Абдувалиев Баҳтиёржон Авазбековичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Фарғона водийси уй паррандалари гелминтларининг фаунаси ва экологияси», 03.00.06 – Зоология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.PhD/В1248.
Илмий раҳбар: Зокиров Исломжон Илҳомжонович, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, PhD.03/30.06.2021.B.05.06.
Расмий оппонентлар: Сайдулла Дадаев, биология фанлари доктори, профессор; Эгамбердиев Мехмонжон Худойбердиевич, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Фарғона водийси уй паррандалари гелминтлар фаунасининг замонавий ҳолатини аниқлаш, экологик хусусиятларини асослаш ва эпизоотологик аҳамиятга эга турларга қарши кураш бўйича тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Фарғона водийси уй паррандалари гелминтларининг замонавий таксономик таркиби 2 тип, 4 синф, 5 туркум, 18 оила, 33 авлодга мансуб 51 турни ташкил этиши аниқланган;
гелминтларнинг 33 тури (Р. эчиноботҳрида, Д. элисае, А. ҳамулоса ва бошқалар) Фарғона водийсида илк бор қайд этилган бўлиб, бу турлар мазкур ҳудуднинг гелминтофаунасига оид муҳим янгилик эканлиги асосланган;
Фарғона водийси шароитида гелминтларнинг паррандачиликка ва қишлоқ хўжалигига таъсири таҳлил этилган ҳамда ғоз, ўрдак, курка, товуқ ва сесарка каби уй паррандаларида паразитларнинг зарарлаш даражаси ва тарқалиш сабаблари очиб берилган;
Раиллиетина сп. популяцияларининг митохондриал CОИ баркод гени секвенс натижаларига кўра, мазкур турлар бошқа ҳудудлардаги намуналарга яқинлиги ва бир хил кладаларда жойлашганлиги исботланган;
ёввойи қушларнинг миграцияси, иқлим шароитларига мослашиши ва синантроп турларга айланиши уй паррандаларида гелминт инвазияларининг ортишига олиб келувчи муҳим омиллар сифатида баҳоланган;
Панафенб ва Асcазин препаратлари паррандаларда инвазия экстенсивлигини 52,5% дан 16,1% гача, маҳсулдорликни эса 28% га орттириши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Фарғона водийси уй паррандалари гелминтларининг фаунаси ва экологияси бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Раиллиетина эчиноботҳрида турининг CОИ нуклеотидлар кетма-кетлиги бўйича маълумотлари Биотехнологик ахборотлар миллий маркази ГенБанки базасига жойлаштирилган (Биотехнологик ахборотлар миллий марказининг 2024-йил 23-сентябрдаги маълумотномаси, бласт.нcби.ҳлм.ҳиҳ.гов). Натижада, Раиллиетина эчиноботҳрида – ПҚ360975 инвентар рақами олинган ва халқаро миқёсда гелминтлар филогениясини молекуляр-генетик идентификациялаш имконини берган;
уй паррандалари гелминтларига қарши синовдан ўтказилиб, юқори (86-87%) биологик самарадорликка эришилган “Панафенб” ва “Асcазин” антгелминтик препаратлари Фарғона вилояти Фарғона туманидаги “Фарпромимтех” фермер хўжалиги амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитасининг 2024-йил 19-ноябрдаги 02/23-2696-сон маълумотномаси). Натижада, хўжаликда инвазия экстенсивлиги 52,5% дан 16,1%гача пасайиб, маҳсулдорлик 28% га ортиш имконини берган;
паррандаларда учровчи гелминтларга қарши курашиш бўйича ишлаб чиқилган амалий тавсиялар Фарғона вилояти Фарғона тумани ветеринария бўлими амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитасининг 2024-йил 19-ноябрдаги 02/23-2696-сон маълумотномаси). Натижада, ёш жўжаларда учровчи салмонеллёз, колибактериоз, коксидиоз каби иккиламчи касалликлар 30% дан 8% гача камайиши ҳамда фермер хўжалиги паррандачилик тармоғидан 2021-йилда 35,2 млн (ўттиз беш миллион икки юз минг сўм), 2022-йилда 58,5 млн (эллик саккиз миллион беш юз минг сўм), 2023-йилда 112,4 млн (бир юз ўн икки миллион тўрт юз минг сўм) миқдорда иқтисодий даромадга эришиш имконини берган.