Xoshimov Bobir Luxmonovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar. Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Tajribaviy gipodinamiya va metabolik sindromda magistral arteriyalarning morfologiyasi», 14.00.02 – Morfologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.3.DSc/Tib2633.
Ilmiy maslaxatchi: Axmedova Sayyora Muxamadovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent tibbiyot akademiyasi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent tibbiyot akademiyasi, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Rasmiy opponentlar: Rasulov Hamidulla Abdullaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Teshaev Shuxrat Jumaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Kurbanov Said Safarovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Karabuk davlat universiteti (Turkiya).
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: tajribaviy gipodinamiya va metabolik sindromda elastik, mushak va aralash tipdagi arteriyalarning morfologik va morfometrik o‘zgarishlarni baholash va korreksiya qilishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
tajribaviy metabolik sindrom va gipodinamiya natijasida elastik, aralash va mushak tipidagi arteriyalari devorlarining shakllanishida destruktiv va defragmentativ o‘zgarishlari: elastoz, fibroskleroz o‘choqlar, endotelial va subendotelial qavatlarda limfogistotsitar o‘choqlarining rivojlanishi aniqlangan;
tajribaviy metabolik sindrom va gipodinamiya holatida barcha o‘rganilgan magistral arteriyalarning sklerozlanishini belgilovchi intima media qalinligining oshishi va aterosklerotik o‘zgarishlarning turli bosqichlari: arteriyalarning ichki qavatida yallig‘lanish belgilari, aterosklerotik pilakchlar rivojlanishi aniqlangan;
tajribaviy metabolik sindrom va gipokineziya holatida arteriyalarda kuzatiladigan morfometrik va biokimeviy ko‘rsatkichlarning o‘zgarishi o‘rtasida musbat bog‘liqlik borligi aniqlangan holda, qondagi qand miqdorining ortishi bilan arteriyalardagi morfologik va morfometrik o‘zgarishlarning salbiy dinamikasi asoslangan;
pektin va innulin polisaxaridlarining metabolik sindrom va gipokineziya holatida magistral arteriyalar devorlarida kuzatiladigan aterosklerotik o‘zgarishlarning rivojlanishini kamaytirish va oldini olishga ta’siri natijasida topinambur biologik faol qo‘shimchasining ijobiy ta’siri asoslangan;
qonning biokimyoviy ko‘rsatkichlarini, arteriyalar devorining o‘lchamlari va o‘tkazuvchanlik xususiyatini baholash orqali arteriyalarning morfologik holatini va aterosklerozning rivojlanish bosqichini erta bashoratlovchi, ateroskleroz rivojlanishining oldini olish va davolash usullarini takomillashtirishga yordam beruvchi matematik model dasturi ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Tajribaviy gipodinamiya va metabolik sindromda magistral arteriyalarning morfologiyasi bo‘yicha olingan ilmiy natijalari asosida:
birinchi ilmiy yangilik: tajribaviy metabolik sindrom va gipodinamiya natijasida elastik, aralash va mushak tipidagi arteriyalari devorlarining shakllanishida destruktiv va defragmentativ o‘zgarishlari: elastoz, fibroskleroz o‘choqlar, endotelial va subendotelial qavatlarda limfogistotsitar o‘choqlarining rivojlanishi aniqlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 22 avgustda 08-24/376-t-son bilan tasdiqlangan «Metabolik sindromda arteriyalarning morfologik o‘zgarishlarni erta bashoratlash usuli» va 2024 yil 22 avgustda 08-24/375-t-son bilan tasdiqlangan «Metabolik sindromda uyqu arteriyasining morfologik o‘zgarishlarini baholash usuli» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur takliflar Respublika patologik anatomiya markazi bo‘yicha 04.10.2024 yildagi 42/1-son, Samarqand davlat tibbiyot universiteti ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha 05.09.2024 yildagi 151-son hamda Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 15.09.2024 yildagi 122-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 13 noyabrdagi 8/3-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: metabolizm va gipodinamiya natijasida magistral arteriyalarda kelib chiqadigan morfologik, ul`trasturkturaviy o‘zgarishlarni o‘z vaqtida aniqlash, oldini olish, prognozlash va zarur terapevtik chora-tadbirlarni o‘z vaqtida amalga oshirishda muhim rol o‘ynaydi, buning natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asoratlar soni kamayadi va davolash natijalari yaxshilanadi. Iqtisodiy samaradorligi: tadqiqot natijalari asosida olingan ma’lumotlar metabolik sindrom tufayli magistral arteriyalarda kuzatilishi mumkin bo‘lgan morfologik o‘zgarishlarni oldindan ko‘ra bilish, davolashga ketadigan mablag‘ni tejashga olib kelishi bilan izohlanadi. Xulosa: mazkur kasallikni shifoxona sharoitida davolash uchun sarflanadigan ma’lum bir byudjet mablag‘lari metabolizm sindromida magistral arteriyalarda kuzatiladigan morfologik o‘zgarishlarni erta aniqlash, ularda rivojlanishi mumkin bo‘lgan asoratlarni bashoratlash va samarali profilaktika qilish iqtisod qilinadi;
ikkinchi ilmiy yangilik: tajribaviy metabolik sindrom va gipodinamiya holatida barcha o‘rganilgan magistral arteriyalarning sklerozlanishini belgilovchi intima media qalinligining oshishi va aterosklerotik o‘zgarishlarning turli bosqichlari: arteriyalarning ichki qavatida yallig‘lanish belgilari, aterosklerotik pilakchlar rivojlanishi aniqlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 22 avgustda 08-24/376-t-son bilan tasdiqlangan «Metabolik sindromda arteriyalarning morfologik o‘zgarishlarni erta bashoratlash usuli» va 2024 yil 22 avgustda 08-24/375-t-son bilan tasdiqlangan «Metabolik sindromda uyqu arteriyasining morfologik o‘zgarishlarini baholash usuli» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur takliflar Respublika patologik anatomiya markazi bo‘yicha 04.10.2024 yildagi 42/1-son, Samarqand davlat tibbiyot universiteti ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha 05.09.2024 yildagi 151-son hamda Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 15.09.2024 yildagi 122-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 13 noyabrdagi 8/3-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: metabolizm va gipodinamiya natijasida magistral arteriyalarda kelib chiqadigan morfologik, ul`trasturkturaviy o‘zgarishlarni o‘z vaqtida aniqlash, oldini olish, prognozlash va zarur terapevtik chora-tadbirlarni o‘z vaqtida amalga oshirishda muhim rol o‘ynaydi, buning natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asoratlar soni kamayadi va davolash natijalari yaxshilanadi. Iqtisodiy samaradorligi: tadqiqot natijalari asosida olingan ma’lumotlar metabolik sindrom tufayli magistral arteriyalarda kuzatilishi mumkin bo‘lgan morfologik o‘zgarishlarni oldindan ko‘ra bilish, davolashga ketadigan mablag‘ni tejashga olib kelishi bilan izohlanadi. Xulosa: mazkur kasallikni shifoxona sharoitida davolash uchun sarflanadigan ma’lum bir byudjet mablag‘lari metabolizm sindromida magistral arteriyalarda kuzatiladigan morfologik o‘zgarishlarni erta aniqlash, ularda rivojlanishi mumkin bo‘lgan asoratlarni bashoratlash va samarali profilaktika qilish iqtisod qilinadi;
uchinchi ilmiy yangilik: tajribaviy metabolik sindrom va gipokineziya holatida arteriyalarda kuzatiladigan morfometrik va biokimeviy ko‘rsatkichlarning o‘zgarishi o‘rtasida musbat bog‘liqlik borligi aniqlangan holda, qondagi qand miqdorining ortishi bilan arteriyalardagi morfologik va morfometrik o‘zgarishlarning salbiy dinamikasi asoslanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 22 avgustda 08-24/376-t-son bilan tasdiqlangan «Metabolik sindromda arteriyalarning morfologik o‘zgarishlarni erta bashoratlash usuli» va 2024 yil 22 avgustda 08-24/375-t-son bilan tasdiqlangan «Metabolik sindromda uyqu arteriyasining morfologik o‘zgarishlarini baholash usuli» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur takliflar Respublika patologik anatomiya markazi bo‘yicha 04.10.2024 yildagi 42/1-son, Samarqand davlat tibbiyot universiteti ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha 05.09.2024 yildagi 151-son hamda Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 15.09.2024 yildagi 122-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 13 noyabrdagi 8/3-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: metabolizm va gipodinamiya natijasida magistral arteriyalarda kelib chiqadigan morfologik, ul`trasturkturaviy o‘zgarishlarni o‘z vaqtida aniqlash, oldini olish, prognozlash va zarur terapevtik chora-tadbirlarni o‘z vaqtida amalga oshirishda muhim rol o‘ynaydi, buning natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asoratlar soni kamayadi va davolash natijalari yaxshilanadi. Iqtisodiy samaradorligi: tadqiqot natijalari asosida olingan ma’lumotlar metabolik sindrom tufayli magistral arteriyalarda kuzatilishi mumkin bo‘lgan morfologik o‘zgarishlarni oldindan ko‘ra bilish, davolashga ketadigan mablag‘ni tejashga olib kelishi bilan izohlanadi. Xulosa: mazkur kasallikni shifoxona sharoitida davolash uchun sarflanadigan ma’lum bir byudjet mablag‘lari metabolizm sindromida magistral arteriyalarda kuzatiladigan morfologik o‘zgarishlarni erta aniqlash, ularda rivojlanishi mumkin bo‘lgan asoratlarni bashoratlash va samarali profilaktika qilish iqtisod qilinadi;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: pektin va innulin polisaxaridlarining metabolik sindrom va gipokineziya holatida magistral arteriyalar devorlarida kuzatiladigan aterosklerotik o‘zgarishlarning rivojlanishini kamaytirish va oldini olishga ta’siri natijasida topinambur biologik faol qo‘shimchasining ijobiy ta’siri asoslanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 22 avgustda 08-24/376-t-son bilan tasdiqlangan «Metabolik sindromda arteriyalarning morfologik o‘zgarishlarni erta bashoratlash usuli» va 2024 yil 22 avgustda 08-24/375-t-son bilan tasdiqlangan «Metabolik sindromda uyqu arteriyasining morfologik o‘zgarishlarini baholash usuli» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur takliflar Respublika patologik anatomiya markazi bo‘yicha 04.10.2024 yildagi 42/1-son, Samarqand davlat tibbiyot universiteti ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha 05.09.2024 yildagi 151-son hamda Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 15.09.2024 yildagi 122-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 13 noyabrdagi 8/3-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: metabolizm va gipodinamiya natijasida magistral arteriyalarda kelib chiqadigan morfologik, ul`trasturkturaviy o‘zgarishlarni o‘z vaqtida aniqlash, oldini olish, prognozlash va zarur terapevtik chora-tadbirlarni o‘z vaqtida amalga oshirishda muhim rol o‘ynaydi, buning natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asoratlar soni kamayadi va davolash natijalari yaxshilanadi. Iqtisodiy samaradorligi: tadqiqot natijalari asosida olingan ma’lumotlar metabolik sindrom tufayli magistral arteriyalarda kuzatilishi mumkin bo‘lgan morfologik o‘zgarishlarni oldindan ko‘ra bilish, davolashga ketadigan mablag‘ni tejashga olib kelishi bilan izohlanadi. Xulosa: mazkur kasallikni shifoxona sharoitida davolash uchun sarflanadigan ma’lum bir byudjet mablag‘lari metabolizm sindromida magistral arteriyalarda kuzatiladigan morfologik o‘zgarishlarni erta aniqlash, ularda rivojlanishi mumkin bo‘lgan asoratlarni bashoratlash va samarali profilaktika qilish iqtisod qilinadi;
beshinchi ilmiy yangilik: qonning biokimyoviy ko‘rsatkichlarini, arteriyalar devorining o‘lchamlari va o‘tkazuvchanlik xususiyatini baholash orqali arteriyalarning morfologik holatini va aterosklerozning rivojlanish bosqichini erta bashoratlovchi, ateroskleroz rivojlanishining oldini olish va davolash usullarini takomillashtirishga yordam beruvchi matematik model dasturi ishlab chiqilganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 22 avgustda 08-24/376-t-son bilan tasdiqlangan «Metabolik sindromda arteriyalarning morfologik o‘zgarishlarni erta bashoratlash usuli» va 2024 yil 22 avgustda 08-24/375-t-son bilan tasdiqlangan «Metabolik sindromda uyqu arteriyasining morfologik o‘zgarishlarini baholash usuli» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur takliflar Respublika patologik anatomiya markazi bo‘yicha 04.10.2024 yildagi 42/1-son, Samarqand davlat tibbiyot universiteti ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha 05.09.2024 yildagi 151-son hamda Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi bo‘yicha 15.09.2024 yildagi 122-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 13 noyabrdagi 8/3-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: metabolizm va gipodinamiya natijasida magistral arteriyalarda kelib chiqadigan morfologik, ul`trasturkturaviy o‘zgarishlarni o‘z vaqtida aniqlash, oldini olish, prognozlash va zarur terapevtik chora-tadbirlarni o‘z vaqtida amalga oshirishda muhim rol o‘ynaydi, buning natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asoratlar soni kamayadi va davolash natijalari yaxshilanadi. Iqtisodiy samaradorligi: tadqiqot natijalari asosida olingan ma’lumotlar metabolik sindrom tufayli magistral arteriyalarda kuzatilishi mumkin bo‘lgan morfologik o‘zgarishlarni oldindan ko‘ra bilish, davolashga ketadigan mablag‘ni tejashga olib kelishi bilan izohlanadi. Xulosa: mazkur kasallikni shifoxona sharoitida davolash uchun sarflanadigan ma’lum bir byudjet mablag‘lari metabolizm sindromida magistral arteriyalarda kuzatiladigan morfologik o‘zgarishlarni erta aniqlash, ularda rivojlanishi mumkin bo‘lgan asoratlarni bashoratlash va samarali profilaktika qilish iqtisod qilinadi.
