Муяссарова Райҳона Икром қизи
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даражалар бериладиган фан тармоғи): “Бошқариладиган гидрофил-гидрофоб табиатли кремнезем композицияларининг физик-кимёвий хоссалари”, 02.00.04 – Физик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.PhD/К828.
Илмий раҳбар: Акбаров Ҳамдам Икромович, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/30.12.2019.К.01.03.
Расмий оппонентлар: Рўзимурадов Олим Нарбекович, кимё фанлари доктори, профессор; Йўлдошов Шерзод Абдуллаевич, кимё фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Умумий ва ноорганик кимё институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади: бошқариладиган гидрофил-гидрофоб табиатли кремнезем композицияларининг физик-кимёвий хоссаларини тадқиқ қилишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
кенг ҳарорат оралиғида (25 дан 800 ° C гача) барқарор, физик-кимёвий хусусиятлари яхшиланган, маълум бир гидрофил-гидрофоб сирт юзаси билан ЗнО/СиО₂ композитлари синтез қилинган;
ЗнО/СиО₂ гибрид композити синтезида прекурсорларнинг табиатини ўзгартириш (ТЕОС/МТМС) олинган композицияларнинг сирт морфологияси ва ғоваклар ўлчамини (1,8 дан 7,3 нм гача) мақсадли назорат қилиш имконини бериши ҳамда бу уларнинг сорбсия сиғими (сув буғлари учун 4,3 мол/кг гача) ва фотокаталитик хоссаларига (қуёш нури таъсирида МК нинг парчаланиши 96 % гача) бевосита таъсир қилиши аниқланган;
ЗнО/СиО₂ гибрид композити фотокаталитик фаоллигининг кремний матрицаси юзасининг гидрофобланиш даражасига боғлиқлиги турли хил нурланишлар УБ, кўринадиган ҳамда қуёш нурлари таъсирида метилен кўки органик бўёғининг парчаланиш жараёнларини батафсил кинетик таҳлил қилинган ва қуёш нури таъсирида МК органик бўёғини бир соат давомида 96 % гача парчалаши тасдиқланган;
ЗнО/СиО₂ гибрид композити иштирокидаги фотокаталитик деструксия жараёнлари псевдо-биринчи кинетик моделга мос тушиши корреляция коефициентининг Р2-0,9966 гача эканлиги ва фотодеструксиянинг юқори кўрсаткичи билан исботланган;
ЗнО/СиО₂ гибрид композитига МК органик бўёғининг сорбсия термодинамик параметрлари: ΔҲ°=+12,15 кЖ/мол гача; ΔГ° -3,77 дан -1,48 кЖ/мол гача эканлиги аниқланиб, бўёқнинг турли табиатдаги композитларнинг фаол марказлари билан таъсир механизмлари тасдиқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Синтезланган кремнезем материаллари ва уларнинг рух оксиди билан композицияларининг тузилиши, фазавий таркиби, морфологияси ва текстуравий хусусиятларини синтез қилиш ва ҳар томонлама таҳлил қилиш асосида:
ЗнО/СиО2 композити “Шуртан нефт ва газ қазиб чиқариш бошқармаси” марказий кимё лабораториясида “2026-2027-йилларда амалга ошириш учун истиқболли ишланмалар рўйхати”га киритилган (Шуртан нефт ва газ қазиб чиқариш бошқармаси 2025 йил 2 октябрдаги ОП 02-сон малумотномаси, ЭД-3448). Натижада табиий газни Ҳ₂С дан <1 ппм консентрациясигача тозалаш имконини берган;
ЗнО/СиО2 композицияси “Навоий кон-металлургия комбинати” АЖ Марказий илмий лабораториясида “2026-2027-йилларда амалга ошириш учун истиқболли ишланмалар рўйхати”га киритилган (Навоий кон-металлургия комбинати АЖ Марказий илмий лабораториясида 2025 йил 8 октябрдаги № 02-07/027/10451 сон маълумотномаси). Натижада табиий газни Ҳ₂С дан 99,0 % гача тозалаш имконини берган.