Худайберганова Ноила Хамитовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Болалардаги сурункали гатродуоденитда хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўринишининг шаклланиши хусусиятлари” 14.00.09 - Педиатрия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.2.PhD/Tib897.
Илмий раҳбар: Ахмедова Инобат Мухамеджановна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган педиатрия илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти, DSc.04/30.12 2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар: Шамансурова Элмира Амануллаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Хожиметов Абдугафур Ахатович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент тиббиёт академияси.
Диссертация йўналиши: Назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.    Тадқиқотнинг мақсади: болалардаги сурункали гатродуоденитда хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўринишининг шаклланиши хусусиятларини ўрганишдан иборат.
III.    Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
болалардаги сурункали гастродуоденитда хеликобактериозни меъдадан ташқари кўринишининг шаклланиши, шифохона шароитида даволанган болаларнинг 15,7%да оғир, 34,2%да ўрта оғир, 26,2% енгил кечиши, меъда-ичак тизимидан ташқари (камқонлик, озиқ-овқат аллергияси, оқсил энергетик етишмовчилиги - 50% беморларда) ва меъда-ичак тизими ичидаги (гастроэзофагиал рефлюкс, меъда яраси, ўт қопи касаллиги - 44% беморларда) касалликлар билан боғлиқлиги кузатилган, ёндош (56,5%) касалликларнинг аниқланиши, ҳамда 43,4% беморларда меъда-ичак тизимининг зарарланиши билан исботланган;
коморбидлик индексининг юқори (КИ>4) даражада баҳоланиши болалардаги хеликобактериоз билан ассоцирланган сурункали гастродуоденитнинг кечишини оғирлаштирувчи кўплаб коморбидлик ҳолатларининг аниқланиши, касалхонага ётқизилгандан кейин 1 йил давомида кузатилиши мумкин бўлган асоратларни башорат қилувчи (меъда ярасидан қон кетиш, ўт тош касаллиги, атопик дерматит) касалликларнинг олдини олишда прогностик аҳамиятга эгалиги исботланган;
болалардаги сурункали гастродуоденитнинг хеликобактериоз билан боғлик холда кечишида қондаги гемоглабиннинг (1,3 баробар), эритротцитлар таркибидаги гемоглобиннинг ўртача миқдори (1,8 баробар), ферритин (2,3 баробар) миқдорларининг пасайиши ва трансферрин, IgЕнинг (1,3 баробар), ингичка ичак шиллиқ-эпителиал тўсиқ ўтказувчанлигининг оптик зичлигининг (1,3 баробар) ортишида гематологик кўрсаткичлар дисбалансига олиб келувчи Helicobacter pyloriнинг қондаги темир алмашинувига таъсир этиши ва қон зардобидаги трансферрин билан юқори корреляцион боғлиқлик (r=0,855, Р<0,001) мавжудлиги хисобига, болаларда касалликдан тузалиш даврида ҳам меъда-ичак зарарланишининг сақланиб қолиши исботланган;
хеликобактериоз билан зарарланган болаларнинг тикланиш даврида олиб бориш учун “Беморларни назорат қилиш мезони” ва “Helicobacter pylori инфекциясини эрта ташхислаш алгоритми” ни қўллаш хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўринишларида, асоратлар ривожланишининг олдини олиш ҳамда беморларни стационар ёки амбулатор тизимда даволашни прогнозлаш самарадорлигини 15,8% ошириши исботланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Болаларда сурункали гастродуоденитда хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўринишининг шаклланиши хусусиятларини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: болалардаги сурункали гастродуоденитда хеликобактериозни меъдадан ташқари кўринишининг шаклланиши, шифохона шароитида даволанган болаларнинг 15,7%да оғир, 34,2%да ўрта оғир, 26,2% енгил кечиши, меъда-ичак тизимидан ташқари (камқонлик, озиқ-овқат аллергияси, оқсил энергетик етишмовчилиги - 50% беморларда) ва меъда-ичак тизими ичидаги (гастроэзофагиал рефлюкс, меъда яраси, ўт қопи касаллиги - 44% беморларда) касалликлар билан боғлиқлиги кузатилган, ёндош (56,5%) касалликларнинг аниқланиши, ҳамда 43,4% беморларда меъда-ичак тизимининг зарарланиши билан исботланганлиги бўйича таклифлар Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2021 йил 24 феврада №-8 билан тасдиқланган “Сурункали гастродуоденит билан касалланган болаларда Helicobacter pylori нинг меъдадан ташқари таъсирларини даволаш - ташхислаш алгоритми”, “Сурункали гастродуоденит билан касалланган болаларда Helicobacter pylori меъдадан ташқари кўринишлари кечишининг клиник тавсифи” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази 2023 йил 9 октябрда №-01/644, №-01/645 сонли буйруғи ҳамда Тошкент тиббиёт академиясининг кўп тармоқли клиникасида 2023 йил 21 октябрда №-119, №-120 сонли буйруғи билан клиник амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августдаги № 05/96-сон хулосаси). Илмий янгилигининг ижтимоий самарадорлиги: болалардаги сурункали гастродуоденитда хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўринишлари шаклланиши клиник хусусиятларини эрта ташхислаш, муҳим хавф омилларини аниқлаш натижада касалликнинг нохуш оқибатларини олдини олиш имконини беради. Илмий янгилигининг иқтисодий самарадорлиги: болалардаги сурункали гастродуоденитда хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўриниши шаклланишининг клиник намоён бўлишини аниқлашда шифохонага ётқизишдан воз кечиш ва хар бир беморнинг 10 кунлик шифохонага ётқизилиши учун ўртача 392528 сўмгача маблағни тежаш имконини берди, йиллик иқтисодий кўрсаткич 76 бемор учун эса 29832128 сўмни ташкил этган. Хулоса: болалардаги сурункали гастродуоденитда хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўринишларини эрта аниқлашда биокимё тахлилларига сарфланаётган харажатларнинг камайганлиги, шунингдек, 1 нафар болага 10 кунлик шифохонада даволаниш вакти учун 392528 сўмни иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: коморбидлик индексининг юқори (КИ>4) даражада баҳоланиши болалардаги хеликобактериоз билан ассоцирланган сурункали гастродуоденитнинг кечишини оғирлаштирувчи кўплаб коморбидлик ҳолатларининг аниқланиши, касалхонага ётқизилгандан кейин 1 йил давомида кузатилиши мумкин бўлган асоратларни башорат қилувчи (меъда ярасидан қон кетиш, ўт тош касаллиги, атопик дерматит) касалликларнинг олдини олишда прогностик аҳамиятга эгалиги исботланганлиги Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2021 йил 24 феврада №-8 билан тасдиқланган “Сурункали гастродуоденит билан касалланган болаларда Helicobacter pylori нинг меъдадан ташқари таъсирларини даволаш - ташхислаш алгоритми”, “Сурункали гастродуоденит билан касалланган болаларда Helicobacter pylori меъдадан ташқари кўринишлари кечишининг клиник тавсифи” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази 2023 йил 9 октябрда №-01/644, №-01/645 сонли буйруғи ҳамда Тошкент тиббиёт академиясининг кўп тармоқли клиникасида 2023 йил 21 октябрда №-119, №-120 сонли буйруғи билан клиник амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августдаги № 05/96-сон хулосаси). Илмий янгилигининг ижтимоий самарадорлиги: болалардаги сурункали гастродуоденитда хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўринишларини аниқлашда коморбидлик индексини баҳолаш натижасида касалликнинг оғир кечиши, нохуш оқибатларини олдини олишнинг самарадорлиги хисобига бемор харажатларини камайтиришга имкон беради. Илмий янгилигининг иқтисодий самарадорлиги: болалардаги хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўринишини бахолашда коморбидлик индексини қўллаш натижасида сурункали гастродуоденитнинг оғир кечишини, ёндош касалликлар хамда асоратлар эпизодларини камайишига эришиш, шифохонага ётқизишдан воз кечиш ва хар бир беморнинг 10 кунлик шифохонага ётқизилиши учун ўртача 392528 сўмгача маблағни тежаш имконини берди, йиллик иқтисодий кўрсаткич 76 бемор учун эса 29832128 сўмни ташкил этган. Хулоса: болалардаги сурункали гастродуоденитда хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўринишларини аниқлашда коморбидлик индексини баҳолаш юзага келиши мумкин бўлган ёндош касалликларни ва асоратларни олди олинган, шунингдек, 1 нафар болага 10 кунлик шифохонада даволаниш вакти учун 392528 сўмни иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик болалардаги сурункали гастродуоденитнинг хеликобактериоз билан боғлик холда кечишида қондаги гемоглабиннинг (1,3 баробар), эритротцитлар таркибидаги гемоглобиннинг ўртача миқдори (1,8 баробар), ферритин (2,3 баробар) миқдорларининг пасайиши ва трансферрин, IgЕнинг (1,3 баробар), ингичка ичак шиллиқ-эпителиал тўсиқ ўтказувчанлигининг оптик зичлигининг (1,3 баробар) ортишида гематологик кўрсаткичлар дисбалансига олиб келувчи Helicobacter pyloriнинг қондаги темир алмашинувига таъсир этиши ва қон зардобидаги трансферрин билан юқори корреляцион боғлиқлик (r=0,855, Р<0,001) мавжудлиги хисобига, болаларда касалликдан тузалиш даврида ҳам меъда-ичак зарарланишининг сақланиб қолиши исботланганлиги Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2021 йил 24 феврада №-8 билан тасдиқланган “Сурункали гастродуоденит билан касалланган болаларда Helicobacter pylori нинг меъдадан ташқари таъсирларини даволаш - ташхислаш алгоритми”, “Сурункали гастродуоденит билан касалланган болаларда Helicobacter pylori меъдадан ташқари кўринишлари кечишининг клиник тавсифи” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази 2023 йил 9 октябрда №-01/644, №-01/645 сонли буйруғи ҳамда Тошкент тиббиёт академиясининг кўп тармоқли клиникасида 2023 йил 21 октябрда №-119, №-120 сонли буйруғи билан клиник амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августдаги № 05/96-сон хулосаси). Илмий янгилигининг ижтимоий самарадорлиги: болалардаги сурункали гастродуоденит хеликобактериоз билан ассоцирланган холатида гематологик кўрсаткичларнинг дисбаланси, IgE даражаси ва ингичка ичакдаги шиллиқ-эпителиал тўсиғининг ўтказувчанлиги ошганлиги ўртасидаги узвий боғлиқлик исботланганлиги, коморбид касалликларни юзага келишини олдини олишга ва бемор харажатларини камайтиришни имконини беради. Илмий янгилигининг иқтисодий самарадорлиги: болалардаги сурункали гастродуоденит хеликобактериоз билан ассоцирланган холатида гематологик кўрсаткичларнинг дисбаланси, IgE даражаси ва ингичка ичакдаги шиллиқ-эпителиал тўсиғининг ўтказувчанлигини аниқлаш орқали коморбид касалликларининг эпизодларини учрашини камайишига эришишда шифохонага ётқизишдан воз кечиш ва хар бир беморнинг 10 кунлик шифохонага ётқизилиши учун ўртача 392528 сўмгача маблағни тежаш имконини берди, йиллик иқтисодий кўрсаткич 27 бемор учун эса 10598256 сўмни ташкил этган. Хулоса: болалардаги сурункали гастродуоденитда хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўринишларини аниқлашда гематологик кўрсаткичларнинг дисбаланси, IgE даражаси ва ингичка ичакдаги шиллиқ-эпителиал тўсиғининг ўтказувчанлигини бахолаш коморбид касалликларни ривожланиш хавфи мавжудлиги аниқланган, шунингдек, 1 нафар болага 10 кунлик шифохонада даволаниш вақти учун 392528 сўмни иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: хеликобактериоз билан зарарланган болаларнинг тикланиш даврида олиб бориш учун “Беморларни назорат қилиш мезони” ва “Helicobacter pylori инфекциясини эрта ташхислаш алгоритми” ни қўллаш хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўринишларида, асоратлар ривожланишининг олдини олиш ҳамда беморларни стационар ёки амбулатор тизимда даволашни прогнозлаш самарадорлигини (15,8%) ошириши исботланганлиги Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2021 йил 24 феврада №-8 билан тасдиқланган “Сурункали гастродуоденит билан касалланган болаларда Helicobacter pylori нинг меъдадан ташқари таъсирларини даволаш - ташхислаш алгоритми”, “Сурункали гастродуоденит билан касалланган болаларда Helicobacter pylori меъдадан ташқари кўринишлари кечишининг клиник тавсифи” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази 2023 йил 9 октябрда №-01/644, №-01/645 сонли буйруғи ҳамда Тошкент тиббиёт академиясининг кўп тармоқли клиникасида 2023 йил 21 октябрда №-119, №-120 сонли буйруғи билан клиник амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августдаги № 05/96-сон хулосаси). Илмий янгилигининг ижтимоий самарадорлиги: болалардаги сурункали гастродуоденитда хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўринишларни эрта ташхислаш алгоритмини қўллаш ушбу патологияда коморбид ҳолатларнинг камайишига ва асосий касалликнинг нохуш оқибатларини олдини олиш имконини беради. Илмий янгилигининг иқтисодий самарадорлиги: болаларнинг шифохонага ётқизишдан воз кечиш ва хар бир беморнинг 10 кунлик шифохонага ётқизилиши учун ўртача 392528 сўмгача маблағни тежаш имконини берди, йиллик иқтисодий кўрсаткич 76 нафар бемор учун эса 29832128 сўмни ташкил этган. Хулоса: болалардаги сурункали гастродуоденитда хеликобактериознинг меъдадан ташқари кўринишларини эрта ташхислаш учун таклиф этилган алгоритм, касалликни эрта аниқлаш ва оқибатларини башорат қилиш сифатини яхшилаган, шунингдек, 1 нафар беморнинг 10 кунлик шифохонада даволаниш вақти учун 392528 сўмни иқтисод қилиш имконини берган.