Тожибоев Бегижон Мамитжоновичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Машинасозлик мақсадларида композицион полимер ва лок-бўёқ қопламаларининг самарали таркиб ва олиш технологиясини ишлаб чиқишга имкон берувчи ички кучланишларни пайдо бўлиши ва камайишининг методологик асослари», 02.00.07 – Композицион, лок-бўёқ ва резина материаллари кимёси ва технологияси, 05.02.01 – Машинасозликда материалшунослик. Қуймачилик. Металларга термик ва босим остида ишлов бериш. Қора, рангли ва ноёб металлар металлургияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.DSc/Т775.
Илмий маслаҳатчилар: Негматов Сайибжон Садиқович, техника фанлари доктори, профессор, академик; Абед Нодира Сайибжоновна, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат техника университети «Фан ва тараққиёт» ДУК.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Тошкент давлат техника университети «Фан ва тараққиёт» ДУК, DSc.03/30.12.2019.K/T.03.01.
Расмий оппонентлар: Рискулов Алимжон Ахмаджанович, техника фанлари доктори, профессор; Каршиев Мамараим Санаевич, техника фанлари доктори, доцент; Холмуродова Дилафруз Куватовна, техника фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент кимё-технология институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: машинсозлик мақсадларида композицион полимер ва лок-бўёқ қопламаларининг самарали таркиб ва олиш технологиясини ишлаб чиқишга имкон берувчи ички кучланишларни пайдо бўлиши ва камайишининг методологик асосларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
полимер ва лок-бўёқ қопламаларида ички кучланишларни аниқлашнинг консол усулини ишлаб чиқиш орқали эластик металл тагликдаги қопламаларда ички кучланишларни аниқлашнинг куч усули намуна микрометрик винт билан дастлабки ҳолатга чиқишда пружинага таъсир қилувчи куч орқали аниқлаш асосланган;
таклиф этилган ташқи куч орқали аниқлаш усули асосида ҳарорат ва турли шароитларда полимер ва лок-бўёқ қопламалардаги ички кучланишларни ташқи куч ва консол усулларида ўлчайдиган универсал қурилма ишлаб чиқилган, яратилган ва конструцияланган;
полимер ва лок-бўёқ қопламаларда ички кучланишларнинг келиб чиқиш механизмлари, ички кучланишларнинг асосий сабаби тизимда релаксацион жараёнларнинг секинлашиши, полимер-таглик ҳамда полимер-тўлдирувчи ўртасидаги ўзаро таъсир мустаҳкамлиги ортиши билан ички кучланишлар кескин ошиши аниқланган;
ички кучланишларни полимер ва лок-бўёқ қопламалари ҳосил бўлиш жараёнида қотирувчилар билан аниқлаш мумкинлиги, релаксацион жараёнларнинг секинлашиши, қопламалардаги ички кучланишларга қопламани совишида ҳосил бўлиш жараёни, тезлигини аниқловчи омиллар таъсири, эритувчининг хусусиятлари ва турли таркибий қўшимчаларнинг таъсири алоҳида аҳамиятга эга эканлиги аниқланган;
ички кучланишлари камайтирилган, юқори адгезия ва мустаҳкамлик хусусиятларига эга бўлган композицион полимер ва лок-бўёқ материаллар ҳамда қопламаларнинг оптимал таркиби ишлаб чиқилган, қопламаларнинг турли шароитларда умрбоқийлиги ва ишончлилигини оширишга ёрдам бериши аниқланган;
полимер ва лок-бўёқ қопламаларининг ички кучланишларини қопловчи плёнка ҳажмига ва субстрат-таглик адгезияси чегарасида ҳосил бўладиган молекуляр тузилишга ҳамда қоплама қалинлигига таъсири орқали бошқариш ва ички кучланишларни пасайтириш имкониятлари асосланган, полимер ва лок-бўёқ қопламаларининг чидамлилигини оширишни аниқлаш имконини берувчи ички кучланишларни ҳосил бўлиши ва пасайиши ҳамда адгезион-мустаҳкамлик хоссалари ўртасидаги корреляцион боғлиқлик аниқланган;
ички кучланишларни камайтириш ва юқори адгезион-когезион мустаҳкамлик хоссалари ҳамда шунга мос равишда умрбоқийлиги юқори бўлган қопламалар олиш имконини берувчи технология ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Машинасозлик мақсадларида композицион полимер ва лок-бўёқ қопламаларининг самарали таркиб ва олиш технологиясини ишлаб чиқишга имкон берувчи ички кучланишларни пайдо бўлиши ва камайишининг методологик асосларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
ички кучланишлари камайтирилган, юқори адгезион ва мустаҳкамлик хусусиятларига эга ҳамда умрбоқийликка эришишга йўналтирилган самарали композицион полимер ва лок-бўёқ материаллари “Кувамештех сервис” МТПда (Фарғона вилояти) пахта териш машиналари, дон йиғувчи комбайнлар ва турли тракторларнинг қисмлари, узеллари ва корпусларида амалиётга жорий этилган (“Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ Хўжалиги Вазирлиги”, Қишлоқ Хўжалигида билим ва Инновациялар Миллий Марказининг 2024 йил 15 октябрдаги 05/15-04-519-сонли маълумотномаси). Натижада, ишлаб чиқилган композицион полимер материаллардан паст ички кучланиш ва юқори адгезион мустаҳкамликка эга қоплама сифатида қишлоқ хўжалиги ва бошқа турдаги машина ва механизмларида кенг фойдаланиш имконини берган;
полимер ва лок-бўёқ қопламалардаги ички кучланишларни камайтириш бўйича ишлаб чиқилган самарали усул Наманган вилоятидаги “Агросервис МТП” МЧЖда амалиётга жорий этилган (“Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ Хўжалиги Вазирлиги”, Қишлоқ Хўжалигида билим ва Инновациялар Миллий Марказининг 2024 йил 15 октябрдаги 05/15-04-519-сонли маълумотномаси). Натижада, қопламаларнинг ички кучланишларини 5-6 баробар камайтириш орқали қишлоқ хўжалиги техникаси конструкциялари ва корпусларида қўлланиладиган лок-бўёқ қопламаларининг умрбоқийлигини 1,8-2 баробар ошириш имконини берган;
композицион полимер ва лок-бўёқ материаллари асосидаги қопламалар пахта териш машиналари, дон йиғувчи комбайнлар ва тракторларнинг юпқа деворли металл конструкциялари сирт юзаларида қўллаш орқали (“Агросервис МТП” МЧЖда) амалиётга жорий этилган (“Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ Хўжалиги Вазирлиги”, Қишлоқ Хўжалигида билим ва Инновациялар Миллий Марказининг 2024 йил 15 октябрдаги 05/15-04-519-сонли маълумотномаси). Натижада, қопламаларнинг адгезион мустаҳкамлигини 20-30% га ошириш ва ишлатилаётган материаллар қийматини 3-3,5 баробарга камайтириш имконини берган.