Сиддиқова Қизлархон Тўрақуловнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даражалар бериладиган фан тармоғи): “Баъзи 3д-металларнинг β-дикетон ҳосилалари асосидаги координацион бирикмалари синтези, тузилиши ва хоссалари”, 02.00.01 - Ноорганик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.4.PhD/К862.
Илмий раҳбар: Даминова Шаҳло Шариповна, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/30.12.2019.К.01.03.
Расмий оппонентлар: Умаров Бақо Бафоевич, кимё фанлари доктори, профессор; Азизов Олимжон Тохирович, кимё фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Умумий ва ноорганик кимё институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади баъзи 3д-металларнинг β-дикетон ҳосилалари асосидаги координацион бирикмалари синтези, тузилиши ва хоссаларини тадқиқ қилишдан иборат. 
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Cо(ИИ), Ни(ИИ), Cу(ИИ), Зн(ИИ) ионларининг β-дикетон ва 2-аминобензимидазол ҳосилалари иштирокида 17 та янги комплекс бирикмалари синтез қилинган; 
квант-кимёвий усуллар ёрдамида лиганд ва синтез қилинган комплекс бирикмаларнинг геометрик ҳамда энергетик параметрлари, атомлардаги зарядларнинг тақсимоти, геометрияси ҳамда реаксион қобилияти аниқланган, шунингдек, аралаш лигандли комплексларининг турли изомерлари геометриясининг оптималлаштириш натижаларига кўра, асосий лиганднинг бидентатли координациясига эга бўлган структураси термодинамик жиҳатдан энг барқарор эканлиги исботланган; 
спектроскопия ва РСА усуллари орқали олинган координацион бирикмаларнинг таркиби, тузилиши ва хоссалари аниқланиб, уларни октаедрик геометрияда (Cо2+, Ни2+) ва тетроганал пирамида (Cу2+, Зн2+) тузилишидаги координацион бирикмалар ҳосил қилиши исботланган;
координацион бирикмалар [Cо(аcаc)2·(МАБ)2], [Ни(БНА)2(МАБ)2]·ДМФА, [Ни(аcаc)2МАБ·Ҳ2О]·C2Ҳ5ОҲ, [Cу(аcаc)2МАБ], [Зн(аcаc)2МАБ], [Cу(БНА)2] нинг кристаллографик маълумотларидан фойдаланиб, Ҳиршфелд сирт хусусиятлари ўрганилиб, улар асосида комплекслар кристалл тузилишидаги молекулалараро ўзаро таъсирларда асосий улушлар Ҳ…Ҳ (54,8-71,7%) улушларига тўғри келиши, электрон зичлиги юзаси ва электрон зичлигини хариталашга асосланиб, молекуланинг сирт майдонлари ва  кристал  бўшлиқлар ҳажми аниқланган;
синтез қилинган янги комплексларнинг термик хоссаларининг металл ва лиганд табиатига богʻлиқлиги аниқланиб, комплекс бирикмаларда термик барқарорлик лигандлар Асас< БНА ва металлар Су2+ Cо2+ Ни2+ Зн2+ қаторида ортиб бориши исботланган; 
синтез қилинган [Ни(аcаc)2‧МАБ‧Ҳ2О]‧C2Ҳ5ОҲ комплексининг бактерияларга қарши биологик фаоллиги юқори аниқланган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Cо(ИИ), Ни(ИИ), Cу(ИИ), Зн(ИИ) ионларининг β-дикетон ҳосилалари билан аралаш лигандли координацион бирикмаларини синтези, уларнинг таркиби ва тузилиш хусусиятларини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида: 
[Ни(аcаc)2МАБ·Ҳ2О]·C2Ҳ5ОҲ, [Cу(аcаc)2МАБ], [Зн(аcаc)2МАБ], [Cо(аcаc)2(МАБ)2 таркибли комплекс бирикмаларнинг рентген тузилиш таҳлили натижалари Кембридж кристаллографик маълумотлар базасига киритилган (Тҳе Cамбридге Струcтурал Датабасе, ҳттпс://www.ccдc.cам.аc.ук /cонц/ретриевиҳг.ҳтмл CCДC депозит рақами 2383609, 2440465, 2440466,  2405560). Натижада, ўхшаш янги кимёвий бирикмаларни синтез қилиш ва тузилишини тавсифлаш имконини берган; 
комплекс бирикма синтези учун танланган лигандлар билан саноат оқава сувлари таркибидан оғир металл ионларини аниқлаш ва уларни комплекс бирикмалар ҳолида чўктириш орқали таҳлил қилиш усули “Навоий кон-металлургия комбинати” АЖ технологик эритмаларида синаб кўрилган (“Навоий кон-металлургия комбинати” Ажнинг 2024-йил 6-сентябрдаги 23/01-01-07/524-сонли маълумотномаси). Натижада, мазкур усул ёрдамида технологик эритмалари ҳамда чиқинди сувларидаги оғир металл ионларини консентрлаш имконини берган. 

Yangiliklarga obuna bo‘lish