Shamsieva Mahfuza Olimjon qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Serebral falajli bolalarda og‘iz bo‘shlig‘i kasalliklarining patogenetik xususiyatlari va tashhislashni takomillashtirish», 14.00.21 – Stomatologiya.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.2.PhD/Tib3614.
Ilmiy rahbar: Gaffarov Sunatillo Amrulloevich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Buxoro davlat tibbiyot instituti, DSc.04/27.09.2024.Tib.93.03.
Rasmiy opponentlar: Xabibova Nazira Nasulloevna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Ruzuddinov Nurmuxammad Saurbekovich, tibbiyot fanlari doktori, professor (Kozog‘iston Respublikasi).
Yetakchi tashkilot: Osh davlat universiteti (Qirg‘iziston Respublikasi).
II. Tadqiqotning maqsadi: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlarda yuz-jag‘ sohasi a’zolari shakllanishi etiopatogenetik mexanizmlari asosida stomatologik kasalliklarning asoratlarini bashoratlashga qaratilgan yondashuvlarni takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida klinik, stomatologik, antropometrik, morfometrik, laborator va ijtimoiy-ruxiy kompleks tadqiqotlar natijalar asosida yuz-jag‘ tizimi a’zo va to‘qimalarining shakllanishi butun tana suyak qismlari, yuz-jag‘ soxasi va mushaklari shakllanishida patogenetik mexanizmlarning ahamiyatini baxolovchi biokimyoviy ko‘rsatkichlar tashxislashning bashoratlovchi omil ekanligi ilmiy asoslangan;
serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida tana qismlari, jumladan yuz-jag‘ soxasi a’zo va to‘qimalari shakllanishidagi patologik jarayonlarda og‘iz bo‘shlig‘i suyuqligidagi «oksidlanish qaytarilish» va gomeostaz tizimidagi oqsoqlanish orasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqlik ekanligi, xamda stomatologik kasalliklar kombinatsiyalashib bir vaqtda namoyon bo‘lishi va asoratli davomiyligini quvvatlovchi omil ekanligi isbotlangan;
serebral falaj mavjud bolalar va o‘smirlar orasida stomatologik patologiyalarning oldini olish, davolash va reabilitatsiyasi, tanada komorbid fonida kechayotgan “oksidlanish qaytarilish” va gomeostazdagi salbiy o‘zgarishlarni erta aniqlash, hamda tibbiy-ruxiy va ijtimoiy-ruxiy muxitni yaxshilash mezoni ekanligini inobatga olib tibbiy- ijtimoiy profilaktika va reabilitatsiyada kompleks - stomatolog, psixnevrolog yondoshuviga asoslangan sog‘lom turmushni shakllantirish ilmiy –ijtimoiy samaradorlik mezoni ekanligi isbotlangan;
serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida stomatologik yordam ko‘rsatish va tashkillashtirishda statsionar, ambulator-poliklinika va tibbiy-menejment strategiyasi individual va ixtisoslashgan yondashuvi «tibbiy-ijtimoiy karta»-oila/ota-ona/vasiy davo-profilaktika va ijtimoiy-reabilitatsiyani muvofiqlashtiruvchi yagona yondashuv ekanligi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashning ilmiy-tadqiqot ishlari natijalarini amaliyotga tadbig‘i bo‘yicha 2025 yil 15 yanvardagi 11/70– son xulosasiga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida klinik, stomatologik, antropometrik, morfometrik, laborator va ijtimoiy-ruxiy kompleks tadqiqotlar natijalari asosida yuz-jag‘ soxasi a’zo va to‘qimalarida patologiyalarning rivojlanishida butun tana suyak-mushaklari antropometrik o‘lchamlari va og‘iz suyuqligidagi biokimyoviy ko‘rsatkichlar bashoratlavchi omil ekanligi ilmiy asoslangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: bolalar va o‘smirlar orasida mavjud serebral falaji patologiyasi fonida tana skeleti va mushaklari, bosh va yuz-jag‘ soxasi suyak xamda mushaklari, tish va tishlar qatori antropometrik va strukturaviy salbiy o‘zgarishlarida klinik o‘ziga xoslik, uchrashi chastotasida axamiyatli farqlar kuzatiladi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Toshkent shahar “To‘rtinchi” MChJ stomatologik poliklinikasining bo‘yicha buyruq (04.12.2024 y.; №53-son) hamda Olmazor tuman 5-son Bolalar stomatologik poliklinikasining bo‘yicha buyruq (04.12.2024 y.; №22-son) klinik amaliyotiga joriy etildi. Ijtimoiy samaradorligi: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida yuz-jag‘ soxasi va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarini tashxislashda samaradorligini baxolash olingan bevosita klinik-stomatologik natijalar etarlicha yuqori terapevtik ta’sir qilganligini aniqlangan. Iqtisodiy samaradorligi: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida yuz-jag‘ soxasi va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tarqalishi o‘rtacha darajasi 60,0% holatda qayd etilgan, intensivligi ishonarli darajada yuqori bo‘lgan, bu o‘z navbatida asoratlar rivojlanishini tashxislash usullaridan foydalanish uchun imkonini yaratgan bo‘lib: bemorning poliklinikada tashxisoti muddatini 3 kunga qisqartirib, byudjet mablag‘larini 138000 so‘mga qisqartirish imkonini bergan (TShBSP ning preyskurantiga ko‘ra 1 kun tashxislash 46000 so‘mni tashkil qiladi); poliklinikaga tashrif qilish bo‘lish davrining bir necha kunga qisqartirilishi hisobiga talab etilgan (1 kunga o‘rtacha 50000 so‘m dori vositalari sarflanadi). Xulosa: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida yuz-jag‘ soxasi va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tashxisoti byudjet mablag‘larini 138000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.
ikkinchi ilmiy yangilik: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida tana qismlari, yuz-jag‘ soxasi a’zo va to‘qimalari – bosh, jag‘ suyak va mushaklari patologik shakllanishida so‘lakdagi «oksidlanish qaytarilish» jarayoni va maxalliy gomeostaz tizimi oqsoqlanishi stomatologik kasalliklarning kombinatsiyalashgan holda namoyon bo‘lishi va asoratli davomiylikning quvvatlovchi asosiy omili ekanligi isbotlangan; Ilmiy yangilikning ahamiyati: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlarda og‘iz bo‘shlig‘i va yuz-jag‘ soxasi patologiyalarining shakllanishida – soxadagi a’zo va to‘qimalar klinik, funksional, antropometrik va morfometrik tuzilmalarini xamda so‘lakdagi minerallar mikdoriy va sifatiy ko‘rsatkichlarini baholash etarlicha asoslar ekanligi belgilab berildi; Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Toshkent shahar “To‘rtinchi” MChJ stomatologik poliklinikasining bo‘yicha buyruq (04.12.2024 y.; №53-son) hamda Olmazor tuman 5-son Bolalar stomatologik poliklinikasining bo‘yicha buyruq (04.12.2024 y.; №22-son) klinik amaliyotiga joriy etildi. Ijtimoiy samaradorligi: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida yuz-jag‘ soxasi va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarini tashxislashda samaradorligini baxolash olingan bevosita klinik-stomatologik natijalar etarlicha yuqori terapevtik ta’sir qilganligini aniqlangan. Iqtisodiy samaradorligi: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida yuz-jag‘ soxasi va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tarqalishi o‘rtacha darajasi 60,0% holatda qayd etilgan, intensivligi ishonarli darajada yuqori bo‘lgan, bu o‘z navbatida asoratlar rivojlanishini tashxislash usullaridan foydalanish uchun imkonini yaratgan bo‘lib: bemorning poliklinikada tashxisoti muddatini 3 kunga qisqartirib, byudjet mablag‘larini 138000 so‘mga qisqartirish imkonini bergan (TShBSP ning preyskurantiga ko‘ra 1 kun tashxislash 46000 so‘mni tashkil qiladi); poliklinikaga tashrif qilish bo‘lish davrining bir necha kunga qisqartirilishi hisobiga talab etilgan (1 kunga o‘rtacha 50000 so‘m dori vositalari sarflanadi). Xulosa: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida yuz-jag‘ soxasi va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tashxisoti byudjet mablag‘larini 221000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.
uchinchi ilmiy yangilik: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida tana qismlari, yuz-jag‘ soxasi a’zo va to‘qimalari – bosh, jag‘ suyak va mushaklari patologik shakllanishida so‘lakdagi «oksidlanish qaytarilish» jarayoni va maxalliy gomeostaz tizimi oqsoqlanishi stomatologik kasalliklarning kombinatsiyalashgan holda namoyon bo‘lishi va asoratli davomiylikning quvvatlovchi asosiy omili ekanligi isbotlangan; Ilmiy yangilikning ahamiyati: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida yuz-jag‘ soxasi va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarini bartaraf etishning samarali natijalari - asosiy patologiyaning darajasi, davri va shaklining shakllantiruvchi mexanizmlarni bartaraf etishga qaratish zarurligi ko‘rsatib o‘tildi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Toshkent shahar “To‘rtinchi” MChJ stomatologik poliklinikasining bo‘yicha buyruq (04.12.2024 y.; №53-son) hamda Olmazor tuman 5-son Bolalar stomatologik poliklinikasining bo‘yicha buyruq (04.12.2024 y.; №22-son) klinik amaliyotiga joriy etildi. Ijtimoiy samaradorligi: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida yuz-jag‘ soxasi va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarini tashxislashda samaradorligini baxolash olingan bevosita klinik-stomatologik natijalar etarlicha yuqori terapevtik ta’sir qilganligini aniqlangan. Iqtisodiy samaradorligi: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida yuz-jag‘ soxasi va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tarqalishi o‘rtacha darajasi 60,0% holatda qayd etilgan, intensivligi ishonarli darajada yuqori bo‘lgan, bu o‘z navbatida asoratlar rivojlanishini tashxislash usullaridan foydalanish uchun imkonini yaratgan bo‘lib: bemorning poliklinikada tashxisoti muddatini 3 kunga qisqartirib, byudjet mablag‘larini 138000 so‘mga qisqartirish imkonini bergan (TShBSP ning preyskurantiga ko‘ra 1 kun tashxislash 46000 so‘mni tashkil qiladi); poliklinikaga tashrif qilish bo‘lish davrining bir necha kunga qisqartirilishi hisobiga talab etilgan (1 kunga o‘rtacha 50000 so‘m dori vositalari sarflanadi). Xulosa: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida yuz-jag‘ soxasi va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tashxisoti byudjet mablag‘larini 275000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida stomatologik yordam ko‘rsatish va tashkillashtirishda statsionar, ambulator-poliklinika va tibbiy-oqartiruv strategik menejmentning individual va ixtisoslashgan yondashuvi «tibbiy-ijtimoiy karta» - oila/ota-ona/vasiy, hamda tibbiy muassasada har-bir shaxsga individual davo-profilaktika va ijtimoiy-reabilitatsiya muvofiqlashtiruvchi yagona yondashuvigina ijobiy natijaga erishishga asos bulishi isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlarda stomatologik davolashda, tibbiy-ijtimoiy, ijtimoiy-ruxiy, ruxiy-jismoniy, ruxiy-klinik, marfologik va fiziologik xususiyatlarini inobatga olgan xolda ixtisoslashgan va individual yondashuv asoslanish talablari ko‘rsatib berildi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Toshkent shahar “To‘rtinchi” MChJ stomatologik poliklinikasining bo‘yicha buyruq (04.12.2024 y.; №53-son) hamda Olmazor tuman 5-son Bolalar stomatologik poliklinikasining bo‘yicha buyruq (04.12.2024 y.; №22-son) klinik amaliyotiga joriy etildi. Ijtimoiy samaradorligi: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida yuz-jag‘ soxasi va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarini tashxislashda samaradorligini baxolash olingan bevosita klinik-stomatologik natijalar etarlicha yuqori terapevtik ta’sir qilganligini aniqlangan. Iqtisodiy samaradorligi: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida yuz-jag‘ soxasi va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tarqalishi o‘rtacha darajasi 60,0% holatda qayd etilgan, intensivligi ishonarli darajada yuqori bo‘lgan, bu o‘z navbatida asoratlar rivojlanishini tashxislash usullaridan foydalanish uchun imkonini yaratgan bo‘lib: bemorning poliklinikada tashxisoti muddatini 3 kunga qisqartirib, byudjet mablag‘larini 138000 so‘mga qisqartirish imkonini bergan (TShBSP ning preyskurantiga ko‘ra 1 kun tashxislash 46000 so‘mni tashkil qiladi); poliklinikaga tashrif qilish bo‘lish davrining bir necha kunga qisqartirilishi hisobiga talab etilgan (1 kunga o‘rtacha 50000 so‘m dori vositalari sarflanadi). Xulosa: serebral falaji mavjud bolalar va o‘smirlar orasida yuz-jag‘ soxasi va og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalari kasalliklarining tashxisoti byudjet mablag‘larini 305000 so‘mga qisqartirish imkonini bergan.
