Qudratova Nigora Burxanovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Qashqadaryo viloyati ayollarda bosh og‘rig‘i kechishining klinik-nevrologik xususiyatlari va diagnostikasi», 14.00.13 – Nevrologiya.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.4.PhD/Tib4080.
Ilmiy rahbar: Abdullaeva Nargiza Nurmamatovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Samarqand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/05.05.2023.Tib.102.03.
Rasmiy opponentlar: Niyozov Shuxrat Tashmirovich, tibbiyot fanlari doktori, dotsent. Azizova Rano Baxodirovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: S.D.Asfendiyarov nomidagi Qozoq milliy tibbiyot universiteti (Qozog‘iston Respublikasi).
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi:
Qashqadaryo viloyati ayollarida birlamchi bosh og‘rig‘ining klinik, neyrofiziologik va neyrovizual xususiyatlarini o‘rganish, keyinchalik terapiyani optimallashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
klinik, neyrofiziologik va neyrovizual tadqiqotlari asosida bosh miya zo‘riqishi va aurasiz migren bor ayollarida bosh og‘rig‘ining rivojlanish mexanizmi iqlim omillari (stressli vaziyatlar, ginekologik patologiyalar, hayz ko‘rish disfunksiyalari, uyqu buzilishi, avtonom disfunksiyalar) xamda keksa yosh va shunga mos ravishda sefalgik tutilishlarning davomiyligi, bosh og‘rig‘ining rivojlanish mexanizmi iqlim omillari, yosh va ular bilan bog‘liq farqlar hamda ularning xususiyatlari aniqlangan;
bosh og‘rikli ayollarda tez-tez uchraydigan EEG o‘zgarishlari darajasi boshi sog‘lom ayollarga nisbatan sezilarli darajada oshishi, va turli xil hayz sikli disfunksiyalari bo‘lgan bemorlarda hayz sikli yoki ginekologik patologiyalar bilan bog‘liq muammolar bo‘lmagan ayollarga qaraganda 72% yuqori buzilishlar mavjudligi, xamda transkranial magnit stimulyasiya (tekshirish) bosh miya zo‘riqishi bilan RMT va SSP ikkala yarim sharda kamaishi, SICI kamaishi, davolashdan oldin lokalizatsiya tomonida ISF ko‘tarilishi, migren bor ayollarda CSP kamaishi aniqlangan;
bosh miya zo‘riqishi va aurasiz migren bor ayollarida qonida kortizol darajasi 270 nmol/l dan past ekanligi aniqlandi va bu gormon konsentratsiyasining o‘zgarishi ikkilamchi ekanligini ko‘rsatadi va bosh miya zo‘riqishi va migrenning sefalgik hurujlarini kuchaytirishi isbotlangan;  
transkranial magnit stimulyasiya (davolash) texnikasi bosh miya zo‘riqishi va aurasiz migrenning birlamchi bosh og‘rig‘ida lokalizatsiya zonalarida va kontralateral hududlarda miya tuzilmalarini faollashtirishni rag‘batlantirishga asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Qashqadaryo viloyati ayollarda bosh og‘rig‘i kechishining klinik-nevrologik xususiyatlari va diagnostikasi bo‘yicha olib borilgan ilmiy-tadqiqot natijalari asosida (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining Ilmiy texnik kengashining 26.08.2024 y. 05/64-son xulosasi):
birinchi ilmiy yangilik: klinik, neyrofiziologik va neyrovizual tadqiqotlari asosida bosh miya zo‘riqishi va aurasiz migren bor ayollarida bosh og‘rig‘ining rivojlanish mexanizmi iqlim omillari (stressli vaziyatlar, ginekologik patologiyalar, hayz ko‘rish disfunksiyalari, uyqu buzilishi, avtonom disfunksiyalar) xamda keksa yosh va shunga mos ravishda sefalgik tutilishlarning davomiyligi, bosh og‘rig‘ining rivojlanish mexanizmi iqlim omillari, yosh va ular bilan bog‘liq farqlar hamda ularning xususiyatlari aniqlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: klinik, neyrofiziologik, neyrovizual tadqiqotlari diagnostikasi asosida Qashqadaryo viloyati ayollarida bosh og‘rig‘ining rivojlanish mexanizmi bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti qoshidagi Ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 16 apreldagi 58 va 59-sonli xulosalari bilan tasdiqlangan «Qashqadare viloyatida yashovchi ayollarda bosh og‘rig‘i terapiyasini neyrofiziologik diagnostikasini optimallashtirish», «Qashqadare viloyatida yashovchi ayollarda bosh og‘rig‘i kechishining klinik-nevrologik xususiyatlari diagnostikasi» nomli uslubiy tavsiyanomalari mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Qashqadare viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 06.06.2024 y. 96-son buyrug‘i va SamDTU ko‘p tarmoqli klinikasi 07.06.2024 y. 103-son buyruqlari bilan amaliy faoliyatiga joriy qilingan. Ijtimoiy samaradorligi: zamonaviy klinik, instrumental, neyrovizual tadqiqot usullari, tekshirilgan bemorlarning etarli soni, olingan ma’lumotlarni statistik tahlil qilish uchun oqilona usullar to‘plami, erta diagnostika usullarini optimallashtirish va diagnostika mezonlarini ishlab chiqish, shuningdek, tadqiqot natijalarini taqqoslash bilan tasdiqlangan. Iqtisodiy samaradorligi: erishilgan natijalar asosida 1 nafar bemor uchun 1186000 so‘m, budjetdan tashqari 560000 so‘m mablag‘ni iqtisod qilish imkonini bergan. Bemorlarning statsionarda qolish muddatining qisqarishi, dori-darmon sarfi kamayishi hisobiga 1 bemor hisobida 2090000 sum tejalishiga olib kelgan. Bu mablag‘ning tejalishi statsionarda davolanish muddatini kamaytirdi, shu asosda tibbiy xizmatga sarflanadigan mablag‘ni tejalishi bilan asoslangan. Xulosa: Ayollarda BMZ va MA, tez-tez stressli vaziyatlar, ginekologik patologiyalar va hayz ko‘rish disfunksiyalari, uyqu buzilishi, avtonom disfunksiyalar mavjudligi, keksa yosh va shunga mos ravishda sefalgik tutilishlarning davomiyligi, yillar davomida, xalqaro tavsiyalar va klinik-ob-havo sharoitiga mos kelmaydigan o‘z-o‘zini turli dori-darmonlar yordamida davolash (ya’ni kasallikka jiddiy munosabatda emas), bilan bog‘liq qo‘zg‘atuvchi omillarning ko‘payishi bilan rivojlanadi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Qashqadare viloyatida yashovchi ayollarda bosh og‘rig‘i terapiyasini neyrofiziologik diagnostikasini optimallashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU rektori tomonidan 2024 yil 29-iyuldagi 7713-sonli xat yuborilgan.
ikkinchi ilmiy yangilik: bosh og‘rikli ayollarda tez-tez uchraydigan EEG o‘zgarishlari darajasi boshi sog‘lom ayollarga nisbatan sezilarli darajada oshishi, va turli xil hayz sikli disfunksiyalari bo‘lgan bemorlarda hayz sikli yoki ginekologik patologiyalar bilan bog‘liq muammolar bo‘lmagan ayollarga qaraganda 72% yuqori buzilishlar mavjudligi, xamda transkranial magnit stimulyasiya (tekshirish) bosh miya zo‘riqishi bilan RMT va SSP ikkala yarim sharda kamaishi, SICI kamaishi, davolashdan oldin lokalizatsiya tomonida ISF ko‘tarilishi, migren bor ayollarda CSP kamaishi aniqlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: olingan natijalar asosida terapiyani optimallashtirish TMS usuli yordamida amalga oshirilgan va kasallikning rivojlanishi bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti qoshidagi Ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 16 apreldagi 58 va 59-sonli xulosalari bilan tasdiqlangan «Qashqadare viloyatida yashovchi ayollarda bosh og‘rig‘i terapiyasini neyrofiziologik diagnostikasini optimallashtirish», «Qashqadare viloyatida yashovchi ayollarda bosh og‘rig‘i kechishining klinik-nevrologik xususiyatlari diagnostikasi» nomli uslubiy tavsiyanomalari mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Qashqadare viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 06.06.2024 y. 96-son buyrug‘i va SamDTU ko‘p tarmoqli klinikasi 07.06.2024 y. 103-son buyruqlari bilan amaliy faoliyatiga joriy qilingan. Ijtimoiy samaradorligi: klinik va nevrologik parallelliklarni o‘rganish sohasida xalqaro va mahalliy adabiyotlar bilan o‘rganish, vakolatli organlar tomonidan tasdiqlangan holda olingan xulosalar va natijalarning asosliligi o‘rganilgan. Iqtisodiy samaradorligi: neyrofiziologik tadqiqotlar ko‘rsatkichlaridan foydalanish bemorlarning statsionarda qolish muddatining qisqarishi, dori-darmon sarfi kamayishi hisobiga 1 bemor hisobida 2190000 sum tejalishiga olib keldi. Bu mablag‘ning tejalishi statsionarda davolanish muddatini kamaytirdi, shu asosda tibbiy xizmatga sarflanadigan mablag‘ni tejalishi bilan asoslangan. Xulosa: Og‘riq xurujlarining tabiati nafaqat sefalgik sindrom davrida, balki interkalativ davrda ham aniqlanadi, uning ko‘rsatkichiga ayol tanasining reproduktiv qobiliyati (HFB va MTN (miyomatoz tugunning nekrozi), ginekologik kasalliklar)) ta’sir qiladi, bundan tashqari, shaklda ayol tanasiga xos bo‘lgan yorqinlik, davolash taktikasini tanlashda e’tiborga olinishi kerak bo‘lgan emotsional-shaxsiy va vegetativ buzilish (tashvish-depressiv omil). Shunday qilib, HFB qarshiligi bo‘lgan ayollarda xalqaro tavsiyalarga muvofiq terapiya; Bular TMS(d) ma’lumotlari, bosh og‘rig‘i SICI bo‘lgan ayollarda ISI 4 ms (2 ms) dan 120 ms dan 150% gacha RMT LICI ni ISI 250 ms gacha kamaytiradi va BMZ RMT va SSP bo‘lgan ayollarda ikkala yarim sharda ham kamayadi. SICI kamayadi, davolashdan oldin lokalizatsiya tomonida ISF ko‘tariladi, migrenda CSP kamayadi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Qashqadare viloyatida yashovchi ayollarda bosh og‘rig‘i terapiyasini neyrofiziologik diagnostikasini optimallashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU rektori tomonidan 2024 yil 29-iyuldagi 7713-sonli xat yuborilgan.
uchinchi ilmiy yangilik: bosh miya zo‘riqishi va aurasiz migren bor ayollarida qonida kortizol darajasi 270 nmol/l dan past ekanligi aniqlandi va bu gormon konsentratsiyasining o‘zgarishi ikkilamchi ekanligini ko‘rsatadi va bosh miya zo‘riqishi va migrenning sefalgik hurujlarini kuchaytirishi isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: bosh og‘rigi (BMZ va migren) bo‘lgan ayollarning qonida kortizol darajasi 270 nmol/l dan past ekanligi bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti qoshidagi Ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 16 apreldagi 58 va 59-sonli xulosalari bilan tasdiqlangan «Qashqadare viloyatida yashovchi ayollarda bosh og‘rig‘i terapiyasini neyrofiziologik diagnostikasini optimallashtirish», «Qashqadare viloyatida yashovchi ayollarda bosh og‘rig‘i kechishining klinik-nevrologik xususiyatlari diagnostikasi» nomli uslubiy tavsiyanomalari mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Qashqadare viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 06.06.2024 y. 96-son buyrug‘i va SamDTU ko‘p tarmoqli klinikasi 07.06.2024 y. 103-son buyruqlari bilan amaliy faoliyatiga joriy qilingan. Ijtimoiy samaradorligi: Qashqadaryo viloyati ayollarida BMZ va MA rivojlanishi diagnostikasi bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida ilmiy natijalar, ayollarda BMZ va MA diagnostikasi va bashorat qilish usullari asosida ishlab chiqilgan. Iqtisodiy samaradorligi: bosh og‘rigi (BMZ va migren) bo‘lgan ayollarning qonida kortizol darajasini aniqlash uchun instrumental va laboratoriya imkoniyatlaridan odatda umumiy o‘rtacha 80400 so‘m sarflanadi. Yillik iqtisodiy ko‘rsatkich 311800 so‘mni tashkil etadi. Xulosa: BO (BMZ va migren) bo‘lgan ayollarning qonida kortizol darajasi 270 nmol/l dan past ekanligi aniqlandi, bu gormon konsentratsiyasining o‘zgarishi ikkilamchi ekanligini ko‘rsatadi va BMZ va migrenning sefalgik hurujlarini kuchaytiradi. Tekshirilgan ayollar anketa tahlilida, kortizon miqdorining pasayishi aniqlandi, bu antidepressantlar, barbituratlar, "stress gormoni" ning barcha antagonistlarini yuqori, nazoratsiz qabul qilish bilan bog‘liq. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Qashqadare viloyatida yashovchi ayollarda bosh og‘rig‘i terapiyasini neyrofiziologik diagnostikasini optimallashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU rektori tomonidan 2024 yil 29-iyuldagi 7713-sonli xat yuborilgan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: transkranial magnit stimulyasiya (davolash) texnikasi bosh miya zo‘riqishi va aurasiz migrenning birlamchi bosh og‘rig‘ida lokalizatsiya zonalarida va kontralateral hududlarda miya tuzilmalarini faollashtirishni rag‘batlantirishga asoslangan bo‘lib, bu usul og‘riqni engillashtirish qobiliyatini (12,3±9,5 dan 3,1±0,5 gacha), kasallikni og‘irlashtiradigan tashvish-depressiv simptomlarni kamaytirish (53±1,0 dan 45,5±0,5 gacha) qobiliyatini ko‘rsatdi, vegetativ tartibga solish parametrlarini (24,8±6,9 dan 10,8±2,0 gacha) normallashtirishi imkonini bergan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Qashqadaryo viloyati ayollarida bosh og‘rig‘ining klinik, nevrologik, neyrofiziologik belgilari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik darajasini o‘rganish va kasallik asoratlari prognozi bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti qoshidagi Ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 16 apreldagi 58 va 59-sonli xulosalari bilan tasdiqlangan «Qashqadare viloyatida yashovchi ayollarda bosh og‘rig‘i terapiyasini neyrofiziologik diagnostikasini optimallashtirish», «Qashqadare viloyatida yashovchi ayollarda bosh og‘rig‘i kechishining klinik-nevrologik xususiyatlari diagnostikasi» nomli uslubiy tavsiyanomalari mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Qashqadare viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi 06.06.2024 y. 96-son buyrug‘i va SamDTU ko‘p tarmoqli klinikasi 07.06.2024 y. 103-son buyruqlari bilan amaliy faoliyatiga joriy qilingan. Ijtimoiy samaradorligi: diskriminativ tahlil matematik dasturidan foydalanish profilaktika terapiyasi uchun BO ning rivojlanishi va xronizatsiyasini bashorat qilish imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: bosh og‘rig‘ining klinik, nevrologik, neyrofiziologik belgilari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik darajasini o‘rganish uchun bemorlarni statsionar sharoitda davolash odatda umumiy o‘rtacha 3593350 so‘m sarflanadi. Bemorlarga yuqoridagi tavsiya qilingan kompleks davo natijasida yillik iqtisodiy ko‘rsatkich 2159800 so‘mni (1 ta bemorga) tashkil etadi. Xulosa: BOli ayollarda tez-tez uchraydigan EEG o‘zgarishlari darajasi boshi sog‘lom ayollarga nisbatan sezilarli darajada oshadi. Turli xil hayz sikli disfunksiyalari bo‘lgan bemorlarda hayz sikli yoki ginekologik patologiyalar bilan bog‘liq muammolar bo‘lmagan ayollarga qaraganda 72% yuqori buzilishlar mavjud (r<0,05). Bundan tashqari, ayollarda bioelektrik faoliyati eng yuqori ulushi 23% 66,3% (r<0.05) ga ega. TMS (l) texnikasi bmz va MA ning birlamchi bosh og‘rig‘ida lokalizatsiya zonalarida va kontralateral hududlarda miya tuzilmalarini faollashtirishni rag‘batlantirishga asoslangan bo‘lib, bu usul og‘riqni engillashtirish qobiliyatini, kasallikni og‘irlashtiradigan tashvish-depressiv simptomlarni kamaytirish qobiliyatini ko‘rsatdi, vegetativ tartibga solish parametrlarini normallashtirish qayd etildi. Ushbu metod terapevtik (dori) qarshilikni davom ettirish uchun samarali hisoblanadi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Qashqadare viloyatida yashovchi ayollarda bosh og‘rig‘i terapiyasini neyrofiziologik diagnostikasini optimallashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU rektori tomonidan 2024 yil 29-iyuldagi 7713-sonli xat yuborilgan.