Toirova Dilfuza Fayzullayevnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “XIX asr fransuz realistik romani” (janr va uslub muammosi), 10.00.04 – “Yevropa, Amerika va Avstraliya xalqlari tili va adabiyoti” (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.3.DSc/Fil210.
Ilmiy maslahatchi: Tuxtasinov Ilxomjon Madaminovich, pedagogika fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat chet tillar instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarqand davlat chet tillar instituti, PhD.03/30.12.2019. Fil/Ped.83.01 (bir martalik ilmiy kengash).
Rasmiy opponentlar: Qarshiboyeva Uljon Davirovna, filologiya fanlari doktori, professor; Ikromxonova Firuza Ikromovna, filologiya fanlari doktori, dotsent; Xalliyeva Gulnoz Iskandarovna, filologiya fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Buxoro davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi XIX asr fransuz realistik romanlarida janr va uslub muammosini ochib berishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
XIX asr adabiyotida realizm ijodkorlari Stendal (“Qizil va qora”), Balzak (“Gorio ota”) va Flober (“Bovari xonim”) romanlarining bugungi davr adabiyoti taraqqiyotida realistik ifodalardan foydalanish zamon va makon tushunchalarining dunyo manzaralarini o‘zgarishidagi ahamiyati, tarixiy siymolar obrazlarining birinchi o‘ringa chiqishi, bu orqali nasihatgo‘ylikdan voz kechish, o‘z tarixiy o‘tmishini qayta aniqlashga bo‘lgan intilishlarining o‘rni aniqlangan;
tanqidiy realizmda insoniyatning kelajagiga doir sifatlarini butun ruhiy hayotini bitta dominant tuyg‘uga bo‘ysunadigan qilib chizilgan muammolar aniq ko‘rsatilmaganligi, ularning normal hayot sari intilishlarida duch keladigan qarama-qarshiliklardan, to‘siqlar, illatlar va sharoitlar ko‘rsatilganligi zodagonlar jamiyatining insonga halokatli ta’siri isbotlangan;
Stendal, Balzak va Floberlar o‘z asarlarida, asosan, sevgi va rashk, turli xil ijtimoiy tabaqadagi odamlar o‘rtasidagi munosabatlar, oila, xarakterining shakllanishi va hayot yo‘lining tanlovi mavzularini yoritish bilan birga axloqiy munosabatlarning jamlanmasi asosida inson va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarning xususiyatlari isbotlab berilgan;
XIX asr fransuz realistik romanida janr va uslub muammosi tadqiqida Floberning o‘z davridagi ijtimoiy-siyosiy haqiqatni muqarrar zarurat, yolg‘on va zo‘ravonlik hukmronligi hamda shu orqali badiiy asar uchun zaruriy asos bo‘lgan poklik g‘oyasi saqlanib qolganligi asoslab berilgan;
Gyustav Floberning “Bovari xonim” romanida realizm an’analaridagi keskin uzilishi asar realizmga xos hayot haqiqatiga sodiqlikni, insonning ijtimoiy hayot bilan munosabati, uning taqdiriga ijtimoiy muhit, tartibotlar ta’siri diqqat markaziga ko‘chishi aniqlangan;
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. XIX asr fransuz realistik romani (janr va uslub muammosi) tadqiqi bilan bog‘liq bo‘lgan ilmiy ish natijalari asosida:
XIX asr adabiyotida realizm ijodkorlari Stendal (“Qizil va qora”), Balzak (“Gorio ota”) va Flober (“Bovari xonim”) romanlarining bugungi davr adabiyoti taraqqiyotida realistik ifodalardan foydalanish zamon va makon tushunchalarining dunyo manzalarini o‘zgarishidagi o‘rni, tarixiy siymolar obrazlarini birinchi planga chiqishi, bu orqali nasihatgo‘ylikdan voz kechish, o‘z tarixiy o‘tmishini qayta aniqlashga bo‘lgan intilishlarining o‘rni aniqlanib xulosalardan hamda tanqidiy realizmda insoniyatning kelajagiga doir sifatlarini butun ruhiy hayotini bitta dominant tuyg‘uga bo‘ysunadigan qilib chizgan muammolar aniq misollar yordamida ko‘rsatilmaganligi, balki ularning normal hayot sari intilishlarida duch keladigan qarama-qarshiliklardan, to‘siqlar, illatlar va sharoitlar ko‘rsatilganligi zodagonlar jamiyatining insonga halokatli ta’siri isbotlanib
PZ-20170930309 “Qoraqalpoq folklori tilining adabiy til rivojiga ta’siri masalasi” mavzusidagi fundamental loyihasining bajarilishida foydalanilgan (Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universitetining 2021 yil 27 fevral 01-21-04/305-son ma’lumotnomasi). Natijada adabiy tilda o‘zlashma so‘zlarning o‘rnini aniqlashga erishilgan;
Stendal, Balzak va Floberlar o‘z asarlarida, asosan, sevgi va rashk, turli xil ijtimoiy tabaqadagi odamlar o‘rtasidagi munosabatlar, oila, xarakterining shakllanishi va hayot yo‘lining tanlovi mavzularini yoritish birga axloqiy munosabatlarning jamlanmasi inson va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarning xususiyatlari isbotlab berilib, xulosalardan FA-F-1-005 “Qoraqalpoq folklorshunosligi va adabiyoshunosligi tarixini tadqiq etish” (2017–2020) mavzusidagi fundamental loyihada foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Qoraqalpog‘iston bo‘limining 2021 yil 19 may 107/4-son ma’lumotnomasi). Natijada adabiyoshunoslikda janr va uslub muammosini o‘rganishga oid olib borilgan tadqiqotlarning ilmiy saviyasini oshirishga xizmat qilgan;
inson va jamiyat o‘rtasidagi ziddiyat, ijtimoiy adolatsizlik, aristokratik degeneratsiya, mag‘rurlik va takabburlik hamda jaholat muammolari roman qahramonlari hatti-harakatlari va psixologiyasi, ularning eksklyuzivligi, hayoti, tarbiyasi va yashash davri shartlari real xarakteri orqali ochib berilib, A-1-057 raqamli “Oliy ta’lim muassasalari talabalarini modulli o‘qitishda pedagoglarni kompetentli tayyorlashning psixologik-pedagogik asoslari” (2013-2018) mavzusidagi amaliy tadqiqotda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Samarqand filialining 2021 yil 16 noyabr 637/01-01-son ma’lumotnomasi). Bugungi kunda adabiy aloqalar hamda chet tillarini o‘qitish tizimini takomillashtirish davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan, shuni inobatga oladigan bo‘lsak, tadqiqot materiallari ta’lim sifatini oshirishga xizmat qilgan;
XIX asr fransuz realistik romanida janr va uslub muammosi tadqiqida Floberning o‘z davridagi ijtimoiy-siyosiy haqiqatni muqarrar zarurat, yolg‘on va zo‘ravonlik hukmronligi hamda shu orqali badiiy asar uchun zaruriy asos bo‘lgan poklik g‘oyasi saqlanib qolganligi asoslab berilgan tavsiyalar Samarqand viloyati radiosida foydalanilgan (O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasi Samarqand viloyat teleradiokompaniyasining 2021 yil 15 fevral 09-01/54-son ma’lumotnomasi). Natijada tinglovchilarning G‘arb adabiyotiga qiziqishini oshirishga xizmat qilgan;
Gyustav Floberning “Bovari xonim” romanida realizm an’analaridagi keskin uzilishi asar realizmga xos hayot haqiqatiga sodiqlikni, insonning ijtimoiy hayot bilan munosabati, uning taqdiriga ijtimoiy muhit, tartibotlar ta’siri diqqat markaziga ko‘chishi aniqlanib natijalaridan O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Samarqand viloyat hududiy bo‘linmasi qoshidagi “Sadoqat” ijodiy seminarida foydalanilgan (O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasining 2021 yil 19 noyabrdagi
01-03/1392-son ma’lumotnomasi). Buning natijasida seminar a’zolari – yosh ijodkorlarning badiiy tafakkurini oshirishga erishilgan.