Мирзарахимова Камола Рихсиевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси хақида эълон

I. Умумий маьлумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Болаларда туғма аномалияларнинг тарқалганлиги, хавф омиллари ва уларни олдини олишда патронаж ҳамширасининг роли (Тошкент шаҳар мисолида)” 14.00.23 - Ҳамширалик ишини ташкил этиш.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.2.PhD/Tib1270.
Илмий раҳбар: Маматқулов Бахромжон Маматқулович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат стоматология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти, DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар: Шомансурова Эльмира Амануллаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Салиходжаева Рихсиниса Камиловна, тиббиёт фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Республика ихтисослаштирилган педиатрия илмий-амалий тиббиёт маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: болалар орасида туғма аномалияларнинг тарқалганлиги ва хавф омилларини ўрганиш ва баҳолаш, патронаж хизматини такомиллаштириш бўйича илмий асосланган тизимли чора-тадбирлар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ҳомиладор аёлларда 37,5% ҳолатда эрта ҳомиладорлик даврида дори воситаларини тартибсиз қабул қилиш, 7,8% ҳолатда наслий мойилликка эга бўлган, 6,9% ҳолатда қариндошлар орасидаги никоҳ, 18,7% ҳолатда туғишдан олдинги абортлар, 27,6% ҳолларда онанинг ёндош касалликлари ҳомиланинг ривожланмаслик хавфини 1,7 баробарга, туғма аномалиялар билан туғилишни 1,4 баробарга ошириши билан исботланган;
туғма аномалиялар билан чақалоқларнинг туғилишида: 68% оилада наслий касалликларнинг мавжудлиги, 36,8 қариндошлар ўртасидаги никоҳлар, 27,3% оналардаги сурункали ёки ўткир патологиялар (туғиш вақтида анамнезидан ТОRCH инфекциялар, II-III даражали гипертония, ўткир респиратор инфекциялар, қандли диабет, юрак-қон томир касаликлари), 23,3 % онанинг олдинги ҳомиладорлигининг кечиши (анамнезида абортлар, ўз-ўзидан ҳомиланинг тушиши, патологик туғилиш, ўлик туғилиш), 44,8% оналар ҳомиладорлик вақтида яққол токсикоз, ҳомиланинг тушиш хавфи, ота-онадаги зарарли одатлар етакчи хавф омиллар эканлиги исботланган;
бирламчи тиббий-санитария ёрдами муассасасида патронаж ҳамширалари хизматининг сифатига салбий таъсир этувчи омиллар, туғма аномалияларнинг хавф омилларини эрта аниқлаш, ўз вақтида мукаммал диспансер назоратига олиш ва улар орасида хавф гуруҳларини эътиборга олган ҳолда иккиламчи профилактикаси учун ишлаб чиқилган харакатлар алгоритмининг чора-тадбирларни олиб бориш болалар саломатлиги 1,5 баробарга яхшиланиши, боланинг ҳаёт сифатини ошиши, руҳий, жисмоний ҳолатини яхшиланиши, ижтимоий мослашувчанлигини ошишига олиб келиши исботланган;
хавф гуруҳига кирувчи аёлларни ҳомиладорликка тайёрлаш жараёнида иммунологик ва цитогенетик усул қўлланилиши ёрдамида ҳомилани ривожланиши учун муайян муҳитни яратиш, тиббий ёрдам сифатини ошириш натижасида ёндош касалликлари бор аёлларда ҳомилани соғлом ривожланиши 8,4±0,5% дан 17,6±0,8% гача ошиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Болалар орасида туғма аномалияларнинг тарқалганлиги ва хавф омилларини аниқлаш, уларни олдини олиш, патронаж хизматини такомиллаштириш бўйича илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: фертил ёшдаги ва ҳомиладор аёлларда 37,5% ҳолатда эрта ҳомиладорлик даврида дори воситаларини шифокор кўрсатмасига асосланмаган ҳолатда тартибсиз қабул қилиш, 35,7% ҳолатда наслий мойилликка эга бўлган, 30,9% ҳолатда қариндошлар орасида никоҳ, 28,7% ҳолатда туғишдан олдинги абортлар, 27,6% ҳолларда онанинг ёндош касалликлари ҳомиланинг ривожланмаслик хавфини 1,7 баробарга оширади, натижада туғма аномалиялар билан туғилиш 3 баробарга ошганлигини исботлаш бўйича таклифлар Тошкент давлат стоматология институти Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2022 йил 23 февраль №7 билан тасдиқланган “Болаларнинг туғма аномалиялар билан касалланиш кўрсаткичлари истиқболини белгилаш”, “Бўлажак оналар ва болаларга кўрсатилаётган патронаж хизматини яхшилаш, туғма аномалияларни бирламчи профилактикаси” номли услубий тавсиянома мажмуига сингдирилган. Мазкур таклиф Шайхонтоҳур тумани тиббиёт бирлашмаси – Марказий кўп тармоқли поликлиникаси амалиёти 2023 йил 26 июл №144 сонли буйруғи асосида ҳамда Янгиҳаёт тумани тиббиёт бирлашмаси – Марказий кўп тармоқли поликлиникаси амалиёти 2023 йил 11 октябр №1733-14-220-ТБ/20-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 15 июлдаги №3-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: таклиф этилаётган тиббий тадбирларнинг жорий этилиши фертил ёшдаги ва ҳомиладорлик даврида ҳомилага хавф солувчи ҳолатларида кўрсатиладиган ижтимоий самарадорликни оширишга олиб келади, тиббий бригада таркибидаги доя патронаж ҳамшираларини «профилактик ўқув модул»ларида ўқитиш асосида оилавий патронаж ҳамшираларининг билимини сезиларли даражада оширади. Иқтисодий самарадорлиги: тиббий бригада таркибидаги доя ҳамшираларини «профилактик ўқув модул»ларида ўқитиш орқали патронаж тиббиёт ҳамшираларининг билим даражасини ошиши натижасида фертил ёшдаги ва ҳомиладор аёлларда эрта ҳомиладорлик даврида дори воситаларини шифокор кўрсатмаси асосида амалга оширишни назорат қилиб борилиши ҳомиланинг ривожланишига таъсир кўрсатиши 22% га пасайган, хавф гуруҳига кирувчи ҳомиладор аёлларда эса 12% га камайганлиги, бу ўз навбатида туғма аномалиялар билан туғилиш частотасини камайтирган. Фертил ёшдаги ва ҳомиладор аёллар ҳолатида эрта ҳомиладорлик даврида парваришлашнинг ушбу тўғри танланган усулини қўллаш, 50 нафар ҳомиладор аёллар ҳисобига бюджет маблағларининг 30899700 сўм иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: тиббий бригада таркибидаги доя патронаж ҳамшираларини «профилактик ўқув модул»ларида ўқитиш асосида оилавий тиббиёт ҳамшираларининг билим даражасини ошиши, фертил ёшдаги ва ҳомиладор аёллар ҳолатида эрта ҳомиладорлик даврида тўғри парваришлашни йўлга қўйиш, болаларни туғма нуқсон билан касалхонага жарроҳлик амалиётини қўллаш частотасини камайиши орқали 1 нафар туғма аномалияга нисбатан тўғри тактикани олиб бориш 1 нафар бемор бола ҳисобига 1626300 сўм бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: туғма аномалиялар билан чақалоқларнинг туғилишида: оилада наслий касалликларнинг мавжудлиги, қариндошлар ўртасидаги никоҳлар оналардаги сурункали ёки ўткир патологиялар (туғиш вақтида анамнезидан ТОRCH инфекциялар, II-III даражали гипертония, ўткир респиратор инфекциялар, қандли диабет, юрак-қон томир касаликлари), онанинг олдинги ҳомиладорлигининг кечиши (анамнезида абортлар, ўз-ўзидан ҳомиланинг тушиши, патологик туғилиш, ўлик туғилиш), оналар ҳомиладорлик вақтида яққол токсикоз, ҳомиланинг тушиш хавфи, ота-онадаги зарарли одатлар етакчи хавф омилларни исботлаш бўйича таклифлар Тошкент давлат стоматология институти Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2022 йил 23 февраль №7 билан тасдиқланган “Болаларнинг туғма аномалиялар билан касалланиш кўрсаткичлари истиқболини белгилаш”, “Бўлажак оналар ва болаларга кўрсатилаётган патронаж хизматини яхшилаш, туғма аномалияларни бирламчи профилактикаси” номли услубий тавсиянома мажмуига сингдирилган. Мазкур таклиф Шайхонтоҳур тумани тиббиёт бирлашмаси – Марказий кўп тармоқли поликлиникаси амалиёти 2023 йил 26 июл №144 сонли буйруғи асосида ҳамда Янгиҳаёт тумани тиббиёт бирлашмаси – Марказий кўп тармоқли поликлиникаси амалиёти 2023 йил 11 октябр №1733-14-220-ТБ/20-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 15 июлдаги №3-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: таклиф этилган бирламчи тиббий санитария муассасаларида туғма аномалиялар билан туғилишни олдини олишни назорат қилинишини такомиллаш, хавф омиллари ривожланишини эрта аниқлаш ва оқибатини башорат қилиш сифатини яхшилайди. Иқтисодий самарадорлиги: фертил ёшдаги ва ҳомиладор аёлларда патронаж ҳамшираси эрта ҳомиладорлик даврида  ҳомиладор аёлдаги ёндош касалликларни яни, ТoRCH-инфекцияларига: қизилча, герпес, цитомегаловирус, токсоплазмоз, хламидиоз текширувдан ўз вақтида ўтаётганлигини, шифокор кўрсатмасига кўра вақтида даво чораларини қўллашни назорат қилиб бориши хавф омилини бартараф этади. Бунда ҳомиладор аёлнинг стационарда даволаниши учун сарф қилинадиган ҳаражати ва шуни ҳисобига бир нафар беморга сарф қилинадиган ҳаражати 50 нафар ҳомиладор аёлга 100830600 сўм ортиқча сарф-ҳаражатларни иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: фертил ёшдаги ва ҳомиладор аёлларда патронаж ҳамшираси эрта ҳомиладорлик даврида «Назорат қилиш кундалиги» текширувдан ўз вақтида ўтаётганлигини ва унга нисбатан шифокор кўрсатмасига кўра вақтида даво чораларини қўллашни назорат қилиб бориш касалликни камайишига олиб келганлиги орқали 1 нафар бемор бола ҳисобига 1626300 сўм бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: бирламчи тиббий санитария ёрдами муасасасида патронаж ҳамшираларининг хизматининг сифатига салбий таъсир этувчи омиллар аниқланиб, патронаж ёрдамини самарадорлигини ошириш йўллари исботланганлиги ва аниқланганлиги Тошкент давлат стоматология институти Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2022 йил 23 февраль №7 билан тасдиқланган “Болаларнинг туғма аномалиялар билан касалланиш кўрсаткичлари истиқболини белгилаш”, “Бўлажак оналар ва болаларга кўрсатилаётган патронаж хизматини яхшилаш, туғма аномалияларни бирламчи профилактикаси” номли услубий тавсиянома мажмуига сингдирилган. Мазкур таклиф Шайхонтоҳур тумани тиббиёт бирлашмаси – Марказий кўп тармоқли поликлиникаси амалиёти 2023 йил 26 июл №144 сонли буйруғи асосида ҳамда Янгиҳаёт тумани тиббиёт бирлашмаси – Марказий кўп тармоқли поликлиникаси амалиёти 2023 йил 11 октябр №1733-14-220-ТБ/20-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 15 июлдаги №3-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: таклиф этилган алгоритмлар ва комплекс ёндошувлардан самарали фойдаланиш натижасида тиббий ёрдам сифатини яхшилаш, патронаж ҳамшираларининг билим даражасини мустаҳкамлаш, иш фаолиятини тартибли амалга ошириш ҳамда, ёрдам ва ғамхўрликка муҳтож оилаларни қўллаб-қувватлашни янада яхшилаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: бемор болаларни парваришлашда патронаж ҳамширалари учун ишлаб чиқилган ҳаракат алгоритмини ҳамширалар томонидан бирламчи тиббиёт тизимида ишлаш механизми тартибга солади, патронаж дастурлари индивидуал ёрдамни таъминлашда, муҳтож оилаларга ва жамоаларга тўғридан-тўғри ёрдам кўрсатишда, ота-оналар ва парваришловчиларни қўллаб-қувватлашда, ҳамда уларнинг ёш болалари учун энг яхши шароитларни яратишда ҳал қилувчи ва муҳим аҳамиятга эга эканлиги юзага келиши мумкин бўлган асоратларни олдини олади, бемор болани шифохонага тушиш частотаси камайиши имконини бераган ва шуни ҳисобига 45 нафар беморга 100830600 сўм ортиқча сарф-ҳаражатларни иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: болалардаги туғма аномалияларни парваришлашда патронаж ҳамширалари учун ишлаб чиқилган ҳаракат дастурни ҳамширалар томонидан бирламчи тиббиёт тизимида қўллаш орқали болаларни, ижтимоий мослашувчанлигини юзага келиши орқали 1 нафар бемор бола ҳисобига 1626300 сўм бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: хавф гуруҳига кирувчи аёлларни ҳомиладорликка тайёрлаш жараёнида иммунологик ва цитогенетик усулни қўллаш ёрдамида ҳомилани ривожланиши учун муайян муҳитни яратиш, ёндош касалликлари бор аёлларда 8,4±0,5 дан 7,6±0,8 гача камайиши натижасида ҳомилани соғлом ривожланишига олиб келиши билан чамбарчас боғлиқлиги исботланганлиги Тошкент давлат стоматология институти Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2022 йил 23 февраль №7 билан тасдиқланган “Болаларнинг туғма аномалиялар билан касалланиш кўрсаткичлари истиқболини белгилаш”, “Бўлажак оналар ва болаларга кўрсатилаётган патронаж хизматини яхшилаш, туғма аномалияларни бирламчи профилактикаси” номли услубий тавсиянома мажмуига сингдирилган. Мазкур таклиф Шайхонтоҳур тумани тиббиёт бирлашмаси – Марказий кўп тармоқли поликлиникаси амалиёти 2023 йил 26 июл №144 сонли буйруғи асосида ҳамда Янгиҳаёт тумани тиббиёт бирлашмаси – Марказий кўп тармоқли поликлиникаси амалиёти 2023 йил 11 октябр №1733-14-220-ТБ/20-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 15 июлдаги №3-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: таклиф этилган махсус парвариш, иммунологик ва цитогенетик назорат усулларининг қўлланилиши ҳамда ҳамширалар томонидан юритиладиган назорат кундаликни йўлга қўйилиши бирламчи тиббий санитария муассасаларида туғма аномалиялар билан туғилишни олдини олишни назорат қилинишини такомиллаштиради, хавф омиллари ривожланишини олдини олади ва даволаш сифатини яхшилайди. Иқтисодий самарадорлиги: фертил ёшдаги ва ҳомиладор аёлларда патронаж ҳамшираси эрта ҳомиладорлик даврида иммунологик (ТoRCH-инфекцияларига: қизилча, герпес, цитомегаловирус, токсоплазмоз, хламидиоз) ва цитогенетик (аёлнинг ирсиятнинг хромосома ва генларини ўрганиш) текширувдан ўз вақтида ўтаётганлигини, шифокор кўрсатмасига кўра вақтида даво чораларини қўллашни назорат қилиб бориши хавф омилини бартараф этади. Ҳомиладор аёлларда бундай парвариш усулларини ўз вақтида олиб борилишини ТoRCH-инфекциялар таъсирида ҳомиланинг она организмида ривожланмай қолишини, ҳомиланинг юраги ўз-ўзидан тўхтаб қолиши ёки ҳомиланинг тушиш хавфи кучайганда шифохонада даволанишни камайиши имконини беради. Бунда ҳомиладор аёлнинг стационарда даволаниши учун сарф қилинадиган ҳаражати ва шуни ҳисобига бир нафар беморга сарф қилинадиган ҳаражати 50 нафар ҳомиладор аёлга 100830600 сўм ортиқча сарф-ҳаражатларни иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: Тиббий бригада доя патронаж ҳамширалар учун «Профилактик ўқув модул»нинг таркибидаги «Назорат қилиш кундалиги» текширувдан ўз вақтида ўтаётганлигини ва унга нисбатан шифокор кўрсатмасига кўра вақтида даво чораларини қўллашни назорат қилиб бориш касалликни камайишига олиб келганлиги орқали 1 нафар бемор бола ҳисобига 1626300 сўм бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини берган.