Болтаев Аброр Сайитмурадовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қишлоқ хўжалиги фаолияти ҳисобининг методологиясини такомиллаштириш”, 08.00.08 – Бухгалтерия ҳисоби, иқтисодий таҳлил ва аудит.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.DSc/Iqt459
Илмий маслаҳатчи: Дусмуратов Раджапбай Давлатбаевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент Кимё халқаро университети, DSc.03/31.10.2024.I.133.02.
Расмий оппонентлар: Ризаев Нурбек Кадирович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Уразов Комил Бахрамович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Астанакулов Олим Таштемирович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади қишлоқ хўжалиги фаолияти ҳисобининг методологиясини такомиллаштириш бўйича илмий-назарий, методологик ва амалий йўналишларда илмий таклиф ҳамда амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
услубий ёндашувга кўра «Биологик актив» тушунчасининг иқтисодий мазмуни биологик активларни бизнес жараёнларидаги биотрансформацияланиши бўйича гуруҳларга ажратган ҳолда бухгалтерия ҳисоби объекти сифатида таснифлаш асосида такомиллаштирилган;
биологик активларнинг ҳаққоний қийматини аниқлашда «1-даражали», «2-даражали» ва «3-даражали» маълумот манбаларидан фойдаланиш ҳамда аниқланган қийматдан уни сотиш билан боғлиқ кутилаётган харажатларни чегириш орқали биологик активларни молиявий ҳисоботда акс эттириладиган қийматини шакллантириш таклифи асосланган;
биологик активлар билан боғлиқ даромадлар ва харажатларни ҳисобга олиш мақсадида алоҳида 6040 - «Биологик активларни кирим қилишда тан олинадиган даромадлар», 6050 - «Биологик активларнинг сотиш харажатлари чегирилган ҳаққоний қийматининг ўзгаришидан фойда», 7040 - «Қишлоқ хўжалиги фаолияти харажатлари» ва 7050 - «Биологик активларни сотиш харажатлари чегирилган ҳаққоний қийматнинг ўзгаришидан зарар» ишчи счётларини очиш таклиф этилган;
тадбиркорлик субъектларида ҳисоб сиёсатининг «Умумий қоидалар», «Бухгалтерия ҳисоби», «Солиқ ҳисоби» ва «Якуний қоидалар» қисмларидан иборат таркибий тузилмаси ҳамда «Бухгалтерия ҳисоби» қисми «Услубий масалалар» бўлимида қишлоқ хўжалиги фаолияти бўйича «Биологик активлар» ва «Қишлоқ хўжалиги маҳсулоти»ни алоҳида ҳисобга олиш тартибини киритиш асосида такомиллаштирилган;
қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини кирим қилиш ва уларни сотишда тан олинадиган даромадларни ҳисобга олиш мақсадида алоҳида 6060 - «Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини кирим қилишда тан олинадиган даромадлар» ва 6070 - «Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотишда тан олинадиган қўшимча даромадлар» ишчи счётларини очиш таклиф этилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Қишлоқ хўжалиги фаолияти ҳисобининг методологиясини такомиллаштириш бўйича ишлаб чиқилган илмий таклифлар ва амалий тавсиялар асосида:
услубий ёндашувга кўра «Биологик актив» тушунчасининг иқтисодий мазмуни биологик активларни бизнес жараёнларидаги биотрансформацияланиши бўйича гуруҳларга ажратган ҳолда бухгалтерия ҳисоби объекти сифатида таснифлаш асосида такомиллаштириш таклифи Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси ёғ-мой саноати корхоналари уюшмаси, Ўзбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитаси ҳузуридаги Наслчилик илмий-ишлаб чиқариш маркази, «Urganch yogʻ-moy» АЖ томонидан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024 йил 13 июндаги 08/43-2-12424-сон, Ўзбекистон Республикаси ёғ-мой саноати корхоналари уюшмасининг 2024 йил 1 мартдаги №03/3-56-сон, Ўзбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитаси ҳузуридаги Наслчилик илмий-ишлаб чиқариш марказининг 2024 йил 5 мартдаги 34-сон, «Urganch yogʻ-moy» АЖнинг 2024 йил 5 январдаги 12-сон маълумотнома-лари). Натижада, «биологик актив» тушунчаси ахборотдан фойдаланувчи учун оддий ва тушунарли бўлишини таъминлаган ҳамда биологик активларни бизнес жараёнларидаги ҳаракати бўйича операцияларни ҳисобга олиш ва молиявий ҳисоботда акс эттириш билан боғлиқ ахборотларининг батафсиллиги, объективлиги ва ишончлилигини янада оширишга хизмат қилган;
биологик активларнинг ҳаққоний қийматини аниқлашда «1-даражали», «2-даражали» ва «3-даражали» маълумот манбаларидан фойдаланиш ҳамда аниқланган қийматдан уни сотиш билан боғлиқ кутилаётган харажатларни чегириш орқали биологик активларни молиявий ҳисоботда акс эттириладиган қийматини шакллантириш таклифи Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси ёғ-мой саноати корхоналари уюшмаси, Ўзбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитаси ҳузуридаги Наслчилик илмий-ишлаб чиқариш маркази, «Urganch yogʻ-moy» АЖ томонидан амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024 йил 13 июндаги 08/43-2-12424-сон, Ўзбекистон Республикаси ёғ-мой саноати корхоналари уюшмасининг 2024 йил 1 мартдаги №03/3-56-сон, Ўзбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитаси ҳузуридаги Наслчилик илмий-ишлаб чиқариш марказининг 2024 йил 5 мартдаги 34-сон, «Urganch yogʻ-moy» АЖнинг 2024 йил 5 январдаги 12-сон маълумотномалари). Натижада, биологик активларни ҳаққоний қийматда баҳолаш ва молиявий ҳисоботда маълумотларни ёритиб бериш имконини берган ҳамда биологик активлар қиймати тўғрисидаги ахборотлар молиявий ҳисоботда тўғри тақдим этилишини ва ахборотдан фойдаланувчиларга тушунарли бўлишини таъминлаган;
биологик активлар билан боғлиқ даромадлар ва харажатларни ҳисобга олиш мақсадида алоҳида 6040 - «Биологик активларни кирим қилишда тан олинадиган даромадлар», 6050 - «Биологик активларнинг сотиш харажатлари чегирилган ҳаққоний қийматининг ўзгаришидан фойда», 7040 - «Қишлоқ хўжалиги фаолияти харажатлари» ва 7050 - «Биологик активларни сотиш харажатлари чегирилган ҳаққоний қийматнинг ўзгаришидан зарар» ишчи счётларини очиш таклифи Ўзбекистон Республикаси ёғ-мой саноати корхоналари уюшмаси, Ўзбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитаси ҳузуридаги Наслчилик илмий-ишлаб чиқариш маркази, «Urganch yogʻ-moy» АЖ томонидан амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси ёғ-мой саноати корхоналари уюшмасининг 2024 йил 1 мартдаги №03/3-56-сон, Ўзбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитаси ҳузуридаги Наслчилик илмий-ишлаб чиқариш марказининг 2024 йил 5 мартдаги 34-сон, «Urganch yogʻ-moy» АЖнинг 2024 йил 5 январдаги 12-сон маълумотномалари). Натижада, биологик активларни кирим қилишда тан олинадиган даромадлар ва уларни сотиш харажатлари чегирилган ҳаққоний қийматининг ўзгаришидан фойда суммасини, қишлоқ хўжалиги фаолияти харажатларини, биологик активларни сотиш харажатлари чегирилган ҳаққоний қийматининг ўзгаришидан зарар суммасини ҳисобга олиш имконини берган;
тадбиркорлик субъектларида ҳисоб сиёсатининг «Умумий қоидалар», «Бухгалтерия ҳисоби», «Солиқ ҳисоби» ва «Якуний қоидалар» қисмларидан иборат таркибий тузилмаси ҳамда «Бухгалтерия ҳисоби» қисми «Услубий масалалар» бўлимида қишлоқ хўжалиги фаолияти бўйича «Биологик активлар» ва «Қишлоқ хўжалиги маҳсулоти»ни алоҳида ҳисобга олиш тартибини киритиш асосида такомиллаштириш таклифи Ўзбекистон Республикаси ёғ-мой саноати корхоналари уюшмаси, Ўзбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитаси ҳузуридаги Наслчилик илмий-ишлаб чиқариш маркази, «Urganch yogʻ-moy» АЖ томонидан амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси ёғ-мой саноати корхоналари уюшмасининг 2024 йил 1 мартдаги №03/3-56-сон, Ўзбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитаси ҳузуридаги Наслчилик илмий-ишлаб чиқариш марказининг 2024 йил 5 мартдаги 34-сон, «Urganch yogʻ-moy» АЖнинг 2024 йил 5 январдаги 12-сон маълумотнома-лари). Натижада, тадбиркорлик субъектлари ҳисоб сиёсатининг таркибий тузилиши мантиқан изчил шаклланиши ва молия-хўжалик фаолиятини тўлиқ қамраб олиш имконини берган;
қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини кирим қилиш ва уларни сотишда тан олинадиган даромадларни ҳисобга олиш мақсадида алоҳида 6060 - «Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини кирим қилишда тан олинадиган даромадлар» ва 6070 - «Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотишда тан олинадиган қўшимча даромадлар» ишчи счётларини очиш таклифи Ўзбекистон Республикаси ёғ-мой саноати корхоналари уюшмаси, Ўзбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитаси ҳузуридаги Наслчилик илмий-ишлаб чиқариш маркази, «Urganch yogʻ-moy» АЖ томонидан амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси ёғ-мой саноати корхоналари уюшмасининг 2024 йил 1 мартдаги №03/3-56-сон, Ўзбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитаси ҳузуридаги Наслчилик илмий-ишлаб чиқариш марказининг 2024 йил 5 мартдаги 34-сон, «Urganch yogʻ-moy» АЖнинг 2024 йил 5 январдаги 12-сон маълумотномалари). Натижада, биологик активлардан олинган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини кирим қилишда тан олинадиган даромадларни ҳамда уларни сотишда тан олинадиган қўшимча даромадларни алоҳида ҳисобга олиш ва молиявий ҳисобот кўрсаткичларининг ишончлилик даражасини оширишга хизмат қилган.