Ro‘zmamatov Anvar Qadamboevichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I.Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Yangi loyihalar xarajatlari hisobi va auditini takomillashtirish”, 08.00.08 – “Buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va audit”.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.2.PhD/Iqt3042.
Ilmiy rahbar: Raximov Matnazar Yusupovich, iqtisodiyot fanlari nomzodi, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, DSc.03/30.12.2019.I.17.01.
Rasmiy opponentlar: Axmedjanov Karimjon Bakidjanovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor; Masharipov Ozod Alimovich, iqtisodiyot fanlari nomzodi, professor.
Yetakchi tashkilot: “Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti” Milliy tadqiqot universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: yangi loyihalar xarajatlari hisobi va auditini takomillashtirishga qaratilgan ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
III.Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
yangi loyihaning ishga tushirilishiga qadar amalga oshiriladigan ekologik xarajatlarini uzoq muddatli aktivlar tarkibiga kapitalizatsiya qilish orqali loyihaning butun davrida xarajatlarga muntazam taqsimlab borish taklif etilgan;
yangi loyihalarni amalga oshirishning dastlabki yillarida ishlab chiqarish hajmining to‘liq quvvatdagi ulushiga bog‘langan holda amortizatsiya hisoblash orqali amortizatsiya xarajatlarini 35 foizgacha kamaytirish taklif etilgan;
yangi loyihani amalga oshirish jarayonida ekologik zararlarni bartaraf etish va tabiiy resurslarni qayta tiklash xarajatlari hisobini to‘g‘ri tashkil etish maqsadida 7930 - "Kelgusi xarajatlar va to‘lovlar rezervlari bo‘yicha majburiyatlar" nomli ishchi schyotini kiritish taklif etilgan;
auditorlik hisobotining tahliliy imkoniyatlarini oshirish maqsadida yangi loyihalarning samaradorligini aniqlash ko‘rsatgichlarida ekologik xarajatlarni hisobga olish taklif etilgan.
IV.Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Yangi loyihalar xarajatlari hisobi va auditi takomillashtirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
Yangi loyihaning ishga tushirilishiga qadar amalga oshiriladigan atrof-muhitni muhofaza qilish xarajatlarini daromadlar va xarajatlarning davriy muvofiqligini taʼminlash uchun kapitalizatsiya qilish va ruxsat beruvchi ekologik hujjatlarning muddatidan kelib chiqqan holda amortizatsiya hisoblash orqali loyihaning butun davrida xarajatlarga muntazam taqsimlab borish taklifi Sirdaryo erkin iqtisodiy zonasida joylashgan korxonalar hisob siyosatini ishlab chiqishda qo‘llanilgan (O‘zbekiston Respublikasi "Sirdaryo erkin iqtisodiy zona direksiyasi" DUKning 2024-yil 2-fevraldagi 01-09-83/1-son maʼlumotnomasi, “O‘zcharmsanoat” uyushmasining 2024-yil 26-fevraldagi FB-7/718-son maʼlumotnomasi, “O‘zbekiston buxgalterlar federatsiyasi”ning 2024-yil 18-yanvardagi 03-son maʼlumotnomasi). Natijada, yangi loyihalarni amalga oshirish mobaynidagi hisobot davri daromadlari va xarajatlarining davriy muvofiqligini taʼminlashga hamda moliyaviy natijalarning to‘g‘ri shakllantirilishiga xizmat qilgan.
Yangi loyihaning dastlabki, to‘liq quvvatga erishilmagan yillarida ishlab chiqarilayotgan mahsulot birligi tannarxining oshib ketmasligi uchun ishlab chiqarish hajmining to‘liq quvvatdagi ulushiga bog‘langan holda amortizatsiya hisoblash taklifi Sirdaryo erkin iqtisodiy zonasida joylashgan korxonalar biznes rejasini tuzishda hisob siyosatini ishlab chiqishda qo‘llanilgan (O‘zbekiston Respublikasi "Sirdaryo erkin iqtisodiy zona direksiyasi" DUKning 2024-yil 2-fevraldagi 01-09-83/1-son maʼlumotnomasi, “O‘zcharmsanoat” uyushmasining 2024-yil 26-fevraldagi
FB-7/718-son maʼlumotnomasi, “O‘zbekiston buxgalterlar federatsiyasi”ning
2024-yil 18-yanvardagi 03-son maʼlumotnomasi). Mazkur taklifning amaliyotga joriy etilishi amortizatsiya xarajatlarining ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxiga yangi loyihalarning amalga oshirilishiga mutanosib o‘tkazilishiga hamda loyihaning samarali yoʻlga qo‘yilishiga imkoniyat yaratgan.
Yangi loyihaning faoliyat jarayonida ekologiyaga keltiriladigan zararlar oqibatlarini bartaraf etish va tabiiy resurslarni qayta tiklash uchun amalga oshiriladigan xarajatlarni qoplash maqsadida foydalaniladigan rezervlarni yaratish hamda mazkur rezervlarni uzoq muddatli majburiyatlar tarkibidagi 7930 - "Kelgusi xarajatlar va to‘lovlar rezervlari bo‘yicha majburiyatlar" nomli ishchi schyotda hisobga olish taklifi Sirdaryo erkin iqtisodiy zonasida joylashgan korxonalar biznes rejasini tuzishda hisob siyosatini ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi "Sirdaryo erkin iqtisodiy zona direksiyasi" DUKning 2024-yil 2-fevraldagi 01-09-83/1-son maʼlumotnomasi, “O‘zcharmsanoat” uyushmasining 2024-yil 26-fevraldagi FB-7/718-son maʼlumotnomasi, “O‘zbekiston buxgalterlar federatsiyasi”ning 2024-yil 18-yanvardagi 03-son maʼlumotnomasi). Natijada yangi loyihaning faoliyati davomida ishlab chiqarish chiqindilarini yoʻq qilish, atrof-muhitni ifloslantirish bilan bog‘liq favqulodda holatlar oqibatlarini bartaraf etish, loyiha yakunida asosiy vosita obektlarini demontaj qilish hamda ular joylashgan joydagi tabiiy resurslarni qayta tiklash uchun amalga oshiriladigan xarajatlarni moliyalashtirishning manbasini shakllantirishga xizmat qilgan. Shuningdek, ekologik xarajatlarni rezervlarni tuzish davrida teng ulushlarda muntazam taqsimlash, yangi loyihalar bo‘yicha rezervlarni buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotlarda majburiyat sifatida aks ettirish hamda foydalanuvchilarga ishonchli axborot taqdim etish imkoniyatini yaratgan.
Yangi loyihalar samaradorligini aniqlash ko‘rsatkichlarida ekologik xarajatlar, shuningdek ular bo‘yicha rezervlarning shakllantirilganligini hisobga olgan holda tahlil qilish orqali auditorlik xulosasini berish hamda yangi loyihalar xarajatlarini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish bo‘yicha ishlab chiqilgan maxsus reja va dastur namunasi taklifi O‘zbekiston Auditorlar palatasi tomonidan “Tahliliy amallar” nomli auditorlik tashkiloti ichki standartini ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston Auditorlar palatasining 2024-yil 10-iyundagi 15-sonli bayonnomasi). Natijada, yangi loyihaning haqiqiy samaradorlik ko‘rsatkichlarini aniqlash imkoni vujudga kelgan, auditor tomonidan atrof-muhitni muhofaza qilish chora-tadbirlari xarajatlari va ular bo‘yicha rezervlarni hisobga olgan holda samarasiz bo‘lgan loyihaga ijobiy xulosa berishning oldi olingan, investorlar tomonidan atrof-muhitni muhofaza qilish chora-tadbirlari xarajatlari va ular bo‘yicha rezervlarni hisobga olgan holda samarasiz bo‘lgan loyihalarga investisiya kiritishning oldi olingan. Shuningdek, yangi loyihalarni erkin iqtisodiy zona direksiyasiga qabul qilish jarayonida ularni ishga tushirish bilan bog‘liq xarajatlarni auditdan o‘tkazish uchun sarflanadigan vaqt qisqarishiga hamda audit natijalarining samaradorligi oshishiga xizmat qilgan.
