Ташматова Гулноза Аълоевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси: “Коронавирус инфекцияси (COVID-19)ни ўтказган болаларда бронхиал астманинг клиник-иммунологик ва функционал кечиш хусусиятлари” ихтисосликлар шифри: 14.00.36 – Аллергология ва иммунология ва 14.00.09 – Педиатрия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2. DSc/ Tib726.
Илмий маслаҳатчилар: Наврузова Шакар Истамовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Халматова Барно Турдиходжаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Иммунология ва инсон геномикаси институти ҳузуридаги DSc.02/30.12.2019..50.01 рақамли кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Зиядуллаев Шухрат Худайбердиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Шамсиев Фурқат Мухитдинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Муллаева Лола Джавлановна, фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:
коронавирус инфекцияси (COVID-19)ни ўтказган болаларда бронхиал астманинг клиник-иммунологик ва функционал кечиш хусусиятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
бронхиал астма фонида коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда ҳужайравий иммунитетнинг CD3+, CD4+, CD8+ лимфоцитлари миқдори кескин камайиши фонида гуморал иммунитетнинг IgE миқдори ортиши сабабли патологик дисбаланс жараёни юзага келиши аниқланган;
бронхиал астма фонида коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда бронхиал гиперреактивликнинг кучайиши сабабли иммунитетнинг яллиғланишга хос (IL-8 ва TNF-α) ва яллиғланишга қарши (IL-4) цитокинларининг кескин ортиши фонида IFNγ миқдорининг ишонарли камайиши исботланган;
илк бор бронхиал астма фонида коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда вирус таъсирида апоптознинг кучайиши сабабли бронхиал астманинг оғирлик (енгил, ўрта ва оғир) даражаси билан зардобдаги sCD95 миқдорининг тўғри пропорционал ортиши билан боғлиқлиги аниқланган;
илк бор бронхиал астма фонида коронавирус инфекциясини ўтказган болалар қон зардобида К ва F элементлар миқдорининг ортиши сабабли бронхоконстрикция, шиллиқнинг гиперпродукцияси ва бронхиал шиллиқ қаватнинг шишишига олиб келувчи нейротрансмиттер ацетилхолин ҳосил бўлишига олиб келиши исботланган;
илк бор бронхиал астманинг оғирлик даражаси дисэлементоз сабабли енгил кечувчи бронхиал астмада P, К ва IgE билан ижобий, Zn, Мg ва Ca билан эса салбий корреляция, касаллик оғирлашган сари P, К, Ca ва IgE билан ижобий боғлиқлик сақланиб, Zn ва Мg билан салбий боғлиқлик кучайиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Коронавирус инфекцияси (COVID-19)ни ўтказган болаларда бронхиал астманинг клиник-иммунологик ва функционал кечиш хусусиятларини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалари асосида:
биринчи илмий янгилиги: бронхиал астма фонида коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда ҳужайравий иммунитетнинг CD3+, CD4+, CD8+ лимфоцитлари миқдори кескин камайиши фонида гуморал иммунитетнинг IgE миқдори ортиши сабабли патологик дисбаланс жараёни юзага келиши аниқланганлиги бўйича «COVID-19 пандемияси даврида бронхиал астмани олиб боришнинг ўзига хос хусусиятлари», «Бронхиал астма билан касалланган болаларда ташқи нафас олиш фаолиятини ташхислашнинг замонавий усуллари» ва «COVID-19 билан касалланган болаларда бронхиал астма ташхисининг ўзига хос хусусиятлари» услубий тавсияномалари ишлаб чиқилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий фаолиятини мувофиқлаштирувчи бўлимнинг 2022 йил 1 июндаги 8n-p/574-сонли хамда 2022 йил 9 июндаги 8n-p/609-сонли ва 8n-p/610-сонли хулосалари билан тасдиқланган). Мазкур таклифлар Шайхонтоҳур тумани тиббиёт бирлашмаси 40-сон оилавий поликлиникаси бўйича 16.12.2022 йилдаги 308-сонли, Чилонзор тумани тиббиёт бирлашмаси 35-сон оилавий поликлиникаси бўйича 29.12.2022 йилдаги 48-сонли ва Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникаси бўйича 14.04.2023 йилдаги 57-сонли буйруқлари билан амалиётларига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024 йил 15 июлдаги №03/43-сонли хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: илмий натижаларни клиник амалиётга жорий этилиши коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда бронхиал астмани эрта ташхислаш, даволаш тактикасини оптималлаштириш, ногиронлик даражасини пасайтириш, асоратлар холатини камайтириш ва хаёт сифатини яхшилашга имкон яратади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Шайхонтоҳур ва Чилонзор тумани тиббиёт бирлашмалари хамда Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникаси амалий фаолиятларига жорий этилиши бронхиал астма фонида COVID-19 инфекцияси билан касалланган болаларда таклиф этилган усулларни қўллаш майда бронхлар функционал ҳолати ўзгаришларини ўз вақтида аниқлаш ва даволаш усулларини оптималлаштириш орқали хар бир болага нисбатан сарфланган маблағнинг 41,7%ни тежашга имкон яратади; хулоса: бронхиал астма фонида коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда ҳужайравий иммунитетнинг CD3+, CD4+, CD8+ лимфоцитлари миқдори кескин камайиши фонида гуморал иммунитетнинг IgE миқдори ортиши сабабли патологик дисбаланс жараёни юзага келиши асосланган;
иккинчи илмий янгилиги: бронхиал астма фонида коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда бронхиал гиперреактивликнинг кучайиши сабабли иммунитетнинг яллиғланишга хос (IL-8 ва TNF-α) ва яллиғланишга қарши (IL-4) цитокинларининг кескин ортиши фонида IFNγ миқдорининг ишонарли камайиши исботланганлиги бўйича «COVID-19 пандемияси даврида бронхиал астмани олиб боришнинг ўзига хос хусусиятлари», «Бронхиал астма билан касалланган болаларда ташқи нафас олиш фаолиятини ташхислашнинг замонавий усуллари» ва «COVID-19 билан касалланган болаларда бронхиал астма ташхисининг ўзига хос хусусиятлари» услубий тавсияномалари ишлаб чиқилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий фаолиятини мувофиқлаштирувчи бўлимнинг 2022 йил 1 июндаги 8n-p/574-сонли хамда 2022 йил 9 июндаги 8n-p/609-сонли ва 8n-p/610-сонли хулосалари билан тасдиқланган). Мазкур таклифлар Шайхонтоҳур тумани тиббиёт бирлашмаси 40-сон оилавий поликлиникаси бўйича 16.12.2022 йилдаги 308-сонли, Чилонзор тумани тиббиёт бирлашмаси 35-сон оилавий поликлиникаси бўйича 29.12.2022 йилдаги 48-сонли ва Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникаси бўйича 14.04.2023 йилдаги 57-сонли буйруқлари билан амалиётларига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024 йил 15 июлдаги №03/43-сонли хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: илмий натижаларни клиник амалиётга жорий этилиши коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда бронхиал астма ҳолатини эрта баҳолаш, даволаш тактикасини оптималлаштириш, ногиронлик даражасини пасайтириш, асоратлар холатини камайтириш ва хаёт сифатини яхшилашга имкон яратади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Шайхонтоҳур ва Чилонзор тумани тиббиёт бирлашмалари хамда Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникаси амалий фаолиятларига жорий этилиши бронхиал астма фонида COVID-19 инфекцияси билан касалланган болаларда таклиф этилган усулларни қўллаш майда бронхлар функционал ҳолати ўзгаришларини ўз вақтида аниқлаш ва даволаш усулларини оптималлаштириш орқали хар бир болага нисбатан сарфланган маблағнинг 41,7%ни тежашга имкон яратади; хулоса: бронхиал астма фонида коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда бронхиал гиперреактивликнинг кучайиши сабабли иммунитетнинг яллиғланишга хос (IL-8 ва TNF-α) ва қарши (IL-4) цитокинларининг кескин ортиши фонида IFNγ миқдорининг ишонарли камайиши асосланган;
учинчи илмий янгилиги: илк бор бронхиал астма фонида коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда вирус таъсирида апоптознинг кучайиши сабабли бронхиал астманинг оғирлик (енгил, ўрта ва оғир) даражаси билан зардобдаги sCD95 миқдорининг тўғри пропорционал ортиши билан боғлиқлиги аниқланганлиги бўйича «COVID-19 пандемияси даврида бронхиал астмани олиб боришнинг ўзига хос хусусиятлари», «Бронхиал астма билан касалланган болаларда ташқи нафас олиш фаолиятини ташхислашнинг замонавий усуллари» ва «COVID-19 билан касалланган болаларда бронхиал астма ташхисининг ўзига хос хусусиятлари» услубий тавсияномалари ишлаб чиқилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий фаолиятини мувофиқлаштирувчи бўлимнинг 2022 йил 1 июндаги 8n-p/574-сонли хамда 2022 йил 9 июндаги 8n-p/609-сонли ва 8n-p/610-сонли хулосалари билан тасдиқланган). Мазкур таклифлар Шайхонтоҳур тумани тиббиёт бирлашмаси 40-сон оилавий поликлиникаси бўйича 16.12.2022 йилдаги 308-сонли, Чилонзор тумани тиббиёт бирлашмаси 35-сон оилавий поликлиникаси бўйича 29.12.2022 йилдаги 48-сонли ва Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникаси бўйича 14.04.2023 йилдаги 57-сонли буйруқлари билан амалиётларига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024 йил 15 июлдаги №03/43-сонли хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: илмий натижаларни клиник амалиётга жорий этилиши коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда бронхиал астмани эрта ташхислаш, даволаш тактикасини оптималлаштириш, ногиронлик даражасини пасайтириш, асоратлар холатини камайтириш ва хаёт сифатини яхшилашга имкон яратади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Шайхонтоҳур ва Чилонзор тумани тиббиёт бирлашмалари хамда Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникаси амалий фаолиятларига жорий этилиши бронхиал астма фонида COVID-19 инфекцияси билан касалланган болаларда таклиф этилган усулларни қўллаш майда бронхлар функционал ҳолати ўзгаришларини ўз вақтида аниқлаш ва даволаш усулларини оптималлаштириш орқали хар бир болага нисбатан сарфланган маблағнинг 41,7%ни тежашга имкон яратади; хулоса: бронхиал астма фонида коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда вирус таъсирида апоптознинг кучайиши сабабли бронхиал астманинг оғирлик (енгил, ўрта ва оғир) даражаси билан зардобдаги sCD95 миқдорининг тўғри пропорционал ортиши билан боғлиқлиги асосланган;
тўртинчи илмий янгилиги: илк бор бронхиал астма фонида коронавирус инфекциясини ўтказган болалар қон зардобида К ва F элементлар миқдорининг ортиши сабабли бронхоконстрикция, шиллиқнинг гиперпродукцияси ва бронхиал шиллиқ қаватнинг шишишига олиб келувчи нейротрансмиттер ацетилхолин ҳосил бўлишига олиб келиши исботланганлиги бўйича «COVID-19 пандемияси даврида бронхиал астмани олиб боришнинг ўзига хос хусусиятлари», «Бронхиал астма билан касалланган болаларда ташқи нафас олиш фаолиятини ташхислашнинг замонавий усуллари» ва «COVID-19 билан касалланган болаларда бронхиал астма ташхисининг ўзига хос хусусиятлари» услубий тавсияномалари ишлаб чиқилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий фаолиятини мувофиқлаштирувчи бўлимнинг 2022 йил 1 июндаги 8n-p/574-сонли хамда 2022 йил 9 июндаги 8n-p/609-сонли ва 8n-p/610-сонли хулосалари билан тасдиқланган). Мазкур таклифлар Шайхонтоҳур тумани тиббиёт бирлашмаси 40-сон оилавий поликлиникаси бўйича 16.12.2022 йилдаги 308-сонли, Чилонзор тумани тиббиёт бирлашмаси 35-сон оилавий поликлиникаси бўйича 29.12.2022 йилдаги 48-сонли ва Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникаси бўйича 14.04.2023 йилдаги 57-сонли буйруқлари билан амалиётларига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024 йил 15 июлдаги №03/43-сонли хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: илмий натижаларни клиник амалиётга жорий этилиши коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда бронхиал астмани эрта ташхислаш, даволаш тактикасини оптималлаштириш, ногиронлик даражасини пасайтириш, асоратлар холатини камайтириш ва хаёт сифатини яхшилашга имкон яратади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Шайхонтоҳур ва Чилонзор тумани тиббиёт бирлашмалари хамда Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникаси амалий фаолиятларига жорий этилиши бронхиал астма фонида COVID-19 инфекцияси билан касалланган болаларда таклиф этилган усулларни қўллаш майда бронхлар функционал ҳолати ўзгаришларини ўз вақтида аниқлаш ва даволаш усулларини оптималлаштириш орқали хар бир болага нисбатан сарфланган маблағнинг 41,7%ни тежашга имкон яратади; хулоса: бронхиал астма фонида коронавирус инфекциясини ўтказган болалар қон зардобида К ва F элементлар миқдорининг ортиши бронхоконстрикция, шиллиқнинг гиперпродукцияси ва бронхиал шиллиқ қаватнинг шишишига олиб келувчи нейротрансмиттер ацетилхолин ҳосил бўлишига олиб келиши асосланган;
бешинчи илмий янгилиги: илк бор бронхиал астманинг оғирлик даражаси дисэлементоз сабабли енгил кечувчи бронхиал астмада P, К ва IgE билан ижобий, Zn, Мg ва Ca билан эса салбий корреляция, касаллик оғирлашган сари P, К, Ca ва IgE билан ижобий боғлиқлик сақланиб, Zn ва Мg билан салбий боғлиқлик кучайиши аниқланганлиги бўйича «COVID-19 пандемияси даврида бронхиал астмани олиб боришнинг ўзига хос хусусиятлари», «Бронхиал астма билан касалланган болаларда ташқи нафас олиш фаолиятини ташхислашнинг замонавий усуллари» ва «COVID-19 билан касалланган болаларда бронхиал астма ташхисининг ўзига хос хусусиятлари» услубий тавсияномалари ишлаб чиқилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий фаолиятини мувофиқлаштирувчи бўлимнинг 2022 йил 1 июндаги 8n-p/574-сонли хамда 2022 йил 9 июндаги 8n-p/609-сонли ва 8n-p/610-сонли хулосалари билан тасдиқланган). Мазкур таклифлар Шайхонтоҳур тумани тиббиёт бирлашмаси 40-сон оилавий поликлиникаси бўйича 16.12.2022 йилдаги 308-сонли, Чилонзор тумани тиббиёт бирлашмаси 35-сон оилавий поликлиникаси бўйича 29.12.2022 йилдаги 48-сонли ва Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникаси бўйича 14.04.2023 йилдаги 57-сонли буйруқлари билан амалиётларига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024 йил 15 июлдаги №03/43-сонли хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: илмий натижаларни клиник амалиётга жорий этилиши коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда бронхиал астмани эрта ташхислаш, даволаш тактикасини оптималлаштириш, ногиронлик даражасини пасайтириш, асоратлар холатини камайтириш ва хаёт сифатини яхшилашга имкон яратади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг Шайхонтоҳур ва Чилонзор тумани тиббиёт бирлашмалари хамда Тошкент тиббиёт академияси кўп тармоқли клиникаси амалий фаолиятларига жорий этилиши бронхиал астма фонида COVID-19 инфекцияси билан касалланган болаларда таклиф этилган усулларни қўллаш майда бронхлар функционал ҳолати ўзгаришларини ўз вақтида аниқлаш ва даволаш усулларини оптималлаштириш орқали хар бир болага нисбатан сарфланган маблағнинг 41,7%ни тежашга имкон яратади; хулоса: астманинг оғирлик даражаси енгил кечувчи бронхиал астмада P, К ва IgE билан ижобий, Zn, Мg ва Ca билан эса салбий корреляция, касаллик оғирлашган сари P, К, Ca ва IgE билан ижобий боғлиқлик сақланиб, Zn ва Мg билан салбий боғлиқлик кучайиши асосланган.