Султонов Давронжон Шарибжоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Фарғона водийси пўстлоқхўр қўнғизларининг (Cолеоптера, Сcолйтинае) фаунаси ва экологияси», 03.00.06 – Зоология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.2.PhD/B602.
Илмий раҳбар: Зокиров исломжон Илҳомжонович, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, PhD.03/30.06.2021.B.05.06.
Расмий оппонентлар: Жугинисов Тангирберген Исаевич, биология фанлари доктори, профессор; Юнусов Мирзакарим Мирзахалилович, биология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Гулистон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Фарғона водийси пўстлоқхўр қўнғизлари фаунасининг замонавий тур таркибини аниқлаш, уларни экологик-фаунистик жиҳатдан асослаш, уларнинг тарқалиши ва муҳим турларнинг биологик ва экологик хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Фарғона водийси Сcолйтинае кенжа оиласи фаунаси тадқиқ этилиб, 7 триба 10 уруғга мансуб 21 турдан иборат пўстлоқхўр қўнғизлар рўйхатга олинган ҳамда водий колеоптерафаунаси учун қўнғизларнинг 2 тури – Питёгенес спессивцеви (Лебедев, 1926), Дрёcоетес аутограпҳус (Ратзебурги, 1837) илк бор аниқланган;
пўстлоқхўрларнинг Ҳйпоборус фиcус, Cарпҳоборус перриси, Ипс тйпограпҳус, Сcолйтус сcолйтус, С.ругулосус, С.мали, С.кирсчии фасcиатус каби турлари водий шароитида энг кенг тарқалган турлар эканлиги аниқланган;
доминант ва иқтисодий зарар келтириш ҳавфи юқори бўлган Сcолйтус мали (Бечстеин, 1805), Сcолйтус сcолйтус Фабриcиус, 1775, Ипс тйпограпҳус (Линнаеус, 1758) ва Cарпҳоборус перриси (Чапуис, 1869) турларининг тарқалиши, биологияси, морфологияси, озуқа ўсимлигига ихтисослашуви ва зарар келтириш хусусиятлари очиб берилган;
Сcолйтус мали (Бечстеин, 1805) тури митохондриал ДНКсининг ситохром оксидаза И (CОИ) соҳаси нуклеотидлар кетма-кетлиги асосида молекуляр идентификация қилинган;
пўстлоқхўр қўнғизлар биоценотик алоқаларига кўра, 2 тури монофаг, 7 тури олигофаг, 12 тури полифаг эканлиги аниқланган ҳамда трофик ихтисослашуви, ҳаётий шакллари, ўсимлик органларига ихтисослашуви ва озуқа спектри бўйича экологик гуруҳларга классификация қилинган ҳамда биоценоздаги бирламчи ва иккиламчи озуқа занжирининг шаклланишида “ксилофаг-хўжайин” муносабатлар тизими асосида экологик токчаларнинг ажралиши асосланган;
пўстлоқхўрларнинг табиий ва маданий сенозлардаги оммавий кўпайиши, зарарли турларнинг популяция зичлиги мавсумий ўзгаришлари таҳлил этилиб, уларнинг ўсимликка таʼсир даражаси аниқланган ва зараркунанда қўнғизлар популяциясини бошқариш ҳамда уларга қарши курашга доир тавсиялар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Фарғона водийси пўстлоқхўр қўнғизлари (Cолеоптера: Сcолйтинае) нинг фаунаси ва биоекологиясини ўрганишнинг илмий натижаларидан фойдаланган ҳолда:
Сcолйтус мали (Бечстеин, 1805) турининг митохондриал CОИ нуклеотидлар кетма-кетлиги бўйича маʼлумотлари Биотехнологик ахборотлар миллий маркази ГенБанки базасига жойлаштирилган (Биотехнологик ахборотлар миллий маркази, бласт.нcби.ҳлм.ҳиҳ.гов). Натижада, Сcолйтус мали – ПП415401 инвентар рақами олинган ва у халқаро миқёсда Сcолйтус авлоди вакилларининг тарқалиш ареалларини молекуляр даражада аниқлаш имконини берган;
Фарғона вилояти ҳудудларида пўстлоқхўр қўнғизларни аниқлаш ва қарши кураш бўйича тавсиялар Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий маркази амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024-йил 12-августдаги 05/06-02-657-сон маълумотномаси). Натижада марказ томонидан Фарғона вилояти ҳудудларида зараркунандалар бўйича кузатув ва уларга қарши кураш ишлари йўлга қўйилиб, зараркунандаларни қўшни туманлар ҳудудларига тарқалишининг олдини олиш имкони яратилган;
“Фарғона вилоятидаги мевали боғ зараркунанда пўстлоқхўр қўнғизларининг Сcолйтус авлоди аниқлагичи” номли тавсиянома Фарғона вилояти Ўзбекистон туманидаги боғдорчилик фермер хўжаликлари амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024-йил 12-августдаги 05/06-02-657-сон маълумотномаси). Натижада ўқув ва илмий ишлаб чиқариш жараёнлари учун илмий услубий қўлланма сифатида хизмат қилган.