Mamatkulov Muzaffar Tashbaevichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiya himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmogʻi nomi): “Avtomobil yo‘llarining asfaltbeton qoplamalarida yoriqlarni paydo bo‘lishini tabiiy-iqlim omillarini hisobga olgan holda prognozlash usulini takomillashtirish”, 05.09.02 - “Geotexnika” (YO‘llar, yo‘llarni raqamlashtirish va yo‘l harakati xavfsizligi. YO‘l telematikasi yo‘nalishlari bo‘yicha) (texnika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.3PhD/T3185
Ilmiy rahbar: Urokov Aslidin Xushvaqtovich, texnika fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat transport universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent davlat transport universiteti, PhD.15/31.08.2022.T.73.05
Rasmiy opponentlar: texnika fanlari bo‘yicha falsafa doktori, dotsent Yunusov Abduvoxid Gofurovich (Toshkent Kimyo xalqaro universiteti); texnika fanlari doktori, professor Qosimov Ibrohim Irkinovich (Toshkent arxitektura-qurilish universiteti).
Yetakchi tashkilot: Namangan muhandislik-qurilish instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: Texnika yo‘nalishi. Nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi asfaltbeton qoplamali avtomobil yo‘llarida tabiiy-iqlim omillarini hisobga olgan holda yoriqlarni paydo bo‘lishini prognozlash usulini takomillashtirish va asfaltbeton qoplamalarida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan yoriqlarni bartaraf qilish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
sovuq havo harorati, havo haroratining musbat va manfiy qiymatlari o‘rtasidagi o‘tishlar soni va farqi tufayli harorat yoriqlarining paydo bo‘lishi o‘rganilgan va ularning o‘rtasidagi o‘zaro bogʻliqlik qonuniyatlari havo haroratining mavsumiy tebranishini hisobga olgan holda aniqlangan;
yoriqlarni paydo bo‘lishi va kengayishi qonuniyatlari “Image processing lab” dasturida o‘rganilib, yoriqlarni mavjud tasnifi yoriqlarning kengligi, chuqurligi, uzunligi va ular o‘rtasidagi masofalarni inobatga olgan holda takomillashtirilgan;
havo-iqlim sharoiti ta’sirida qoplama haroratining ortishi sabab yo‘l to‘shamasining mustahkamligini kamayishi va buning natijasida qoplamalarda yoriqlarning paydo bo‘lish qonuniyatlari yozgi hisobiy davrlarda asfaltbeton qoplamalaridagi deformatsion o‘zgarishlarni hisobga olgan holda aniqlangan;
asfaltbeton qoplamali avtomobil yo‘llarida tabiiy-iqlim omillarini hisobga olgan holda yoriqlarni paydo bo‘lishini prognozlash usuli “Statistica” dasturi yordamida yo‘l konstruksiyasi uchun qishki hisobiy davrlarni hisobga olgan holda takomillashtirilgan.
IV.Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Avtomobil yo‘llarining asfaltbeton qoplamalarida yoriqlarni paydo bo‘lishini tabiiy-iqlim omillarini hisobga olgan holda prognozlash usulini takomillashtirish bo‘yicha olib borilgan tadqiqot natijalari asosida:
sovuq havo harorati, havo haroratining musbat va manfiy qiymatlari o‘rtasidagi o‘tishlar soni va farqi tufayli harorat yoriqlarining paydo bo‘lishi o‘rganilgan va ularning o‘rtasidagi o‘zaro bogʻliqlik qonuniyatlari havo haroratining mavsumiy tebranishini hisobga olgan holda aniqlangan va Avtomobil yo‘llari qo‘mitasiga qarashli korxonalarda amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi huzuridagi Avtomobil yo‘llari qo‘mitasining 2024-yil 30-iyuldagi, 03-2692-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, O‘zbekiston Respublikasi bo‘yicha asfaltbeton qoplamalarining yoriqlarini samarali bartaraf etish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan, hamda yo‘l qoplamasining xizmat muddatini 3-5 yilga oshirishga erishilgan;
yoriqlarni paydo bo‘lishi va kengayishi qonuniyatlari “Image processing lab” dasturida o‘rganilib, yoriqlarni mavjud tasnifi yoriqlarning kengligi, chuqurligi, uzunligi va ular o‘rtasidagi masofalarni inobatga olgan holda takomillashtirilgan va Avtomobil yo‘llari qo‘mitasiga qarashli korxonalarda amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi huzuridagi Avtomobil yo‘llari qo‘mitasining 2024-yil 30-iyuldagi, 03-2692-sonli ma’lumotnomasi). Natijada olingan rasmlarni qayta ishlash uchun logarifmik o‘zgartirish kiritilgan, ikki tomonlama filtr, Canny algoritmi va morfologik filtrlardan foydalanilgan, hamda dastur yordamida yoriqlarni aniqlashda 88 % va yoriqlarni tasniflashda 80 % aniqlikka erishilgan;
havo-iqlim sharoiti ta’sirida qoplama haroratining ortishi sabab yo‘l to‘shamasining mustahkamligini kamayishi va buning natijasida qoplamalarda yoriqlarning paydo bo‘lish qonuniyatlari yozgi hisobiy davrlarda asfaltbeton qoplamalaridagi deformatsion o‘zgarishlarni hisobga olgan holda aniqlangan va Avtomobil yo‘llari qo‘mitasiga qarashli korxonalarda amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi huzuridagi Avtomobil yo‘llari qo‘mitasining 2024-yil 30-iyuldagi, 03-2692-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, O‘zbekiston Respublikasi sharoitida iqlim va harorat o‘zgarishlarini hisobga olgan holda yoriqlarni paydo bo‘lishining sabablari aniqlash orqali, avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlashda yo‘llarga ishlov beriladigan materiallarning turi va miqdorini aniqlashga erishilgan;
asfaltbeton qoplamali avtomobil yo‘llarida tabiiy-iqlim omillarini hisobga olgan holda yoriqlarni paydo bo‘lishini prognozlash usuli “Statistica” dasturi yordamida yo‘l konstruksiyasi uchun qishki hisobiy davrlarni hisobga olgan holda takomillashtirilgan usuli Avtomobil yo‘llari qo‘mitasiga qarashli korxonalarda amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi huzuridagi Avtomobil yo‘llari qo‘mitasining 2024-yil 30-iyuldagi, 03-2692-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlarini o‘zgarish dinamikasiga asoslangan holda sarflanayotgan mablagʻlarni 70-75% gacha iqtisod qilishga erishilgan.
