Ғафорова Зиёда Насриевнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Алишер Навоий ҳамд ва наът ғазалларининг ғоявий-бадиий таҳлили», 10.00.02–Ўзбек адабиёти (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.1.PhD/Fil391.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.

Илмий раҳбар: Муҳиддинов Муслиҳиддин Қутбиддинович, филология фанлари доктори, профессор.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSc.27.06.2017.Fil.02.03.

Расмий оппонентлар: Эркинов Афтондил Садирхонович, филология фанлари доктори; Сулаймонов Мўминжон Юсубжонович, филология фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.

Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Алишер Навоий ҳамд ва наът  ғазалларининг ўзига хосликлари ва ички турларини аниқлаш, шу аснода жанрий, мавзуий ва ғоявий-бадиий хусусиятларини илмий таҳлил қилиш, уларни ўзаро қиёсан ўрганишдан иборатдир.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

шоир ғазалларини фақат ошиқона, орифона, риндона турларга ажратиш хато экани исботланиб, бу рўйхатга ҳамд ва наът ғазалларни ҳам қўшиш кераклиги  илмий асосда далилланган;

шоир девонларининг ҳар бир ҳарфга тегишли қисмларида ғазаллар айнан турларга қараб жойлаштирилгани, аввал ҳамд, кейин наът, сўнг мавъиза, шундан кейин эса ошиқона, риндона ғазаллар жойлаштирилгани, агар бир ҳарфий гуруҳда ҳамд  ғазал бўлмаса, у наът билан,  наът ҳам бўлмаса, мавъиза билан  бошлангани факт ва далиллар асосида белгиланган, ҳамд ва наът ғазалларнинг Қуръон оятлари ва ҳадислар билан боғлиқлиги очиб берилган;

ҳамд ва наът ғазалларнинг, ўзига хос жиҳатлари билан бирга, умумий хусусиятлари, хусусан, улар ўртасидаги ўзаро боғлиқликлар, жумладан, “Хазойин ул-маоний” Аллоҳ ҳамди (1-девонининг 1-ғазали) билан бошланиб,  пайғамбар (с.а.в) наъти (4-девоннинг сўнгги, яъни 650-ғазали) билан тугаллангани, ҳамд ғазаллар тавҳид ҳамд ғазаллар ва муножот ҳамд ғазалларга, наът ғазаллар васф наът ғазаллар ва меърожнома наът ғазалларга бўлиниши, бу турлар ўртасидаги ўхшаш ва фарқли тарафлар борлиги  аниқланган;

наът ғазалларда  нур, шафоат ва мўъжизалар талқинини муайян бир тизим асосида, диншунослик, мумтоз ва замонавий адабиётшунослик анъана ва ютуқларини ўзаро уйғунлаштирган ҳолда ўрганиш зарурати, “Хазойин ул-маоний”даги 2600 ғазал орасида 37 ҳамд ва 37 наът ғазал борлиги исботланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Алишер Навоий ҳамд ва наът ғазалларининг ғоявий-бадиий таҳлили бўйича олиб борилган тадқиқотлар асосида:

шоирнинг ҳамд ва наът ғазалларида илгари сурилган эзгу ғоялар, хусусан, комил инсон тарғибига доир хулосалардан Самарқанд давлат университетининг 7.4.13 рақамли “Шарқ мумтоз адабиётида комил инсон концепцияси” (2003–2007) мавзусидаги грантда фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 5 июндаги 89-03-2192-сон маълумотномаси). Натижалар Навоий ҳамд ва наът ғазалларида комил инсон ғояси тарғибининг аҳамиятини очиб беришга хизмат қилган;

ҳамд ва наът ғазалларнинг миллий маънавиятимиз, шунингдек, Навоий адабий меросида тутган ўрни ҳақида илгари сурилган хулосалардан Самарқанд давлат университетининг ОТ-Ф8-027 рақамли “Қўлёзма манбаларнинг миллий маънавий ва адабий мерос тарғиботидаги аҳамияти” (200–2011) мавзусидаги фундаментал лойиҳасида  фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 5 июндаги 89-03-2192-сон маълумотномаси). Натижалар Навоий ҳамд ва наът ғазалларида маънавий фазилатлар тарғибнинг аҳамиятини очиб беришда қўл келган;

Навоий ҳамд ва наът ғазаллари ҳақида тадқиқотда келтирилган хулосалардан “Madaniyat va ma’rifat” телеканалининг “Бир байт шарҳи” кўрсатувининг кўплаб сонларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Madaniyat va ma’rifat” телеканалининг 2018 йил 26 июлдаги 01-16/379-сон маълумотномаси). Натижада кўрсатувларда Навоий ғазалларидаги комил инсон ғояси, бу ғоя талқинида ҳамд ва наът ғазалларнинг аҳамияти атрофлича кўрсатилган.