Кахарова Мухаррам Абдукадировнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Пиролиз мойидан нафталин бирикмаларини ажратиб олиш ва улар асосида биологик фаол моддалар синтез қилиш технологияси», 02.00.14 - Органик моддалар ва улар асосидаги материаллар технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.PhD/Т4840.
Илмий раҳбар: Бахронов Хаёт Нурович кимё фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган муҳандислик-технология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Наманган муҳандислик-технология институти ҳузуридаги DSc.03/29.08.2023.К/Т.66.02 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Тожиев Панжи Жовлиевич техника фанлари доктори, доцент; Мирхамитова Дилором Худойбердиевна, кимё фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Фарғона политехника институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: пиролиз мойи таркибидан нафталин бирикмаларини ажратиб олишнинг мақбул усулини, нафталин асосида нафтилцирка кислотаси синтези жараёнларини, ҳамда маҳсулот унумини оширувчи омилларни аниқлаш ҳамда нафтилцирка кислотаси ишлаб чиқаришнинг такомиллаштирилган технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
пиролиз мойидан нафталинни экстракция (фазавий ажратиш) усулида ажратиб олишнинг технологик схемаси ишлаб чиқилган;
монохлорцирка кислотаси ва калий бромиднинг полиефирланиш маҳсулоти – хлорацетилполигликол кислота ва нафталиннинг конденсатланиш реакцияси 0,13 % темир кукуни катализаторлигида олиб борилганда, маҳсулот унуми юқори бўлиши аниқланган;
хлорацетилполигликол кислота ва нафталиннинг темир кукуни катализаторлигида конденсатланиш реакцияси механизми квант-кимёвий усуллар ёрдамида назарий исботланган;
нафталин ва монохлорцирка кислотаси асосида нафтилцирка кислотаси синтез қилишнинг икки босқичли технологияси ишлаб чиқилган;
нафтилцирка кислотаси ва поливинил спирти асосида тегишлича 7:1 нисбатларда барқарор сувли эритма ҳосил бўлиши математик қайта ишлаш орқали исботланган.
1-нафтилцирка кислотаси ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш ва иқтисодий самарадорликка эришиш имкониятлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Пиролиз мойидан нафталин бирикмаларини ажратиб олиш ва улар асосида биологик фаол моддалар синтези технологиясини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
пиролиз мойидан ажратиб олинган нафталин асосида синтез қилинган нафтилцирка кислоталари Наманган вилоятининг Наманган туманидаги “Шуҳратбек Хуршидбек” номли, Янгиқўрғон туманидаги “Зарнигор Нурмуҳаммад” ва “Йўлдошев Давлатали” номли, Косонсой туманидаги “Янгийўл Силвер Фибер” номли боғдорчилик фермер хўжаликлари боғларида қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлигининг 2024 йил 14 мартдаги 2-8/1101-сон маълумотномаси). Натижада, олма меваларининг эрта тўкилиши 65% гача камайган, мева пўстида антоцианларнинг миқдори ортган, мева этининг зичлиги ва бошқа биокимёвий кўрсаткичларини яхшилаш имконини берган;
“Уз-Кор Гас Чемиcал” МЧЖ да табиий газни пиролиз қилиш жараёнида қўшимча ҳолда ҳосил бўлувчи пиролиз мойи ва пиролиз дистилляти таркибидан ажратиб олинган нафталин бирикмалари асосида нафтилкарбон кислоталари синтез қилиш технологияси “Ифода Агро Кимё Ҳимоя” МЧЖ қўшма корхонасининг “2025-2027 йилларда амалиётга жорий этиш бўйича истиқболли ишланмалар рўйхати”га киритилган (“Ифода Агро Кимё Ҳимоя” МЧЖ қўшма корхонасининг 2024 йил 22 январдаги 28-сон маълумотномаси). Натижада, кимёвий ишлов берилган дарахтларда мева бандлари мустаҳкамланиб, мевалар тўкилишини бартараф этишга имкон беради.