Ачилова Матлюба Мирхамзаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «ОИВ инфекциясининг лямблиоз ва бластоцистоз билан кечганда клиник-лаборатор хусусиятлари», 14.00.10 – Юқумли касалликлар.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.1.PhD/Tib1688.
Илмий раҳбар: Байжанов Аллаберган Кадирович, тиббиёт фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар номи), ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, Республика ихтисослаштирилган эпидемиология, микробиология, юқумли ва паразитар касалликлар илмий-амалий тиббиёт маркази, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.01.
Расмий оппонентлар: Козлов Сергей Сергеевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси); Ахмедова Халида Юлдашевна, тиббиёт фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: С.Д. Асфендияров номидаги Қозоқ миллий тиббиёт университети (Қозоғистон Республикаси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ОИВ инфекцияси лямблиоз ва бластоцистоз билан кечганда антиретровирус ҳамда антипротозой терапия тамойилларини ҳисобга олган ҳолда касалликнинг клиник-лаборатор хусусиятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор ОИВ инфекцияли беморларда лямблиоз ва бластоцистознинг тарқалганлик даражаси ва чуқур иммунотанқислик сабабли ривожланадиган бластоцисталар зооноз субтипларининг доминантлик қилиши исботланган;
ОИВ инфекцияли беморларда ичак паразитозлари (лямблиоз, бластоцистоз) нинг клиник манзараси астеновегетатив, интоксикaция ва диспепсик синдромларнинг организмда кучли сенсибилизация ривожланиши боис аллергик компонентлар билан намоён бўлиши асосланган;
ОИВ инфекцияли беморларда IgE ва эозинофиллар кўрсаткичларининг юқори даражада ошганлиги боис лямблиоз ва бластоцистозни эрта ташхислашда маркерлар сифатида қўлланилиши мумкинлиги исботланган;
ОИВ инфекцияси лямблиоз ва бластоцистоз билан кечганда CD4+лимфоцитларнинг кўп емирилиши боис динамикада кескин камайиб бориши ва антиретровирус ҳамда антипротозой терапия таъсирида ҳужайравий иммунитетнинг фаоллашуви натижасида бу кўрсаткичнинг ошиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 8 июлдаги 2-сонли йиғилиш баённомасига кўра:
биринчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: илк бор ОИВ инфекцияли беморларда лямблиоз ва бластоцистознинг тарқалганлик даражаси ва бластоцисталар зооноз субтипларининг доминантлик қилиши исботланган; илмий янгиликнинг аҳамияти: ОИВ инфекцияли шахсларда ичак паразитларининг аниқланиш частотаси 25,9% ҳолатни ташкил қилди. Тадқиқот гуруҳларида Giardia lamblia 14,0% беморда, Blastocystis spp. 11,9% беморда аниқланди. ОИВ инфекцияли беморларда бластоцисталарнинг аксарият (62,8%) зооноз субтиплари доминантлик қилади: Blastocystis sрp.ST-5 30,8% ва Blastocystis sрp.ST-6 32,0% беморда қайд қилинди. Blastocystis sрp.ST-3 19,2% беморда аниқланди. Blastocystis sp.ST-1 эса жами 10,3% бемордагина қайд қилинди. ОИВ инфекцияли беморларда бластоцисталарнинг Blastocystis spp.ST-2, Blastocystis spp.ST-4 ва Blastocystis spp.ST-7 субтиплари умуман қайд қилинмади. Антропоноз тип – Blastocystis spp.ST-3 ушбу беморларда 19,2% ҳолатдагина учрасада, ОИВ инфекциясиз беморларда доминантлик (66,7%) қилади. Ичак паразитозларини эрта аниқлаш беморда ўз вақтида самарали даволаш ва касаллик асоратларининг олдини олишга имкон беради; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: тадқиқот натижалари ОИВ инфекцияли беморларда лямблиоз ва бластоцистозни эрта ташхислашга қаратилган бўлиб, тадқиқот Жиззах вилоят юқумли касалликлар шифохонаси ва Сурхондарё вилоят ОИТСга қарши кураш марказида амалга оширилди; ижтимоий самарадорлиги: лямблиоз ва бластоцистоз ОИВ инфекцияли беморларда иммунотанқислик ҳолатини янада чуқурлаштирувчи омиллардан бўлиб, турли асоратлар билан намоён бўлган ҳолда беморларнинг яшаш сифатини ёмонлаштирадиган инвазиялардан ҳисобланади. Шу муносабат билан ОИВ инфекцияли беморларда ушбу ичак паразитозларини эрта аниқлаш антиретровирус терапия самарадорлигини оширишга имкон яратган; иқтисодий самарадорлиги: ОИВ инфекцияли беморларда лямблиоз ва бластоцистозни эрта ташхислаш бу касалликларни даволашдан келиб чиқадиган иқтисодий йўқотишларни сезиларли даражада камайтиради: бир беморда ушбу инвазияларни ташхислашга 403000 сўм талаб қилинса, бу касалликларни даволаш учун эса 2183000 сўм сарфланади; хулоса: ОИВ инфекцияси ичак паразитозлари билан кечганда лямблиоз ва бластоцистозни эрта ташхислаш ва даволаш чораларини тадбиқ этиш бўйича услубий тавсиянома ишлаб чиқилган (Самарқанд давлат тиббиёт университети қошидаги Эксперт кенгашининг 2023 йил 20 ноябрдаги 99-сон хулосаси) Натижалар ОИВ инфекцияли беморларда лямблиоз ва бластоцистозни эрта аниқлаш ва самарали даволаш механизмини тадбиқ қилишга имкон беради;
иккинчи илмий янгилик: ОИВ инфекцияли беморларда ичак паразитозлари (лямблиоз, бластоцистоз) нинг клиник манзараси астеновегетатив, интоксикaция ва диспепсик синдромларнинг аллергик компонентлар билан намоён бўлиши асосланган; ичак паразитозлари ОИВ инфекцияли беморларда кенг тарқалган (25,9%) паразитар инвазиялардир. Лямблиоз ва бластоцистоз учун астеновегетатив, интоксикaция ва диспепсик кўринишларнинг аллергик компонентлар – тошмалар, тери қичишиши, аллергик ринит ва бошқа белгилар билан кечиши хосдир. Аллергик кўриниш кузатилган 53,5% ОИВ инфекцияли беморда лямблиоз ва бластоцистоз лаборатор текширувларда тасдиқланди. Ушбу ичак паразитозларини ОИВ инфекцияли беморларда эрта аниқлаш ва даволаш микст-касалликнинг прогнозини яхшилайди; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Жиззах вилоят юқумли касалликлар шифохонаси ва Сурхондарё вилоят ОИТСга қарши кураш марказида ОИВ инфекцияли беморларда лямблиоз ва бластоцистоз ташхиси лаборатор тасдиқланган ва уларнинг клиник кечиши ўрганилган; илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тадқиқотимиз натижалари шуни кўрсатадики, лямблиоз ва бластоцистоз аниқланган антиретровирус ва антипротозой терапия олмаган ОИВ инфекцияли беморларда организмда иммунитет танқислиги чуқурлашган тарзда қонда CD4+лимфоцитлар миқдорининг доимий равишда пасайиб бориши кузатилди. Ушбу ичак паразитозларини ўз вақтида ташхислаш ва даволаш ОИВ инфекциясининг зўрайишини олдини олишга имкон беради; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ичак паразитозларига хос клиник аломатлар кузатилган ОИВ инфекцияли беморларда лямблиоз ва бластоцистозни эрта аниқлаш ва уларни амбулатор даволаш стационар даволашдан келиб чиқадиган иқтисодий харажатларни анча камайтиради. ОИВ инфекцияли беморларда лямблиоз ва бластоцистозни клиник ташхислаш маблағ талаб қилмайди, ушбу инвазиялар юқтирган беморни стационарда даволаш қиймати 2183000 сўмни ташкил этади (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 8 июлдаги 2-сон хулосаси);
учинчи илмий янгилик: ОИВ инфекцияли беморларда гипериммуноглобулинемия – IgE ва эозинофилия кўрсаткичларининг лямблиоз ва бластоцистозни эрта ташхислашда маркерлар сифатида қўлланилиши мумкинлиги исботланган; IgE ва эозинофилия кўрсаткичларини аниқлаш усуллари осон ва кўп маблағ талаб қилинмайдиган усуллар бўлиб, иммунологик текширув имкони мавжуд бўлган барча даволаш-профилактика муассасаларида амалиётда тадбиқ қилиш мумкин. ОИВ инфекцияли беморлар ҳар ярим йилда диспансер кўрикдан ўтганда қўлланиладиган текширув усуллари билан бирга мазкур кўрсаткичларни таҳлил қилиш беморларда лямблиоз ва бластоцистозни эрта ташхислаш имконини беради ва антипротозой даволашни ўз вақтида ўтказилишини таъминлайди; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: ичак паразитозлари аниқланган ОИВ инфекцияли беморларда 53,0% ҳолатда эозинофилия аниқланди. IgЕ кўрсаткичининг ўртача қиймати меъёрий кўрсаткичга нисбатан баланд бўлиб, 489,0±22,2 ХБ/мл гача ошади. Эозинофилия ва IgЕ кўрсаткичларини аниқлаш жараёни Жиззах вилоят юқумли касалликлар шифохонаси ва Сурхондарё вилоят ОИТСга қарши кураш марказида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 8 июлдаги 2-сон хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: ОИВ инфекцияли беморларда иммунотанқислик даражасининг чуқурлашишига олиб келадиган сабаблардан бири ичак паразитозларининг бирга учрашидир, бу ўз навбатида ОИВ инфекцияли беморлар орасида 53,3% ҳолатда аллергик реакциялар кузатилишига сабаб бўлади. Эозинофилия ва IgЕ кўрсаткичлари асосида аллергик кўринишлар мавжудлигини аниқлаш ва зўрайишини олдини олиш беморлар ҳаёт сифатини яхшилайди; иқтисодий самарадорлиги: ОИВ инфекцияли беморларда лямблиоз ва бластоцистозни IgE ва эозинофилия кўрсаткичлари асосида ташхислаш ва даволаш учун бир беморга 763000 сўм сарфланса, ушбу инвазияларни стационар шароитда асоратланган турларини ташхислаш ва даволаш учун 2183000 сўм сарфланади.
тўртинчи илмий янгилик: ОИВ инфекцияси лямблиоз ва бластоцистоз билан кечганда CD4+лимфоцитларнинг касаллик динамикасида кескин камайиб бориши ва антиретровирус терапия фонида антипротозой даволаш қўлланилганда бу кўрсаткичнинг ошиши – ҳужайравий иммунитетнинг фаоллашуви исботланган; лямблиоз ва бластоцистоз аниқланган антиретровирус ва антипротозой терапия олмаган ОИВ инфекцияли беморларда кузатувда 12 ойдан кейин CD4+лимфоцитларнинг 624,6±22,8 ҳужайра/мкл дан 454,0±18,5 ҳужайра/мкл гача пасайиб бориши кузатилди. Лямблиоз ва бластоцистоз аниқланган антиретровирус ва антипротозой терапия олаётган ОИВ инфекцияли беморларда даволашдан 12 ой ўтгач CD4+лимфоцитлар миқдори бошланғич кўрсаткичга нисбатан 2,4 баравар (330,6 ҳуж/мкл дан 812,2 ҳуж/мкл гача) ошди. Антиретровирус терапия фонида антипротозой терапияни қўллаш самарали бўлиб, иммунитет ҳужайраларининг ошиши ҳисобига ОИВ инфекцияси зўрайишининг олдини олиш имконини беради; антиретровирус терапия фонида антипротозой терапияни қўллаш Жиззах вилоят юқумли касалликлар шифохонаси ва Сурхондарё вилоят ОИТСга қарши кураш марказида ОИВ инфекцияли беморларда ОИВ инфекциясининг зўрайиб боришини олдини олиш мақсадида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 8 июлдаги 2-сон хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: ОИВ инфекцияли беморларда лямблиоз ва бластоцистоз инвазиялари таъсирида иммунитет ҳужайралари CD4+лимфоцитларнинг камайиб бориши туфайли ОИВ инфекциясининг зўрайиб бориш хавфи ошади. Антиретровирус терапия фонида антипротозой терапияни қўллаш орқали иммун ҳужайралар миқдорини кўтариш ва ОИВ юкламасини камайтириш орқали кейинги асоратлар ривожланишининг олдини олиш имкони яратилди, бу эса пировард натижада ОИВ инфекцияли беморларнинг яшаш сифатини яхшилайди; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: лямблиоз ва бластоцистоз аниқланган ОИВ инфекцияли беморларда антипротозой терапияни қўллаш орқали антиретровирус терапиянинг самарадорлиги ошади ва сарф-харажатлар тежаб қолинади. Ушбу самарали даволаш механизмини амалиётга тадбиқ этиш орқали республика миқёсида 12 ой мобайнида иқтисодий самарадорлик 63588750 сўмни ташкил қилади.