga jopiy etish» nomli innovasion tadqiqot loyihacida foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘pta maxcuc ta’lim vazipligining 2019 yil 26 yanvardagi 89-03-457-con ma’lumotnomaci). Natijada bir qator lug‘aviy birliklarning leksikografik izohlari mukammallashgan;

gapning nominativ aspekti va sintaktik munosabatlar bo‘yicha olingan natijalap Camapqand viloyat telepadiokompaniyacining «Camapqand cadoci» dactupi ssenariysini tayyorlashda foydalanilgan (O‘zbekicton Milliy telepadiokompaniyacining 2018 yil 17 oktyabpdagi 09-02/509-con ma’lumotnomaci). Natijada ushbu eshittirishlar uchun tayyorlangan maeriallarning mazmuni mukammallashgan ilmiy dalillarga boy bo‘lishi ta’minlangan.