Идиев Зохидулло Зиёдуллоевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Болаларда сурункали риносинуситларни комплекс ташхислаш ва даволаш усулини танлаш» 14.00.04–Оториноларингология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.4.PhD/Tib2217.
Илмий раҳбар: Абдукаюмов Абдуманнон Абдумаджидович, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган педиатрия илмий – амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат стоматология институти, DSc.04/30.12.2019.Tib.59.01.
Расмий оппонентлар: Ҳасанов Улуғбек Саидакрамович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Еугениус Лисинскас, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Литва).
Етакчи ташкилот: Санкт – Петербург қулоқ, томоқ, бурун ва нутқ илмий татқиқот иститути (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: болалардаги сурункали риносинуситларни комплекс ташхислаш ва даво усулини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
болалардаги сурункали риносинуситларнинг клиник кечиши хусусиятлари, касалликнинг оғирлик даражасини баҳолаш меъзонлари, буруннинг функционал ҳолатини динамикадаги ўзгаришлари, ҳамда хасталикнинг қайталаниш хавфи даражаси аниқланган;
сурункали риносинуситли болаларда комплекс текширув, хусусан эндоскопик, 3D рентген, компьютер томографик текширишлар асосида жараённи эрта ташхислаш ва даволаш меъзонлари аниқланган;
комплекс текширувларга асосланиб натижасида жарроҳлик усулини танлаш ва бурун ёндош бўшлиқларига дори воситаларини киритиш орқали болаларда сурункали риносинуситларни даволаш ва реабилитация қилиш алгоритмининг кетма-кетлиги такомиллаштирилган;
сурункали риносинуситларни даволашда консерватив ва каминвазив функционал эндоскопик синус жарроҳлик усули, яъни илмоқсимон ўсиқни 3/1 ёки 3/2 қисмини резекция қилиш орқали болаларда бурун ва бурун ёндош бўшлиқларини меъёрий архитектоникасини сақлаб қолиниши, даво самарадорлиги ишончли даражада ошиши клиник, эндоскопик ва функционал кўрсатгичларга асосланиб исботланган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш вазирлиги қошидаги Илмий-техник Кенгашнинг 2024 йил 25 июндаги №01/13-сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: илк бор болаларда клиник - функционал ва микробиологик текширишларга асосланиб, сурункали риносинуситларни клиник кечиши ва қайталаниш хавф даражаси аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: сурункали риносинуситлар билан оғриган болаларда бурун ёндош бўшлиқларини эндоскопия қилиш ва нур ташхислаш, касалликнинг клиник кечишини баҳолаш ва функционал ҳолатини ўзгаришларида тактик ёндашув чора-тадбирлари тавсия қилинган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Бухоро вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази ЛОР ва юз- жағ боўлими амалиётига 14.12.2023 йилдаги 187-188-сонли буйруқ билан татбиқ этилган; Қашқадарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази ЛОР ва юз - жағ боўлими амалиётига 07.12.2023 йилдаги 91-91/1-сонли буйруқ билан татбиқ этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги қошидаги Илмий-техник Кенгашнинг 2024 йил 25 июндаги №01/13-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: татбиқ натижасида таклиф қилинган усул бўйича 92,3% беморларда ижобий натижа кузатилиб, беморларда йил давомида касалликнинг қайталанишлари сони 1,2±0,06% ни ташкил қилса, ушбу кўрсаткич анъанавий усул бўйича 4,2±0,14% кузатилдидаволаниш муддати қисқарди, шундай қилиб ушбу тоифадаги беморларни тўлиқ йўналтирилган равишда текширишлардан ўтиши ҳамроҳ касалликни тўғри ва ўз вақтида аниқлашдан ташқари, даво муолажаларини тўғри танлашга, шунингдек иқтисодий жиҳатдан самарали бўлиши юқори аҳамият касб этади. Иқтисодий самарадорлиги: таклиф қилинган усул бўйича битта беморда бир йил давомида касалликнинг қайталаниш частотасининг камайишини ҳисобга олган ҳолда иқтисодий улуши 490500 сўмни ташкил қилди. Хулоса: Болаларда сурункали риносинуситларни комплекс ташхислаш учун видеоэндоскопия, микробиологик, биокимёвий лаборатор кўрсаткичлар ва нур ташхис текширишларини қўллаш, уларда кузатиладиган юқори нафас йўллари касалликлари, жумладан риносинуситларни эрта ташхислаш, бурун соҳасидаги юзага келиши мумкин бўлган патологик ўзгаришларни сабабини аниқлашга ва даволаш тактикасини ўз вақтида тўғри танлаш имконини беради, шунингдек, профилактик жиҳатдан ҳам муҳим аҳамият касб этади.
иккинчи илмий янгилик: рентгенологик (МСКТ ёки 3D рентгенография) текширишлар асосида болаларда сурункали риносинуситларни ташхислаш ва даволаш меъзонлари аниқланган; Илмий янгиликнинг аҳамияти: Нур текширувлари олд проекцияда бурун-даҳан йўналиши бўйича рентген нурларини protuberеncia occipitalis externа оркали йўналтириб, оғзини катта очган ҳолда рентген тасвирдан ўтказилди. Бурун ёндош бўшлиқларининг ҳолатини ўрганиш учун видео-эндоскопик текширувдан ўтган беморларга зарурият бўлганда қатъий кўрсатма бўйича нур ташхис текширувлари бажарилди. Баъзи ҳолларда иккала проекцияда хам рентгенограммаларда шубҳали тасвирлар бўлганда, мультиспирал компьютер томография текширувларини ўтказдик. Бўшлиқ ичида секретли, шиллиқ-йирингли ажралмалар, ёки бирор бир патологик ҳолат бўлмаслиги учун тўқиманинг зичлигини ҳисобга олган ҳолда қаватлар қадамма-қадам кесиб патологик жараён хақида аниқ тасаввур эга бўлдик. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Бухоро вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази ЛОР ва юз- жағ боўлими амалиётига 14.12.2023 йилдаги 187-188-сонли буйруқ билан татбиқ этилган; Қашқадарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази ЛОР ва юз - жағ боўлими амалиётига 07.12.2023 йилдаги 91-91/1-сонли буйруқ билан татбиқ этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги қошидаги Илмий-техник Кенгашнинг 2024 йил 25 июндаги №01/13-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: сурункали РС турли морфологик кўринишларини МСКТ ва 3D текширувларининг хос ўзгаришларни аниқланиши орқали касалликнинг диагностикаси такомиллаштирилди. Иктисодий самарадорлиги: болаларда сурункали РС ни ўз вақтида тўлиқ ташҳислаш, зарурий бўлган текширишларни тўғри танлаш, кераксиз ёки ортиқча текширувлар билан беморларни нурлантириш каби ҳолатларни чеклаш ва албатта, даволаш самарадорлигини оширишни таъминлайди ва шу асосда даволаш режасини тузиш ортиқча сарф-ҳаражатни олдини олади, бу эса ўртача 491000 сўмни ташкил этган. Хулоса: сурункали РС бўлган беморларни ўз вақтида ташхислаш, даволаш ва бошқа касалликларни келиб чиқиши олдини олинади ва харажатларни 491000 сўмга иқтисод қилиш имконини беради.
учунчи илмий янгилик: комплекс текширувларга асосланиб натижасида жарроҳлик усулини танлаш ва бурун ёндош бўшлиқларига дори воситаларини киритиш орқали болаларда сурункали риносинуситларни даволаш ва реабилитация қилиш алгоритмининг кетма-кетлиги такомиллаштирилган; Илмий янгиликнинг аҳамияти: Алгоритм жорий этилган жойларда болалар орасида риносинуситларнинг учраш даражасини аниқланган, болаларда сурункали риносинусит касаллигининг авж олиб кетувчи шаклларига ўтишини камайтириш, орбитал ва каллаичи каби асоратларини олди олинади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази ЛОР ва юз- жағ боўлими амалиётига 07.12.2023 йилдаги 167-168-сонли буйруқ билан татбиқ этилган; Самарқанд вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази ЛОР ва юз - жағ боўлими амалиётига 22.12.2023 йилдаги 198-сонли буйруқ билан татбиқ этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги қошидаги Илмий-техник Кенгашнинг 2024 йил 25 июндаги №01/13-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: болаларда сурункали риносинусит касаллигининг авж олиб кетувчи шаклларига ўтишини камайтириш, орбитал ва каллаичи каби асоратларини олди олинди, татбиқ натижасида даволаниш муддати қисқарди, микст вирус-бактериал патология билан оғриган беморларда ҳаёт сифати кўрсаткичларининг яхшиланишига эришилди, қўшимча жарроҳлик аралашуви билан боғлиқ бўлган ноқулайликлар бартараф этилди. Иқтисодий самарадорлиги: Шундай қилиб, таклиф қилинган усул бўйича битта беморда бир йил давомида касалликнинг қайталаниш частотасининг камайишини ҳисобга олган ҳолда иқтисодий улуши 1297500 сўмни ташкил қилди. Хулоса: болаларда сурункали риносинуситларни комплекс ташхислаш учун видеоэндоскопия, микробиологик, биокимёвий лаборатор кўрсаткичлар ва нур ташхис текширишларини қўллаш, уларда кузатиладиган юқори нафас йўллари касалликлари, жумладан риносинуситларни эрта ташхислаш, бурун соҳасидаги юзага келиши мумкин бўлган патологик ўзгаришларни сабабини аниқлашга ва даволаш тактикасини ўз вақтида тўғри танлаш имконини беради, шунингдек, профилактик жиҳатдан ҳам муҳим аҳамият касб этади.
тўртинчи илмий янгилик: сурункали риносинуситларни даволашда консерватив ва каминвазив функционал эндоскопик синус жарроҳлик усули, яъни илмоқсимон ўсиқни 3/1 ёки 3/2 қисмини резекция қилиш орқали болаларда бурун ва бурун ёндош бўшлиқларини меъёрий архитектоникасини сақлаб қолиниши, даво самарадорлиги ишончли даражада ошиши клиник, эндоскопик ва функционал кўрсатгичларга асосланиб исботланган; Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази ЛОР ва юз- жағ боўлими амалиётига 07.12.2023 йилдаги 167-168-сонли буйруқ билан татбиқ этилган; Самарқанд вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази ЛОР ва юз - жағ боўлими амалиётига 22.12.2023 йилдаги 198-сонли буйруқ билан татбиқ этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги қошидаги Илмий-техник Кенгашнинг 2024 йил 25 июндаги №01/13-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: болалар амалиётида хозирги вақтда амалда қўлланилиб келинаётган анъанавий жарроҳлик усулида беморларда илмоқсимон ўсиқни тўлиқ олиш натижасида – бурун бўшлиғи нормал анатомиясининг бузилиши, бурун йўлларида меъёрий ҳаво оқими, яъни нормал вентиляциянинг бузилиши, ўрта бурун чиғаноғининг фиксациясининг заифлашиши, шунингдек, бурун бўшлиғида органик ўзгаришлар яъни, бурун йўлларида тортқилар ва чандиқлар ривожланишига, бу эса шу жойда бурун ахлатини йиғилишига сабаб бўлиши ва шунинг ҳисобига СРС касаллигининг қайталаниши ёки авж олиб қўзиш даврига ўтиш жараёнлари кучайиб кетади. Шунингдек илмоқсион ўсиқни бутунлай олиб ташлаш баъзи ҳолатларда ликворея, алохида вентрал кесим юзасида ишлов берилганда эса қоғозсимон пластинка ва медиал периорбатал соҳаларни жароҳатланишига, ва айрим ҳолатларда олдинги ғалвирсимон артерияни жарахатланишига олиб келиши мумкин. Иқтисодий самарадорлиги: биз таклиф қилган даволаш усул, беморларни эрта муддатларда даволаш ва профилактика чораларини режалаштириш имконини берди. Комплекс даволаш усулига жорий қилиниши ҳисобига такрорий даволаниш камайиши натижасида беморнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 7 кундан 3 кунга (4 кунга) қисқартиртириб, шифохонада қолиш тўлов миқдоринрини камайтиради. Шундай қилиб, таклиф қилинган усул бўйича битта беморда бир йил давомида касалликнинг қайталаниш частотасининг камайишини ҳисобга олган ҳолда иқтисодий улуши 1297500 сўмни ташкил қилди. Шунга мос равишда йил давомида 60 та беморни иқтисодий самарадорлиги 77850000 сўмни ташкил қилади. Хулоса: СРСларни даволашда таклиф қилинган консерватив ва каминвазив жарроҳлик даволаш усули етарли даражада клиник самара беради (93,4%), бу эса касалликнинг кечишига ижобий таъсир кўрсатади. Даволашдан кейинги натижаларни динамикада баҳолаш шуни кўрсатдики, болаларда СРС қайталанишининг учраш частотаси бир йилда асосий гуруҳда 1,2±0,06%, қиёсий гуруҳдаги болаларда эса – 4,2±0,14% ташкил қилди, бунда СРСлар ремиссиясининг давомийлиги мос равишда 8,4±0,3 ва 3,6±0,4 ой нисбатни ташкил қилди.