Чоршанбиев Нурали Эсанпулотовичнинг
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи):  Г.барбаденсе Л. турининг дурагайларида морфобиологик белгиларнинг ирсийланиш хусусиятлари асосида навлар яратиш», 03.00.09 – Умумий генетика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.DSc/B202.
Илмий маслаҳатчи: Набиев Саидғани Мухторович, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc 02/30.12.2019.В.53.01.
Расмий оппонентлар: Қаххоров Иззатилла Тиловович, қишлоқ хўжалик фанлари доктори, профессор; Ахмедов Жамолхон Ходжахонович, биология фанлари доктори, профессор; Бобоев Сайфулло Ғафурович, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Г.барбаденсе Л. турининг дурагайларида морфобиологик ва қимматли-хўжалик белгиларнинг ирсийланиши, ўзгарувчанлиги ва ўзаро боғлиқлиги хусусиятларини тавсифлаш асосида янги ирсий асосга эга селексион ашёлар ва навлар яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор ингичка толали Г.барбаденсе Л. ғўза турининг навлари ва дурагайларида “асосий поя диаметри”, “кўсак узунлиги ва диаметри”, “баргларнинг солиштирма сатҳ зичлиги”, “қуруқ биомасса”, “хўжалик ҳосил индекси”, “ўқ илдиз узунлиги” каби морфобиологик белгиларининг намоён бўлиши, ирсийланиши ва корреляцияси аниқланган;
 реципрок дурагайлардаги фарқланиш асосида “баргларнинг солиштирма сатҳ зичлиги”, “қуруқ биомасса” ва “кўсак узунлиги” белгиларининг ирсий назоратида ядровий ва ситоплазматик генларнинг иштирок этиши исботланган;
“хўжалик ҳосил индекси” белгисининг яъни генератив органларининг ўсимлик умумий биомассадаги улушининг юқори кўрсаткичларига эга ингичка толали ғўза навлари аниқланган;
ингичка толали ғўза навларининг гуруҳида “барг қалинлиги” “ўсимлик маҳсулдорлиги” билан кучли ижобий корреляцияга эга эканлиги (р=0,93), “асосий поя диаметри”нинг “тола чиқими” билан корреляцияси эса кучли манфий (р=-0,68) эканлиги аниқланган;
ингичка толали ғўзанинг  қимматли-хўжалик белгилари бўйича  умумий комбинацион қобилият (УКҚ) нинг юқори самараси ва донорлик хусусиятига эга навлари ва тизмалари аниқланган;
нав-тизмалараро дурагайларининг Ф2 авлодида морфо-хўжалик белгилари бўйича ота-она шаклларига нисбатан кенг кўламдаги ўзгарувчанлик ҳамда чап ва ўнг томонлама ижобий трансрессия юзага келиши, бу эса қимматли генотипларни ажратиб олишга имкон бериши аниқланган;
нав-тизмалараро Ф3 оилалари ва уларнинг ота-она шакллари ўсимлик сув алмашинувининг физиологик кўрсаткичлари қиёсий баҳоланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Г.барбаденсе Л. турининг дурагайларида морфобиологик белгиларнинг ирсийланиш хусусиятларини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
ингичка толали ғўзанинг “Марварид” навига Интеллектуал мулк агентлигидан патент олинган (Патент НАП 00362-рақамли 09.11.2021 йил). Натижада, ушбу навни Сурхондарё ва Қашқадарё вилоятларида катта майдонларга экиш имконини берган;
ингичка толали ғўзанинг “Марварид” нави 2022 йилда Қашқадарё вилоятининг Нишон туманида 1 гектарга,  Навоий вилоятининг Навбаҳор тумани “Навбаҳор текстил” МЧЖ агрокластерида 20 гектар майдонга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 1 июндаги 05/06/514-сон маълумотномаси).  Натижада, Қашқарёда 40,0 с\га, Навоий вилоятида 36,1 сентнердан ҳосил олиш имконини берган;
“Марварид” нави 2023 йилда Қашқадарё вилояти Қарши тумани “Нукрабод файз” фермер хўжалигида 0,5 гектар, Нишон тумани “Жовлиев Абдурауп” фермер хўжалигида 1 гектар, Нишон туманидаги “Индорама агро” МЧЖ Х\К кластер даласида 60 гектарга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 1 июндаги 05/06/514-сон маълумотномаси). Натижада, янги ингичка толали сув танқислигига чидамли ва тезпишар «Марварид» ғўза нави юқори ва сифатли ҳосил олиш имконини берган;
Г.барбаденсе Л. турига мансуб янги “Ғузор” ва “Бўстон” навлари 2021 йилда Зангиота тажриба станциясида 0,75 гектар майдонга кўпайтириш учун жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 1 июндаги 05/06/514-сон маълумотномаси). Натижада, янги ингичка толали “Ғузор” ва “Бўстон” ғўза навларидан юқори ва сифатли ҳосил олиш имконини берган.