Муродова Муқадас Икромовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “Сатиранинг ХХ аср инглиз ва ўзбек адабиётидаги ўзига хос ўрни (Ивлин Во ва Абдулла Қаҳҳор ижоди мисолида)”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.PhD/Fil4675.
Илмий раҳбар: Тўраева Баҳор Баҳриддиновна, филология фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, DSc.03/30.12.2019.Fil 27.01.
Расмий оппонентлар: Содиқов Зохиджон Яқубжонович, филология фанлари доктори, профессор; Холиқов Баҳодир Алиқулович, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади Ивлин Во ва Абдулла Қаҳҳор ижоди мисолида сатиранинг ХХ аср инглиз ва ўзбек адабиётидаги ўзига хос ўрни ва поетик хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
инглиз ва ўзбек сатирачилигининг генезиси муаммосига жаҳон бадиий-фалсафий, ижтимоий-маданий тафаккури негизида ёндашган ҳолда, сатирик асарларда ғоя ва мавзу майдонининг кенгайиши, ижтимоий, маънавий, дидактик масалаларга эътиборнинг кучайиши, сатирик ва айни пайтда фалсафий аллегорик асарларнинг яратилиши, ҳаёт мазмунини фалсафий мушоҳада этиш каби ХХ аср инглиз ва ўзбек адабиётига хос сатирик анъаналар типологияси ишлаб чиқилган;
“сатирик модус” термини моҳиятининг киноя, юмор, сарказм илмий категорияларининг бадиийлик модуслари назарияси доирасидаги таҳлили негизида Ивлин Во ва Абдулла Қаҳҳорнинг сатирик маҳорати ҳаётий ҳақиқатга содиқлик мезони асосида далилланган;
Ивлин Во ва Абдулла Қаҳҳор ҳикояларида сатирани юзага келтирувчи кулги, киноя, сарказм ва масхара сингари адабий-эстетик унсурларни аниқлаш асосида сатирик қаҳрамон бадиий моделининг реал воқелик – ижодкор – бадиий асар триадасида шаклланиш тамойиллари муаллифлар ғоясининг мантиқийлиги, ижодий фантазиясининг кенглиги мезони асосида очиб берилган;
мавзу, ғоя ва образнинг умумлашма ҳамда типик жиҳатлари, характернинг сатирик ифодаси, бадиий деталнинг аҳамияти каби сатиранинг поетик хусусиятларини далиллаш негизида композиция ва сюжет, сатирик образлар муштараклиги, маънан қарамлик ғояси, сатирани юзага келтирувчи мотивлар, сатирик ҳикояда бадиий деталдан фойдаланиш каби сатирик ҳикоя типологияси яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ивлин Во ва Абдулла Қаҳҳорнинг ҳикоялари мисолида ХХ аср инглиз ва ўзбек адабиётида сатиранинг ўзига хос ўрнини тадқиқ этиш жараёнида олинган илмий натижа ва хулосалар асосида:
инглиз ва ўзбек сатирачилигининг генезиси муаммосига жаҳон бадиий-фалсафий, ижтимоий-маданий тафаккури негизида ёндашган ҳолда, сатирик асарларда ғоя ва мавзу майдонининг кенгайиши, ижтимоий, маънавий, дидактик масалаларга эътиборнинг кучайиши, сатирик ва айни пайтда фалсафий аллегорик асарларнинг яратилиши, ҳаёт мазмунини фалсафий мушоҳада этиш каби ХХ аср инглиз ва ўзбек адабиётига хос сатирик анъаналар типологияси ишлаб чиқилганига оид назарий хулосалар Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтида 2017-2020-йилларда бажарилган ФА-Ф-1-005-рақамли “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтининг 2023-йил 4-январдаги 3/1-сон маълумотномаси). Натижада сатира генезиси ва халқ оғзаки ижодида сатирик образларнинг ўзига хос хусусиятлари талқини борасидаги мулоҳазалар лойиҳа мазмун-моҳиятини бойитган;
“сатирик модус” термини моҳиятининг киноя, юмор, сарказм илмий категорияларининг бадиийлик модуслари назарияси доирасидаги таҳлили негизида Ивлин Во ва Абдулла Қаҳҳорнинг сатирик маҳорати ҳаётий ҳақиқатга содиқлик мезони асосида далилланганига доир назарий хулосалардан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Самарқанд вилояти бўлими қошидаги “Садоқат” тўгараги фаолиятида ва адабий кечаларда, ижодкор ёшлар билан учрашувларда фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Самарқанд вилояти бўлимининг 2023-йил 3-апрелдаги 18-сон маълумотномаси). Натижада ёшлар маънавиятини юксалтириш, улар ўртасида китобхонликни кенг тарғиб қилиш бўйича тизимли ишларни ташкил этиш, шунингдек, Ивлин Во ва Абдулла Қаҳҳорнинг сатирик қаҳрамон яратиш маҳорати бўйича билимларини оширишга хизмат қилган;
Ивлин Во ва Абдулла Қаҳҳор ҳикояларида сатирани юзага келтирувчи кулги, киноя, сарказм ва масхара сингари адабий-эстетик унсурларни аниқлаш асосида сатирик қаҳрамон бадиий моделининг реал воқелик – ижодкор – бадиий асар триадасида шаклланиш тамойиллари муаллифлар ғоясининг мантиқийлиги, ижодий фантазиясининг кенглиги мезони асосида очиб берилганига оид назарий хулосалар Ўзбекистон халқаро ислом академиясида 2022-2023-йилларда бажарилиши мўлжалланган ИЛ-531212015 рақамли “Туркистон мухторияти тарихини ёритувчи www.мухторият.уз электрон платформа ва мобил иловасини яратиш” мавзусидаги инновацион тадқиқот лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Ўзбекистон халқаро ислом академиясининг 2023-йил 12-апрелдаги 05-547-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа Ивлин Во ва Абдулла Қаҳҳорнинг сатирик ҳикояларидаги миллий ва умумбашарий мавзулар, асарларининг ахлоқий-фалсафий, маърифий-дидактик, бадиий хусусиятлари тадқиқи борасидаги янги илмий-назарий манба ва маълумотлар билан бойитилган;
мавзу, ғоя ва образнинг умумлашма ҳамда типик жиҳатлари, характернинг сатирик ифодаси, бадиий деталнинг аҳамияти каби сатиранинг поетик хусусиятларини далиллаш негизида композиция ва сюжет, сатирик образлар муштараклиги, маънан қарамлик ғояси, сатирани юзага келтирувчи мотивлар, сатирик ҳикояда бадиий деталдан фойдаланиш каби сатирик ҳикоя типологияси яратилишига доир хулосалардан Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясида 2023-йилнинг 31-март куни эфирга узатилган “Ассалом, Самарқанд!” кўрсатувини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг 2023-йил 30-апрелдаги 01-07/139-сон маълумотномаси). Натижада берилган маълумотлар томошабинларнинг китобхонликка иштиёқини кучайтиришга, Ивлин Во ва Абдулла Қаҳҳор сатирик ҳикояларида инсон – оила – жамият триадасининг акс эттирилишига доир билимларини оширишга хизмат қилган.
