Турдуматов Жамшед Анваровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «II Типдаги қандли диабeтда ўпканинг сурункали обструктив касаллиги рентгенологик сeмиотикаси хусусиятлари» 14.00.19 - Клиник радиология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.3.PhD/Tib1432.
Илмий раҳбар: Мардиева Гульшод Маматмурадовна, тиббиёт фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарканд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий амалий тиббиёт маркази ҳузуридаги илмий даражалар берувчи DSc.04/30.12.2019Tib.77.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Зарединов Дамир Арифович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Абдуганиева Эльнора Аброловна, тиббиёт фанлари доктори (DSc).
Етакчи ташкилот: Тошкент тиббиёт академияси.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: 2 типдаги қандли диабет ва ўпка сурункали обструктив касаллигининг нурли семиотикасининг ўзига хос спецификасини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
2 тип қандли диабет фонида кечаётган ЎСОК бронхларни ўтказувчанликнинг бузилишларни аниқлашда бронхит фенотипли эмфизематоз жараёни бронх йўлларининг ёпилиши ҳисобига рентгенологик белгилари мавжудлиги аниқланган;
2 тип қандли диабет фонида оғир кечаётган ЎСОК беморларда эмфиземанинг рентгенологик белгиларда ўпканинг радиографик текширув ўпка макро тузилиши ҳолати аниқ кўрсатмаганлиги сабабларга кўра паст сезгирлик текширув усули исботланган.
юпқа кесимли мултиспирал компьютер томографияси ёрдамида қандли диабет ва ЎСОКда ўпка микроваскулопатиясини ва нафас олиш йўлларини ремоделлаш ва перибронхиал фиброз белгилари аниқланган ҳисобига фиброз ривожланишнинг даражаси мезонлари ишлаб чиқилган;
2 типдаги қандли диабет ва ЎСОК билан кечадиган ҳолатларда кичик бронхлар шикастланишининг экспиратор обструкция ҳамда дихотомитик кенгайган паренхима томирларининг мунчоқ шаклидаги деформацияси мултиспирал компьютер томографияси микроваскулопатиянинг намоён бўлиши хисобига юқори информатив усул эканлиги асосланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
ЎСОК ва 2 тип қандли диабет коморбидлигида нур ташхисоти натижаларини замонавий визуализация усуллари ёрдамида такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: 2 тип қандли диабет фонида кечаётган ЎСОК бронхларни ўтказувчанликнинг бузилишларни аниқлашда бронхит фенотипли эмфизематоз жараёни бронх йўлларининг ёпилиши ҳисобига рентгенологик белгилари мавжудлиги аниқланганлиги, Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси ва Самарқанд бекатидаги тугунли бирлашган шифохонанинг 20.01.2021 йилдаги 8н-р/36-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашнинг 22.10.2024 йилдаги 07/17-сонли маълумотномаси). Ижтимоий самарадорлик: ушбу гуруҳда нур ташхисининг оптимал натижаларига эришиш учун беморларни узоқ муддат кузатиш ва даволаш тактикасини тузатиш муҳимлигини таъкидлайди. Комплекс рентгенологик диагностика маълумотларига асосланиб, хулоса қилиш мумкинки, нафас етишмовчилиги ва қўзиш хавфи юқори бўлган беморларни эрта аниқлаш даволаш усулини мослаштириш, шу жумладан махсус дори воситаларидан фойдаланиш ва реабилитация чора-тадбирларини ўтказиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлик: клинико-рентгенологик маълумотлар таҳлили шуни кўрсатдики, 2 тип қандли диабет билан бирга кечувчи ЎСОК билан оғриган беморларда бронхитик фенотипи (20%) диабетсиз ЎСОК билан оғриган беморларга (7,5%) нисбатан кўпроқ аниқланган. Нисбатан қулай деб ҳисобланган эмфизематоз фенотип кўпинча диабетсиз ЎСОК билан оғриган беморларда кузатилган (45%). Шу билан бирга, ЎСОК ва 2 тип қандли диабет билан оғриган беморларда касалликнинг кучайишини олдини олишнинг иқтисодий самарадорлиги юқори, чунки бу гуруҳда касалликнинг кучайиши сезиларли даражада кўп (40% диабетсиз ЎСОК гуруҳидаги 15% га нисбатан). Хулоса: натижалар шуни кўрсатадики, ЎСОКнинг бронхитик ва эмфизематоз типларини аниқлашнинг иқтисодий самарадорлиги даволаш харажатларини камайтириш ва индивидуал ёндашувни қўллаш орқали даволаш сифатини яхшилашдан иборат. Бу касаллик қўзиш частотасини камайтириш имконини беради, бу эса ўз навбатида тиббий ва иқтисодий харажатларни қисқартиради.
иккинчи илмий янгилик: 2 тип қандли диабет фонида оғир кечаётган ЎСОК беморларда эмфиземанинг рентгенологик белгиларда ўпканинг радиографик текширув ўпка макро тузилиши ҳолати аниқ кўрсатмаганлиги сабабларга кўра паст сезгирлик текширув усули исботланганлиг Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси ва Самарқанд бекатидаги тугунли бирлашган шифохонанинг 20.01.2021 йилдаги 8н-р/36-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлик: эмфиземанинг енгилроқ кўринишларида 2 тип қандли диабет ва ЎСОК билан оғриган беморларнинг ўпка паренхимаси шикастланиши хусусиятларини аниқлаш кеч ташхис қўйишнинг олдини олишга ва даволаш натижаларини яхшилашга ёрдам беради, бу эса ҳаёт сифатини оширишга хизмат қилади. Иқтисодий самарадорлик: МСКТ усули билан ўпка паренхимаси зичлигининг ўртача кўрсаткичларини таққослаш шуни кўрсатдики, 2 тип қандли диабет билан бирга кечувчи ЎСОК билан оғриган беморларга нисбатан диабетсиз ЎСОК билан оғриган беморларда денситометрик кўрсаткичларнинг пасайиши кўпроқ ифодаланган. Ушбу тадқиқотлар ЎСОК билан оғриган беморларда МСКТда ўпка паренхимаси зичлиги кўрсаткичларини мониторинг қилиш, айниқса, 2 тип қандли диабет фонида ўрганилаётган патологиянинг оғирлик даражасини баҳолаш учун муҳимлигини таъкидлайди. Умуман олганда, тадқиқот даволаш самарадорлигини баҳолашда ўпка паренхимасини ўрганишда денситометрияни таҳлил қилиш ва бу ҳолат билан оғриган беморлар учун индивидуал ёндашувни белгилаш муҳимлигини кўрсатди. Хулоса: ЎСОК ва қандли диабет билан оғриган беморларда эмфиземанинг камроқ ифодаланганлик даражасини билиш ташхис қўйиш алгоритмларини тўғрилаш имконини беради, бу эса такрорий МСКТ каби ортиқча текширувларга бўлган эҳтиёжни камайтиради, тиббиёт муассасаларининг маблағларини тежайди ва коморбид ҳолатнинг патогенезини аниқлаш янада самарали ва кам харажатли даволаш усулларини танлашга кўмаклашади.
учинчи илмий янгилик: юпқа кесимли мултиспирал компьютер томографияси ёрдамида қандли диабет ва ЎСОКда ўпка микроваскулопатиясини ва нафас олиш йўлларини ремоделлаш ва перибронхиал фиброз белгилари аниқланган ҳисобига фиброз ривожланишнинг даражаси мезонлари ишлаб чиқилганлиги Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси ва Самарқанд бекатидаги тугунли бирлашган шифохонанинг 20.01.2021 йилдаги 8н-р/36-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашнинг 22.10.2024 йилдаги 07/17-сонли маълумотномаси). Ижтимоий самарадорлик: ЎСОКнинг микроваскулопатиясини эрта босқичларда аниқлаш ва оғир шаклларини ҳамда ЎСОК учун хос бўлган ўпка тўқимасининг фиброзли зарарланишини олдини олиш имконияти касаллик прогнозини яхшилайди, ўз вақтида даволашни бошлаш, касалликнинг ривожланишини секинлаштириш ва асоратларнинг олдини олиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлик: таҳлил шуни кўрсатдики, ўпка паренхимасининг ўзига хос микроваскулопатияси ва қандли диабет асосида ётувчи микроангиопатия кўринишлари 2 тип қандли диабет билан коморбид бўлган ЎСОКда ўпка микроциркуляциясига таъсир кўрсатиши мумкин, бу эса даволашда ижобий натижага эришиш имкониятини сезиларли даражада пасайтиради. Хулоса: ушбу кўрсаткичларнинг долзарблиги ҳар бир беморнинг индивидуал прогностик омилларини ҳисобга олган ҳолда эрта босқичда ташхислаш стратегияларини такомиллаштириш имконини беради.
тўртинчи илмий янгилик: 2 типдаги қандли диабет ва ЎСОК билан кечадиган ҳолатларда кичик бронхлар шикастланишининг экспиратор обструкция ҳамда дихотомитик кенгайган паренхима томирларининг мунчоқ шаклидаги деформацияси мултиспирал компьютер томографияси микроваскулопатиянинг намоён бўлиши хисобига юқори информатив усул эканлиги асосланганлиги Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси ва Самарқанд бекатидаги тугунли бирлашган шифохонанинг 20.01.2021 йилдаги 8н-р/36-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлик: қандли диабетнинг 2 типи билан оғриган беморларда ЎСОК кечишининг ўзига хос хусусиятлари ҳақидаги маълумотлар кичик бронхлар зарарланиши ва микроваскулопатияни эрта аниқлашга қаратилган янада аниқ ташхислаш протоколларини ишлаб чиқишга имкон беради. Бу эса коморбид ҳолатни ҳисобга олган ҳолда даволашга индивидуал ёндашувни таъминлайди, беморлар ҳаёт сифатини яхшилайди ва умрини узайтиради. Иқтисодий самарадорлик: тадқиқот 2 типи қандли диабет билан коморбид бўлган ЎСОКни ташхислаш натижаларига прогностик омилларнинг комплекс таъсирини тушунишга муҳим ҳисса қўшади, шахсийлаштирилган ташхислаш стратегияларини ишлаб чиқиш учун янги истиқболларни таклиф этади. ЎСОК ва қандли диабетнинг 2 типи ўзаро оғирлашувининг исботлари профилактик чора-тадбирларни ишлаб чиқиш учун имкониятлар яратади. Бу эса қўзғалишлар ва асоратлар частотасини камайтиради, натижада шошилинч касалхонага ётқизиш ва интенсив терапия харажатларини эрта ташхислаш орқали 30% гача камайтиради. Бу беморнинг ҳолатини баҳолаш ва ташхислаш усулларини танлашга комплекс ёндашувнинг муҳимлигини таъкидлайди, касалликнинг прогнозини сезиларли даражада яхшилайди ва энг самарали тиббий аралашувни таъминлайди. Хулоса: такомиллаштирилган ташхислаш 2 тип қандли диабет билан коморбид бўлган ЎСОК билан оғриган беморларда ўпка паренхимасини баҳолашга сезиларли даражада ижобий таъсир кўрсатади, бу эса пульмонология амалиётида самарали протоколлар ва ташхислаш стратегияларини ишлаб чиқиш учун асос яратади.