Қудратова Нигора Бурхановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қашқадарё вилояти аёлларда бош оғриғи кечишининг клиник-неврологик хусусиятлари ва диагностикаси», 14.00.13 – Неврология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4.PhD/Tib4080.
Илмий раҳбар: Абдуллаева Наргиза Нурмаматовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.05.2023.Tib.102.03.
Расмий оппонентлар: Ниёзов Шухрат Ташмирович, тиббиёт фанлари доктори, доцент. Азизова Рано Баходировна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: С.Д.Асфендияров номидаги Қозоқ миллий тиббиёт университети (Қозоғистон Республикаси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:
Қашқадарё вилояти аёлларида бирламчи бош оғриғининг клиник, нейрофизиологик ва нейровизуал хусусиятларини ўрганиш, кейинчалик терапияни оптималлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
клиник, нейрофизиологик ва нейровизуал тадқиқотлари асосида бош мия зўриқиши ва аурасиз мигрен бор аёлларида бош оғриғининг ривожланиш механизми иқлим омиллари (стрессли вазиятлар, гинекологик патологиялар, ҳайз кўриш дисфунксиялари, уйқу бузилиши, автоном дисфунксиялар) хамда кекса ёш ва шунга мос равишда цефалгик тутилишларнинг давомийлиги, бош оғриғининг ривожланиш механизми иқлим омиллари, ёш ва улар билан боғлиқ фарқлар ҳамда уларнинг хусусиятлари аниқланган;
бош оғрикли аёлларда тез-тез учрайдиган ЭЭГ ўзгаришлари даражаси боши соғлом аёлларга нисбатан сезиларли даражада ошиши, ва турли хил ҳайз цикли дисфунксиялари бўлган беморларда ҳайз цикли ёки гинекологик патологиялар билан боғлиқ муаммолар бўлмаган аёлларга қараганда 72% юқори бузилишлар мавжудлиги, хамда транскраниал магнит стимуляция (текшириш) бош мия зўриқиши билан RMT ва SSP иккала ярим шарда камаиши, SICI камаиши, даволашдан олдин локализация томонида ISF кўтарилиши, мигрен бор аёлларда CSP камаиши аниқланган;
бош мия зўриқиши ва аурасиз мигрен бор аёлларида қонида кортизол даражаси 270 нмол/л дан паст эканлиги аниқланди ва бу гормон концентрациясининг ўзгариши иккиламчи эканлигини кўрсатади ва бош мия зўриқиши ва мигреннинг цефалгик ҳуружларини кучайтириши исботланган;
транскраниал магнит стимуляция (даволаш) техникаси бош мия зўриқиши ва аурасиз мигреннинг бирламчи бош оғриғида локализация зоналарида ва контралатерал ҳудудларда мия тузилмаларини фаоллаштиришни рағбатлантиришга асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қашқадарё вилояти аёлларда бош оғриғи кечишининг клиник-неврологик хусусиятлари ва диагностикаси бўйича олиб борилган илмий-тадқиқот натижалари асосида (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Илмий техник кенгашининг 26.08.2024 й. 05/64-сон хулосаси):
биринчи илмий янгилик: клиник, нейрофизиологик ва нейровизуал тадқиқотлари асосида бош мия зўриқиши ва аурасиз мигрен бор аёлларида бош оғриғининг ривожланиш механизми иқлим омиллари (стрессли вазиятлар, гинекологик патологиялар, ҳайз кўриш дисфунксиялари, уйқу бузилиши, автоном дисфунксиялар) хамда кекса ёш ва шунга мос равишда цефалгик тутилишларнинг давомийлиги, бош оғриғининг ривожланиш механизми иқлим омиллари, ёш ва улар билан боғлиқ фарқлар ҳамда уларнинг хусусиятлари аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: клиник, нейрофизиологик, нейровизуал тадқиқотлари диагностикаси асосида Қашқадарё вилояти аёлларида бош оғриғининг ривожланиш механизми бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети қошидаги Эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 16 апрелдаги 58 ва 59-сонли хулосалари билан тасдиқланган «Қашқадаре вилоятида яшовчи аёлларда бош оғриғи терапиясини нейрофизиологик диагностикасини оптималлаштириш», «Қашқадаре вилоятида яшовчи аёлларда бош оғриғи кечишининг клиник-неврологик хусусиятлари диагностикаси» номли услубий тавсияномалари мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Қашқадаре вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 06.06.2024 й. 96-сон буйруғи ва СамДТУ кўп тармоқли клиникаси 07.06.2024 й. 103-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Ижтимоий самарадорлиги: замонавий клиник, инструментал, нейровизуал тадқиқот усуллари, текширилган беморларнинг етарли сони, олинган маълумотларни статистик таҳлил қилиш учун оқилона усуллар тўплами, эрта диагностика усулларини оптималлаштириш ва диагностика мезонларини ишлаб чиқиш, шунингдек, тадқиқот натижаларини таққослаш билан тасдиқланган. Иқтисодий самарадорлиги: еришилган натижалар асосида 1 нафар бемор учун 1186000 сўм, буджетдан ташқари 560000 сўм маблағни иқтисод қилиш имконини берган. Беморларнинг стационарда қолиш муддатининг қисқариши, дори-дармон сарфи камайиши ҳисобига 1 бемор ҳисобида 2090000 сум тежалишига олиб келган. Бу маблағнинг тежалиши стационарда даволаниш муддатини камайтирди, шу асосда тиббий хизматга сарфланадиган маблағни тежалиши билан асосланган. Хулоса: Аёлларда БМЗ ва МА, тез-тез стрессли вазиятлар, гинекологик патологиялар ва ҳайз кўриш дисфунксиялари, уйқу бузилиши, автоном дисфунксиялар мавжудлиги, кекса ёш ва шунга мос равишда сефалгик тутилишларнинг давомийлиги, йиллар давомида, халқаро тавсиялар ва клиник-об-ҳаво шароитига мос келмайдиган ўз-ўзини турли дори-дармонлар ёрдамида даволаш (яъни касалликка жиддий муносабатда эмас), билан боғлиқ қўзғатувчи омилларнинг кўпайиши билан ривожланади. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Қашқадаре вилоятида яшовчи аёлларда бош оғриғи терапиясини нейрофизиологик диагностикасини оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ ректори томонидан 2024 йил 29-июлдаги 7713-сонли хат юборилган.
иккинчи илмий янгилик: бош оғрикли аёлларда тез-тез учрайдиган ЭЭГ ўзгаришлари даражаси боши соғлом аёлларга нисбатан сезиларли даражада ошиши, ва турли хил ҳайз цикли дисфунксиялари бўлган беморларда ҳайз цикли ёки гинекологик патологиялар билан боғлиқ муаммолар бўлмаган аёлларга қараганда 72% юқори бузилишлар мавжудлиги, хамда транскраниал магнит стимуляция (текшириш) бош мия зўриқиши билан RMT ва SSP иккала ярим шарда камаиши, SICI камаиши, даволашдан олдин локализация томонида ISF кўтарилиши, мигрен бор аёлларда CSP камаиши аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: олинган натижалар асосида терапияни оптималлаштириш ТМС усули ёрдамида амалга оширилган ва касалликнинг ривожланиши бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети қошидаги Эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 16 апрелдаги 58 ва 59-сонли хулосалари билан тасдиқланган «Қашқадаре вилоятида яшовчи аёлларда бош оғриғи терапиясини нейрофизиологик диагностикасини оптималлаштириш», «Қашқадаре вилоятида яшовчи аёлларда бош оғриғи кечишининг клиник-неврологик хусусиятлари диагностикаси» номли услубий тавсияномалари мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Қашқадаре вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 06.06.2024 й. 96-сон буйруғи ва СамДТУ кўп тармоқли клиникаси 07.06.2024 й. 103-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Ижтимоий самарадорлиги: клиник ва неврологик параллелликларни ўрганиш соҳасида халқаро ва маҳаллий адабиётлар билан ўрганиш, ваколатли органлар томонидан тасдиқланган ҳолда олинган хулосалар ва натижаларнинг асослилиги ўрганилган. Иқтисодий самарадорлиги: нейрофизиологик тадқиқотлар кўрсаткичларидан фойдаланиш беморларнинг стационарда қолиш муддатининг қисқариши, дори-дармон сарфи камайиши ҳисобига 1 бемор ҳисобида 2190000 сум тежалишига олиб келди. Бу маблағнинг тежалиши стационарда даволаниш муддатини камайтирди, шу асосда тиббий хизматга сарфланадиган маблағни тежалиши билан асосланган. Хулоса: Оғриқ хуружларининг табиати нафақат сефалгик синдром даврида, балки интеркалатив даврда ҳам аниқланади, унинг кўрсаткичига аёл танасининг репродуктив қобилияти (ҲФБ ва МТН (миёматоз тугуннинг некрози), гинекологик касалликлар)) таъсир қилади, бундан ташқари, шаклда аёл танасига хос бўлган ёрқинлик, даволаш тактикасини танлашда эътиборга олиниши керак бўлган эмоционал-шахсий ва вегетатив бузилиш (ташвиш-депрессив омил). Шундай қилиб, ҲФБ қаршилиги бўлган аёлларда халқаро тавсияларга мувофиқ терапия; Булар ТМС(д) маълумотлари, бош оғриғи SICI бўлган аёлларда ISI 4 мс (2 мс) дан 120 мс дан 150% гача RMT LICI ни ISI 250 мс гача камайтиради ва БМЗ RMT ва SSP бўлган аёлларда иккала ярим шарда ҳам камаяди. SICI камаяди, даволашдан олдин локализация томонида ISF кўтарилади, мигренда CSP камаяди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Қашқадаре вилоятида яшовчи аёлларда бош оғриғи терапиясини нейрофизиологик диагностикасини оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ ректори томонидан 2024 йил 29-июлдаги 7713-сонли хат юборилган.
учинчи илмий янгилик: бош мия зўриқиши ва аурасиз мигрен бор аёлларида қонида кортизол даражаси 270 нмол/л дан паст эканлиги аниқланди ва бу гормон концентрациясининг ўзгариши иккиламчи эканлигини кўрсатади ва бош мия зўриқиши ва мигреннинг цефалгик ҳуружларини кучайтириши исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: бош оғриги (БМЗ ва мигрен) бўлган аёлларнинг қонида кортизол даражаси 270 нмол/л дан паст еканлиги бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети қошидаги Эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 16 апрелдаги 58 ва 59-сонли хулосалари билан тасдиқланган «Қашқадаре вилоятида яшовчи аёлларда бош оғриғи терапиясини нейрофизиологик диагностикасини оптималлаштириш», «Қашқадаре вилоятида яшовчи аёлларда бош оғриғи кечишининг клиник-неврологик хусусиятлари диагностикаси» номли услубий тавсияномалари мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Қашқадаре вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 06.06.2024 й. 96-сон буйруғи ва СамДТУ кўп тармоқли клиникаси 07.06.2024 й. 103-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Ижтимоий самарадорлиги: Қашқадарё вилояти аёлларида БМЗ ва МА ривожланиши диагностикаси бўйича олинган илмий натижалар асосида илмий натижалар, аёлларда БМЗ ва МА диагностикаси ва башорат қилиш усуллари асосида ишлаб чиқилган. Иқтисодий самарадорлиги: бош оғриги (БМЗ ва мигрен) бўлган аёлларнинг қонида кортизол даражасини аниқлаш учун инструментал ва лаборатория имкониятларидан одатда умумий ўртача 80400 сўм сарфланади. Йиллик иқтисодий кўрсаткич 311800 сўмни ташкил етади. Хулоса: БО (БМЗ ва мигрен) бўлган аёлларнинг қонида кортизол даражаси 270 нмол/л дан паст эканлиги аниқланди, бу гормон консентрациясининг ўзгариши иккиламчи эканлигини кўрсатади ва БМЗ ва мигреннинг сефалгик ҳуружларини кучайтиради. Текширилган аёллар анкета таҳлилида, кортизон миқдорининг пасайиши аниқланди, бу антидепрессантлар, барбитуратлар, "стресс гормони" нинг барча антагонистларини юқори, назоратсиз қабул қилиш билан боғлиқ. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Қашқадаре вилоятида яшовчи аёлларда бош оғриғи терапиясини нейрофизиологик диагностикасини оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ ректори томонидан 2024 йил 29-июлдаги 7713-сонли хат юборилган.
тўртинчи илмий янгилик: транскраниал магнит стимуляция (даволаш) техникаси бош мия зўриқиши ва аурасиз мигреннинг бирламчи бош оғриғида локализация зоналарида ва контралатерал ҳудудларда мия тузилмаларини фаоллаштиришни рағбатлантиришга асосланган бўлиб, бу усул оғриқни енгиллаштириш қобилиятини (12,3±9,5 дан 3,1±0,5 гача), касалликни оғирлаштирадиган ташвиш-депрессив симптомларни камайтириш (53±1,0 дан 45,5±0,5 гача) қобилиятини кўрсатди, вегетатив тартибга солиш параметрларини (24,8±6,9 дан 10,8±2,0 гача) нормаллаштириши имконини берган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Қашқадарё вилояти аёлларида бош оғриғининг клиник, неврологик, нейрофизиологик белгилари ўртасидаги ўзаро боғлиқлик даражасини ўрганиш ва касаллик асоратлари прогнози бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети қошидаги Эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 16 апрелдаги 58 ва 59-сонли хулосалари билан тасдиқланган «Қашқадаре вилоятида яшовчи аёлларда бош оғриғи терапиясини нейрофизиологик диагностикасини оптималлаштириш», «Қашқадаре вилоятида яшовчи аёлларда бош оғриғи кечишининг клиник-неврологик хусусиятлари диагностикаси» номли услубий тавсияномалари мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Қашқадаре вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 06.06.2024 й. 96-сон буйруғи ва СамДТУ кўп тармоқли клиникаси 07.06.2024 й. 103-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Ижтимоий самарадорлиги: дискриминатив таҳлил математик дастуридан фойдаланиш профилактика терапияси учун БО нинг ривожланиши ва хронизациясини башорат қилиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: бош оғриғининг клиник, неврологик, нейрофизиологик белгилари ўртасидаги ўзаро боғлиқлик даражасини ўрганиш учун беморларни стационар шароитда даволаш одатда умумий ўртача 3593350 сўм сарфланади. Беморларга юқоридаги тавсия қилинган комплекс даво натижасида йиллик иқтисодий кўрсаткич 2159800 сўмни (1 та беморга) ташкил етади. Хулоса: БОли аёлларда тез-тез учрайдиган ЭЭГ ўзгаришлари даражаси боши соғлом аёлларга нисбатан сезиларли даражада ошади. Турли хил ҳайз цикли дисфунксиялари бўлган беморларда ҳайз цикли ёки гинекологик патологиялар билан боғлиқ муаммолар бўлмаган аёлларга қараганда 72% юқори бузилишлар мавжуд (р<0,05). Бундан ташқари, аёлларда биоелектрик фаолияти энг юқори улуши 23% 66,3% (р<0.05) га эга. ТМС (л) техникаси бмз ва МА нинг бирламчи бош оғриғида локализация зоналарида ва контралатерал ҳудудларда мия тузилмаларини фаоллаштиришни рағбатлантиришга асосланган бўлиб, бу усул оғриқни енгиллаштириш қобилиятини, касалликни оғирлаштирадиган ташвиш-депрессив симптомларни камайтириш қобилиятини кўрсатди, вегетатив тартибга солиш параметрларини нормаллаштириш қайд этилди. Ушбу метод терапевтик (дори) қаршиликни давом эттириш учун самарали ҳисобланади. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Қашқадаре вилоятида яшовчи аёлларда бош оғриғи терапиясини нейрофизиологик диагностикасини оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ ректори томонидан 2024 йил 29-июлдаги 7713-сонли хат юборилган.
