Болтибаев Шухратжон Комилжановичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Даврий режимда ишлаётган ўзаро боғлиқ магистрал газ қувурларини математик моделлаштириш ва тадқиқ этиш», 05.01.07–«Математик моделлаштириш. Сонли усуллар ва дастурлар мажмуи» (техника фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.PhD/T58.

Илмий раҳбарнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Хўжаев Исматулла Қўшаевич, техника фанлари доктори, катта илмий ходим.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент ахборот технологиялари университети ҳузуридаги Ахборот-коммуникация технологиялари илмий-инновацион маркази.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент ахборот технологиялари университети, DSc.27.06.2017.Т.07.01.

Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Кабулов Анвар Восилович, техника фанлари доктори, профессор; Маликов Зафар Маматқулович, техника фанлари доктори.

Етакчи ташкилот номи: Ирригация ва сув муаммолари илмий-тадқиқот институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади:даврий режимда чегаравий шартларнинг турли берилишида магистраль газ қувурининг гидравлик параметрларини ҳисоблаш учун математик моделлар, сонли-аналитик усуллар ва дастурий воситалар ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

қувур орқали узатилаётган газ ҳарорати ўзгаришининг математик модели атроф муҳит ҳароратининг суткалик синусоидал ўзгаришини ҳисобга олиш асосида такомиллаштирилган;

газ истеъмолининг суткалик даврий ўзгариши ҳолида магистраль газ қувури чизиқли қисми учун чегаравий шартлар берилишининг турли комбинацияларига мос масалаларининг математик модели ишлаб чиқилган;

изотермик режимдаги телескопик магистраль газ қувури тармоғининг газодинамик кўрсаткичларини аниқлаш учун чегаравий ва ички шартлар даврий берилишининг турли комбинацияларига мос ягона ҳисоб алгоритми ишлаб чиқилган;

жадвал кўринишидаги ва бир ёки кўп поғонали қисмлардан ташкил топган функцияларни Фурье қаторлари шаклида ифодаловчи самарали сонли алгоритм ишлаб чиқилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:Диссертация тадқиқоти жараёнида олинган натижалар асосида:

газ қувури тармоғи ва унинг чизиқли қисмларининг параметрларини ҳисоблаш бўйича «Динамик режимдаги телескопик магистрал газ қувурининг турлича ички ва чегаравий шартларини ҳисобга олиб газ сарфи ва босимининг суткалик ўзгаришини ҳисобловчи дастур», «Ресивер ўрнатилган, даврий режимда фаолият кўрсатаётган магистрал газ қувурининг элементар қисмида газ сарфи ва босимини ўзгаришини ҳисобловчи дастур», «Даврий режимдаги магистрал газ қувурининг элементар қисмида инерция кучини ҳисобга олган ҳолда газ сарфи ва босимини ўзгаришини ҳисобловчи дастур» яратилган. Дастурий воситаларига «UNICON.UZ» ДУК томонидан фойдаланиш мумкинлиги тўғрисида хулоса берилган («UNICON.UZ» ДУКнинг 2018 йил 9 октябрдаги хулосаси). Натижада газ қувури тармоғи ва унинг чизиқли қисмларининг параметрларини ҳисоблаш алгоритмлари асосида яратилган дастурий таъминот газ ташиш тизимлари оптимал режимларини ишлаб чиқиш имкони яратилган;

кўп бўғинли газ қувури учун бўғинлар гидравлик кўрсаткичлари, оралиқ нуқталардаги газ олиш/қўшишнинг жадалликлари берилганида газ босими ва масса сарфини аниқлаш алгоритми асосида яратилган дастурий восита Ўзбекистон нефть ва газ саноати амалиётига жорий қилинган (Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг 2018 йил 11 апрелдаги 33-8/2533-сон маълумотномаси). Илмий тадқиқот натижасида динамик режимда фаолият юритаётган газ ташиш тизимининг иш режимини аниқлаш, магистраль газ қувурини гидравлик ҳисоб қилиш ва оптимал бошқаришда компрессор станцияси ускуналарини ишга тушириш ва ўчириш режимларини аниқлашда меҳнат сарфини 9,5%га камайтириш имконини берган;

атроф муҳит ҳароратининг синусоидал ўзгариши туфайли қувур орқали узатилаётган газ ҳароратининг ўзгаришини ҳисоблаш алгоритми «ЎзЛИТИнефтегаз» ОАЖ мутахассислари томонидан қувурлар тизимларини ҳисоблаш жараёнида жорий қилинган (Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг 2018 йил 11 апрелдаги 33-8/2533-сон маълумотномаси). Илмий тадқиқот натижасида қувур орқали ташилаётган табиий газнинг термодинамик кўрсаткичларини аниқлаш ва гидравлик ҳисоблашлар ўтказиш учун автоматик ишчи ўрин ташкил этиш жараёнида меҳнат унумдорлигини орттириш имконини берган;

даврий чегаравий шартларнинг турлича берилишида магистраль газ қувури чизиқли қисмининг газодинамик кўрсаткичларини аниқлаш алгоритми ва дастурий восита «Самарқандшаҳаргаз» муҳандис мутахассислари билан биргаликда газ ташиш тизимлари газодинамик кўрсаткичларини аниқлашда жорий қилинган (Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг 2018 йил 11 апрелдаги 33-8/2533-сон маълумотномаси). Илмий тадқиқот натижасида газ қувури фаолиятини бошқариш, компрессор станция ускуналарини ишга тушириш ва ўчириш режимларини аниқлаш, ўзаро боғлиқ чизиқли қисмлар гидравлик параметрларини тезкор аниқлаш имконини берган.