Туражонов Қодиржон Муроджон ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Роторли системалар динамикасини қўзғалувчан массалар ёрдамида балансирлаш усулини такомиллаштириш”, 01.02.01 – Назарий механика (физика-математика фанлари), 01.02.04 – Деформацияланувчан қаттиқ жисмлар механикаси (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/FM916
Илмий маслаҳатчилар Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: ф.-м.ф.н. доцент. Сидиков Мансур Носирович, т.ф.д, профессор., академик Мирсаидов Мирзиёд Мирсаидович.
Диссертация бажарилган муассаса номи: “Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти” Миллий тадқиқот университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Механика ва иншоотлар сейсмик мустаҳкамлиги институти, DSc.02/30.12.2019.Т/FM.61.01.
Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: ф.-м.ф.д., проф. Н.А.Коршунова, Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон миллий университети профессори, физика-математика фанлари доктори. ф.-м.ф.д., кат.и.х. Б.Э. Хусанов - Механика ва иншоотлар сейсмик мустаҳкамлиги институти лаборатория катта илмий ходими, физика-математика фанлари доктори.
Етакчи ташкилот номи: Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университетида.
II. Тадқиқотнинг мақсади роторли системалар динамикасини қўзғалувчан массалар ёрдамида балансирлаш усулини такомиллаштиришдан иборат.
III. Диссертация тадқиқотининг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
статик балансирланмаган роторли системаларни автобалансирлашда содир бўладиган механик жараёнларни, роторнинг айланиш ўқини тебранма ҳаракатларида валнинг эластик ва қовуқшқоқ-эластик хусусиятларини ҳисобга олиб математик модел ишлаб чиқилган;
айланиш ўқига кичик бурчак оғиши билан жойлаштирилган статик балансирланмаган кўп йўлакли АБУли роторнинг ҳаракат дифференциал тенгламалар системаси асосида валнинг қовушқоқ-эластиклик хоссаларини эътиборга олган ҳолда математик модели ишлаб чиқилган;
айланиш ўқига кичик бурчак оғиши билан жойлаштирилган статик балансирланмаган кўп йўлакли АБУли роторнинг стационар ҳаракатини хусусий ҳолларда масса марказининг координаталари, балансирловчи шарчаларнинг ҳалқа ичида жойлашиш бурчаклари аналитик кўринишда аниқланган;
катта бурчак тезликда ҳаракатланувчи статик балансирланмаган роторга нисбатан айланиш ўқига эга бўлган АБУли системани ностационар ҳаракатига тегишли хусусий ҳоллар Мапле дастурлаш пакетидан фойдаланиб Рунге-Кутта сонли ҳисоблаш усули ёрдамида текширилган ва ротор масса марказининг оғиши, балансирловчи шарчаларниг ҳалқа ичида жойлашиш бурчаклари, ҳалқа текислигини ротор кўндаланг кесим текислигига нисбатан оғиш бурчагини чекли вақт оралиғидаги ўзгаришларининг математик модели ишлаб чиқилиб олинган натижалар баҳоланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Роторли системалар динамикасини қўзғалувчан массалар ёрдамида балансирлаш усулини такомиллаштириш бўйича олинган натижалар асосида:
катта тезликда ҳаракатланувчи статик балансирланмаган роторли системаларни қўзғалувчан массалар ёрдамида балансирлаш, автобалансирлашда содир бўладиган механик жараёнларни математик моделлаштириш ёрдамида баҳолаш алгоритмлари Тошкент шаҳрида жойлашган “Тошкент ГЭСлари каскади Оқ тепа” УК 9-гидроэлектростанцияси гидро-насос агрегатлари, турбо компрессорлари ва бошқа турдаги қурилмаларини такомиллаштиришда қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси “ЎЗБЕКГИДРОЕНЕРГО” акциядорлик жамиятининг 2023 йил 3 октябрдаги № 02-28/2858 сонли маълумотномаси). Натижада роторнинг динамикасини текшириш, система конструктив параметрларининг турли қийматларида роторнинг айланиш ўқини тебранма ҳаракатларида валнинг эластик ва қовушқоқ-эластик хусусиятларини инобатга олган ҳолда сонли таҳлил этиш имкони яратилган.
Қўзғалмас таянчларга ўрнатилган, статик балансирланмаган роторларни автобалансирловчи ускуна ёрдамида балансирлаш усули “Тошкент шаҳар сув таъминоти” Бўз-су тўйинтириш иншоотида жойлашган «ҲОWДЕН-СГ52А-CВC» ҳаво ҳайдаш агрегат қурилмасида қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси “ЎЗБЕКГИДРОЕНЕРГО” акциядорлик жамиятининг 2023 йил 3 октябрдаги № 02-28/2858 сонли маълумотномаси). Натижада бурчак тезликни ностационар ҳаракатида ротор айланиш ўқининг тебраниш амплитудаси балансирловчи шарчалар ёрдамида чегараланган оралиқларда ўзгариб автобалансирловчи ускунали ротор, автобалансирловчи ускунасиз роторли механизмларга нисбатан меҳнат самарадорлиги 1.25 марта тежалишига эришилган.