Fatxullaev Shoxrux Shukrulla o‘g‘lining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Tebranishning tog‘-kon sanoati xodimlari organizmiga ta’sirini keng qamrovli tahlil qilish va davolash-profilaktik chora-tadbirlarini ishlab chiqish», 14.00.07 – Gigiena (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.3.PhD/Tib2092.
Ilmiy rahbarlar: Xamrakulova Mukaddasxon Askarovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Mirdjuraev Elbek Mirshavkatovich tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Sanitariya, gigiena va kasb-kasalliklari ilmiy-tadqiqot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent tibbiyot akademiyasi huzuridagi DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03 raqamli ilmiy kengash asosidagi bir martalik ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar: Ermatov Nizom Jumakulovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Ergasheva Nargiza Obidjonovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Tojikiston profilaktik tibbiyot ilmiy-tekshirish instituti (Tojikiston Respublikasi).
II. Tadqiqotning maqsadi: tebranish kasalligini rivojlanish mexanizmining ayrim jihatlarini baholash orqali tashxislashning dastlabki belgilari va tebranish ta’sirini kamaytirishga qaratilgan davolash profilaktika chora-tadbilar majmuasini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
lahimchilar, kon ishchilari kasbiy guruhlarida, elektrovoz, yuk ortish mashinasi va burg‘ulash uskunasi mashinisti ish o‘rinlarida ruxsat etilgan darajadan oshib ketadigan mahalliy tebranish ta’siri mavjudligi tufayli mehnat sharoitlarining zararlilik va xavflilikning 3.1–3.2 sinfiga mos kelgani hamda tog‘-kon sanoati ishchilarida tebranish kasalligi rivojlanishining kasbiy xavfining asosiy sababi ekanligi aniqlangan;
tajriba sharoitida qon zardobidagi xolinesteraza, serotonin, atsetilxolin, gistamin va umumiy oqsil miqdorlari eng sezgir qon ko‘rsatkichlari ekanligi aniqlanib, tebranish kasalligini erta bosqichda tashxislash imkonini berishiga qaratilgan tartibi asoslangan;
ishchilarda polinevritik gipalgeziya, qo‘l va oyoqlarning marmarsimon ko‘rinishi, tirnoqlarning qalinlashishi va regionar gipotermiya bilan kapillyar qon oqimining o‘zgarishi ko‘rinishidagi tebranish patologiyasining eng informativ nevrologik belgilari asosida tebranish sharoitida ish stajiga qarab alohida sindromlarning rivojlanish xususiyatlarini va darajasini aniqlash imkonini berishi isbotlangan;
tebranish bilan aloqada bo‘lgan ishchilarning salomatligini tiklanishida standart davolash usuli bilan birga igna bilan davolash orqali sezgirligi, xarakat va motor faoliyatini tiklanish natijasida tebranish kasalligi bilan xastalangan kasbiy kasalligi mavjud bo‘lgan bemorlarning reabilitatsiyasini tezlashtirish tartibi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Tebranishning tog‘-kon sanoati xodimlari organizmiga ta’sirini keng qamrovli tahlil qilish va davolash-profilaktika chora-tadbirlarini ishlab chiqish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: lahimchilar, kon ishchilari kasbiy guruhlarida, elektrovoz, yuk ortish mashinasi va burg‘ulash uskunasi mashinisti ish o‘rinlarida ruxsat etilgan darajadan oshib ketadigan mahalliy tebranish ta’siri mavjudligi tufayli mehnat sharoitlarining zararlilik va xavflilikning 3.1–3.2 sinfiga mos kelgani hamda tog‘-kon sanoati ishchilarida tebranish kasalligi rivojlanishining kasbiy xavfining asosiy sababi ekanligi aniqlanganligi bo‘yicha takliflar Sanitariya, gigiena va kasb kasalliklari ilmiy-tadqiqot instituti Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 4 oktyabrda 26-son bilan tasdiqlangan «Ignarefleksoterapiyani qo‘llash orqali tebranish kasalligini yangi davolash uslubini ishlab chiqish» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent shahar sog‘liqni saqlash bosh boshqarmasi Toshkent shahar tibbiy-reabilitatsiya klinik shifoxonasining 15.06.2023 yildagi I/cn-77-son, Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasi Angren shahar tibbiyot birlashmasining 08.02.2023 yildagi I/in-83-son hamda «DARMON SERVIS» MChJning xususiy klinikasi bo‘yicha 18.04.2024 yildagi 765-sonli buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22 avgustdagi 05/59-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: tebranish xavfi yuqori kasblar, yuk ortish mashinasi mashinisti, elektrovoz mashinisti, burg‘ulash uskunasi mashinisti kabi ish joylarida mahalliy tebranish darajasi ruxsat etilgan me’yordan oshib ketganligi, lahimchi va temirchilik sexlari ishchilardagi mahalliy tebranish darajasi ruxsat etilgan darajasi yuqoriligi tog‘-kon sanoati ishchi xodimlarining organizmi va asab tizimi uchun xavf tug‘dirishi jarayonlarini baholash maqsadida biokimyoviy markerlar ishlab chiqilishi xastalikni tashxislash va davolash chora-tadbirlari uchun proflaktik asos sifatida xizmat qilish tartibini ishlab chiqish hamda tashxislash tartibini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolash uchun sarflanadigan 2930508 so‘m byudjet mablag‘lari tebranish xavfi yuqori kasblar, yuk ortish mashinasi mashinisti, elektrovoz mashinisti, burg‘ulash uskunasi mashinisti kabi ish joylarida mahalliy tebranish darajasi ruxsat etilgan darajasining ortishi yuqori tog‘-kon sanoati ishchi xodimlarining organizmi va asab tizimi uchun xavf keltiruvchi tebranish kasalligini profilaktikasi natijasida iqtisod qilinadi;
ikkinchi ilmiy yangilik: tajriba sharoitida qon zardobidagi xolinesteraza, serotonin, atsetilxolin, gistamin va umumiy oqsil miqdorlari eng sezgir qon ko‘rsatkichlari ekanligi aniqlanib, tebranish kasalligini erta bosqichda tashxislash imkonini berishiga qaratilgan tartibi asoslanganligi bo‘yicha takliflar bo‘yicha takliflar Sanitariya, gigiena va kasb kasalliklari ilmiy-tadqiqot instituti Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 4 oktyabrda 26-son bilan tasdiqlangan «Ignarefleksoterapiyani qo‘llash orqali tebranish kasalligini yangi davolash uslubini ishlab chiqish» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent shahar sog‘liqni saqlash bosh boshqarmasi Toshkent shahar tibbiy-reabilitatsiya klinik shifoxonasining 15.06.2023 yildagi I/cn-77-son, Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasi Angren shahar tibbiyot birlashmasining 08.02.2023 yildagi I/in-83-son hamda «DARMON SERVIS» MChJning xususiy klinikasi bo‘yicha 18.04.2024 yildagi 765-sonli buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22 avgustdagi 05/59-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: tebranish xavfi yuqori kasblar, yuk ortish mashinasi mashinisti, elektrovoz mashinisti, burg‘ulash uskunasi mashinisti kabi ish joylarida mahalliy tebranish darajasi ruxsat etilgan me’yordan oshib ketganligi, lahimchi va temirchilik sexlari ishchilardagi mahalliy tebranish darajasi ruxsat etilgan darajasi yuqoriligi tog‘-kon sanoati ishchi xodimlarining organizmi va asab tizimi uchun xavf tug‘dirishi jarayonlarini baholash maqsadida biokimyoviy markerlar ishlab chiqilishi xastalikni tashxislash va davolash chora-tadbirlari uchun proflaktik asos sifatida xizmat qilish tartibini ishlab chiqish hamda tashxislash tartibini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolash uchun sarflanadigan 2930508 so‘m byudjet mablag‘lari tebranish xavfi yuqori kasblar, yuk ortish mashinasi mashinisti, elektrovoz mashinisti, burg‘ulash uskunasi mashinisti kabi ish joylarida mahalliy tebranish darajasi ruxsat etilgan darajasining ortishi yuqori tog‘-kon sanoati ishchi xodimlarining organizmi va asab tizimi uchun xavf keltiruvchi tebranish kasalligini profilaktikasi natijasida iqtisod qilinadi;
uchinchi ilmiy yangilik: ishchilarda polinevritik gipalgeziya, qo‘l va oyoqlarning marmarsimon ko‘rinishi, tirnoqlarning qalinlashishi va regionar gipotermiya bilan kapillyar qon oqimining o‘zgarishi ko‘rinishidagi tebranish patologiyasining eng informativ nevrologik belgilari asosida tebranish sharoitida ish stajiga qarab alohida sindromlarning rivojlanish xususiyatlarini va darajasini aniqlash imkonini berishi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Sanitariya, gigiena va kasb kasalliklari ilmiy-tadqiqot instituti Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 4 oktyabrda 26-son bilan tasdiqlangan «Ignarefleksoterapiyani qo‘llash orqali tebranish kasalligini yangi davolash uslubini ishlab chiqish» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent shahar sog‘liqni saqlash bosh boshqarmasi Toshkent shahar tibbiy-reabilitatsiya klinik shifoxonasining 15.06.2023 yildagi I/cn-77-son, Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasi Angren shahar tibbiyot birlashmasining 08.02.2023 yildagi I/in-83-son hamda «DARMON SERVIS» MChJning xususiy klinikasi bo‘yicha 18.04.2024 yildagi 765-sonli buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22 avgustdagi 05/59-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: tebranish xavfi yuqori kasblar, yuk ortish mashinasi mashinisti, elektrovoz mashinisti, burg‘ulash uskunasi mashinisti kabi ish joylarida mahalliy tebranish darajasi ruxsat etilgan me’yordan oshib ketganligi, lahimchi va temirchilik sexlari ishchilardagi mahalliy tebranish darajasi ruxsat etilgan darajasi yuqoriligi tog‘-kon sanoati ishchi xodimlarining organizmi va asab tizimi uchun xavf tug‘dirishi jarayonlarini baholash maqsadida biokimyoviy markerlar ishlab chiqilishi xastalikni tashxislash va davolash chora-tadbirlari uchun proflaktik asos sifatida xizmat qilish tartibini ishlab chiqish hamda tashxislash tartibini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolash uchun sarflanadigan 2930508 so‘m byudjet mablag‘lari tebranish xavfi yuqori kasblar, yuk ortish mashinasi mashinisti, elektrovoz mashinisti, burg‘ulash uskunasi mashinisti kabi ish joylarida mahalliy tebranish darajasi ruxsat etilgan darajasining ortishi yuqori tog‘-kon sanoati ishchi xodimlarining organizmi va asab tizimi uchun xavf keltiruvchi tebranish kasalligini profilaktikasi natijasida iqtisod qilinadi;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: tebranish bilan aloqada bo‘lgan ishchilarning salomatligini tiklanishida standart davolash usuli bilan birga igna bilan davolash orqali sezgirligi, xarakat va motor faoliyatini tiklanish natijasida tebranish kasalligi bilan xastalangan kasbiy kasalligi mavjud bo‘lgan bemorlarning reabilitatsiyasini tezlashtirish tartibi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Sanitariya, gigiena va kasb kasalliklari ilmiy-tadqiqot instituti Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 4 oktyabrda 26-son bilan tasdiqlangan «Ignarefleksoterapiyani qo‘llash orqali tebranish kasalligini yangi davolash uslubini ishlab chiqish» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Toshkent shahar sog‘liqni saqlash bosh boshqarmasi Toshkent shahar tibbiy-reabilitatsiya klinik shifoxonasining 15.06.2023 yildagi I/cn-77-son, Toshkent viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasi Angren shahar tibbiyot birlashmasining 08.02.2023 yildagi I/in-83-son hamda «DARMON SERVIS» MChJning xususiy klinikasi bo‘yicha 18.04.2024 yildagi 765-sonli buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 22 avgustdagi 05/59-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: tebranish xavfi yuqori kasblar, yuk ortish mashinasi mashinisti, elektrovoz mashinisti, burg‘ulash uskunasi mashinisti kabi ish joylarida mahalliy tebranish darajasi ruxsat etilgan me’yordan oshib ketganligi, lahimchi va temirchilik sexlari ishchilardagi mahalliy tebranish darajasi ruxsat etilgan darajasi yuqoriligi tog‘-kon sanoati ishchi xodimlarining organizmi va asab tizimi uchun xavf tug‘dirishi jarayonlarini baholash maqsadida biokimyoviy markerlar ishlab chiqilishi xastalikni tashxislash va davolash chora-tadbirlari uchun proflaktik asos sifatida xizmat qilish tartibini ishlab chiqish hamda tashxislash tartibini yaxshilash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolash uchun sarflanadigan 2930508 so‘m byudjet mablag‘lari tebranish xavfi yuqori kasblar, yuk ortish mashinasi mashinisti, elektrovoz mashinisti, burg‘ulash uskunasi mashinisti kabi ish joylarida mahalliy tebranish darajasi ruxsat etilgan darajasining ortishi yuqori tog‘-kon sanoati ishchi xodimlarining organizmi va asab tizimi uchun xavf keltiruvchi tebranish kasalligini profilaktikasi natijasida iqtisod qilinadi.