Xaydarov Ismatulla Asadullaevichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Temir yo‘l tranѕrortida tarif siyosatini shakllantirish mexanizmlarini takomillashtirish», 08.00.03 – «Sanoat iqtisodiyoti»
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.2.PhD/Iqt3989
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat transport universiteti
Ilmiy kengash faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, ilmiy kengash raqami: Toshkent davlat transport universiteti, DSc.15/31.12.2020.I.09.04
Ilmiy rahbar: Fayzullaev Javlonbek Sultonovich, iqtisodiyot fanlari doktori (DSc), v.b.professor
Rasmiy opponentlar: Xashimova Naima Abitovna, iqtisodiyot fanlari doktori, professor; Ravshanov Malik Naimovich, iqtisodiyot fanlari doktori, DSc, dotsent.
Yetakchi tashkilot nomi: Toshkent davlat texnika instituti
Dissertatsiya yo‘nalishi: Iqtisodiyot
II. Tadqiqotning maqsadi chuqur tarkibiy o‘zgarishlar sharoitida temir yo‘l transportida yuk tashish tariflarini shakllantirish mexanizmlarini takomillashtirish bo‘yicha ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
tranzit yo‘nalishlar bo‘yicha bug‘doy va un mahsulotlarini tashishda doimiy amal qiluvchi chegirma o‘rniga yuk tashish hajmiga mutanosib belgilanuvchi “jamg‘arma” tavsifidagi chegirmalarni qo‘llashda yuk hajmi mezonlarining “quyi” (0 ≤ 0,9 mln.tn), “o‘rta” (0,9 ≤ 1,2 mln. tn), “yuqori” (1,2 ≤ 1,5 mln. tn) va “o‘ta yuqori” (1,5 mln. tndan ziyod) chegaraviy interval qiymatlariga mos holda 0,8; 0,7; 0,6; 0,5 koeffisientlarni o‘rnatish orqali tarif samaradorligini oshirish asoslangan;
tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasi (TIFTN) kodining dastlabki 4 ta raqamiga kiruvchi yuklar pozisiyasi tarkibida neft mahsulotlari hamda qishloq xo‘jalik yuklari bo‘yicha tovarning narxiga bog‘liq bo‘lgan differensial stavkalarni joriy etish orqali tarif siyosatini takomillashtirish asoslangan;
“O‘zbekiston temir yo‘llari” AJda tashqi omillarning ta’sirini inobatga oluvchi egiluvchan qisqa muddatli (1 - 6 oy) va uzoq muddatli (6 - 24 oy) “paritet-balans” va “reversiv” stavkalarini qo‘llash orqali temir yo‘lning iqtisodiy rivojlanishini ta’minlovchi imkoniyatlarni va yuk hajmi zaxiralarini jalb etish taklifi asoslangan;
O‘zbekistonda turli transport yuk tashish tariflarining o‘zaro afzalliklarini muvofiqlashtirish orqali muqobil uchastkalarda raqobatbardosh yaxlit multimodal stavkalari ishlab chiqilishi natijasida tashish hajmi darajasining o‘sishining 2030 yilga qadar prognoz ko‘rsatkichlari ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Temir yo‘l transportida yuk tashish tariflarini shakllantirish mexanizmlarini takomillashtirish bo‘yicha ishlab chiqilgan ilmiy takliflar asosida:
tranzit yo‘nalishlar bo‘yicha bug‘doy va un mahsulotlarini tashishda doimiy amal qiluvchi chegirma o‘rniga yuk tashish hajmiga mutanosib belgilanuvchi “jamg‘arma” tavsifidagi chegirmalarni qo‘llashda yuk hajmi mezonlarining “quyi” (0 ≤ 0,9 mln.tn), “o‘rta” (0,9 ≤ 1,2 mln. tn), “yuqori” (1,2 ≤ 1,5 mln. tn) va “o‘ta yuqori” (1,5 mln. tndan ziyod) chegaraviy interval qiymatlariga mos holda 0,8; 0,7; 0,6; 0,5 koeffisientlarni o‘rnatish orqali tarif samaradorligini oshirish taklifi O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi tomonidan «O‘zbekiston temir yo‘llari tarif siyosati»ni ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligining 2024 yil 7 avgustdagi 2/7166-son ma’lumotnomasi).  Mazkur ilmiy yangilikning joriy etilishi tranzit uchastkalarda raqobatbardosh tariflar tizimini yuzaga keltirib, Qozog‘istondan ommaviy ravishda jo‘natiladigan un, bug‘doy yuklarini O‘zbekiston orqali tashish hajmining 16,3 foizga oshishiga olib kelgan;
tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasi (TIFTN) kodining dastlabki 4 ta raqamiga kiruvchi yuklar pozisiyasi tarkibida neft mahsulotlari hamda qishloq xo‘jalik yuklari bo‘yicha tovarning narxiga bog‘liq bo‘lgan differensial stavkalarni joriy etish orqali tarif siyosatini takomillashtirish taklifi «O‘zbekiston temir yo‘llari» AJ tomonidan yuk tashish bo‘yicha stavkalarni indeksatsiyalash jarayoniga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligining 2024 yil 7 avgustdagi 2/7166-son ma’lumotnomasi). Mazkur taklifning amaliyotga joriy etilishi narxi past bo‘lgan neft va qishloq xo‘jalik yuklarini pozisiyasi uchun qulay raqobatbardosh stavkalarni ta’minlash orqali mijozlarning avtomobil transportidan temir yo‘l transportidan foydalanishga o‘tishiga olib kelib, transport-tranzit potensialini ko‘tarish imkonini bergan, past narxli yuklarni tashish hajmi 7,5 foizga oshgan;
“O‘zbekiston temir yo‘llari” AJda tashqi omillarning ta’sirini inobatga oluvchi egiluvchan qisqa muddatli (1 - 6 oy) va uzoq muddatli (6 - 24 oy) “paritet-balans” va “reversiv” stavkalarini qo‘llash orqali temir yo‘lning iqtisodiy rivojlanishini ta’minlovchi imkoniyatlarni va yuk hajmi zaxiralarini jalb etish taklifi «O‘zbekiston temir yo‘llari» AJ tomonidan «Temir yo‘l transporti tizimini rivojlantirish yuzasidan chora-tadbirlar dasturi»ni ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligining 2024 yil 7 avgustdagi 2/7166-son ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy taklifning kompaniya faoliyatiga joriy etilishi sohaning iqtisodiy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan muammolarni o‘z vaqtida aniqlash va uning samaradorligini baholash, refrijerator vagonlarda tashish hajmini 11 foizga oshirish imkonini bergan;  
O‘zbekistonda turli transport yuk tashish tariflarining o‘zaro afzalliklarini muvofiqlashtirish orqali muqobil uchastkalarda raqobatbardosh yaxlit multimodal stavkalari ishlab chiqilishi natijasida tashish hajmi darajasining o‘sishining 2030 yilga qadar ishlab chiqilgan prognoz ko‘rsatkichlaridan «O‘zbekiston temir yo‘llari» AJ tomonidan «Temir yo‘l transporti tizimini rivojlantirish yuzasidan chora-tadbirlar dasturi»ni ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligining 2024 yil 7 avgustdagi 2/7166-son ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy taklifning kompaniya faoliyatiga joriy etilishi natijasida temir yo‘l tarmog‘ida o‘rtacha yiliga tashish hajmi 20 foizga oshirish imkoni yaratilgan..