Rayimbaev Djavlanbek Radjapbaevichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I.Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): «Astrofizik kuzatuvlar asosida qora o‘ralar parametrlarining gravitatsiya nazariyalaridagi tahlili», 01.04.02 – Nazariy fizika (fizika-matematika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B.2022.3.DSc/FM203.
Ilmiy maslahatchi: Ahmedov Bobomurat Juraevich, fizika-matematika fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zR FA Astronomiya instituti hamda “TIXMII” Milliy tadqiqot universiteti huzuridagi Fundamental va amaliy tadqiqotlar instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: “TIQXMMI” Milliy tadqiqot universiteti huzuridagi Fundamental va Amaliy tadqiqotlar instituti, DSc.03/31.03.2022.T/FM.10.04.
Rasmiy opponetlar: Abdikamalov Askar Baxtiyarovich, fizika-matematika fanlari doktori, yetakchi ilmiy xodim, O‘zR FA Astronomiya instituti; Durmus Ali Demir, Dr., professor, Sabanji Universiteti, Turkiya; Sushant G. Gosh Dr., professor, Nazariy fizika markazi, Hindiston
Yetakchi tashkilot: Al-Farabi nomidagi Qozoq Milliy universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II.Tadqiqotning maqsadi qora o‘ralar atrofidagi kvazidavriy tebranish chastotalari va ularning tasvirlar o‘lchamlari kuzatuv ma’lumotlari asosida qora o‘ralar va gravitatsiya nazariyalari parametrlarini tahlil qilish.
III.Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
kvazidavriy tebranish chastotalari yordamida zaryadli aylanmaydigan qora o‘ralarining massasi va zaryadlariga chekli qiymatlar olingan;
kuzatuv ma’lumotlari asosida topilgan M87* va Sgr A* soyalarining o‘lchamlaridan foydalangan holga, ularning massalari va zaryadlari orasidagi bog‘lashinishni aniqladik;
kvant gravitatsiyasining non-kommutativ qora o‘ralar atrofida kvazidavriy tebranishlar chastotalari va ularning soyalari o‘lchamlari ta’sirini o‘lchashdagi xatoliklardan ancha kichik ekanligi ko‘rsatildi;
ikki cho‘qqili kvazidavriy tebranishlar kuzatuvlar ma’lumotlari asosida modifikatsiyalangan gravitatsiyada regular va singular qora o‘ralarini farq qilish usuli ko‘rsatildi;
qora o‘ralar atrofidagi kvazidavriy tebranishlar asosida ular atrofidagi fazo-vaqtning muhim hususiyatlaridan biri bo‘lgan akkresiya diskining kuyi chegarasi radiuslari baholash mumkinligi ko‘rsatildi;
kuzatuvlarda Kerr qo‘ra o‘rasi spini va zaryadlari hosil qiluvchi o‘xshash o‘xshash gravitatsiya effektlarini farqlovchi chegaraviy qiymatlar ko‘rsatildi.
IV.Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
Qora o‘ralar massalari va zaryadlarini kvazidavriy tebranishlar kuzatuv ma’lumotlari asosida aniqlash bir qator mualliflar tomonidan qorong‘gi materiya hususiyatlarini tekshirishda joriy etilgan (The Astrophysical Journal Vol.935,91, (2022), Progress of Physics, Volume 70, issue 9-10, 2200053, (2022), Journal of Cosmology and Astroparticle Physics, Volume 09, id 061, (2022), European Physics Journal C, Volume 82, id 636 (2022), Progress of Physics, Volume70, Issue 9-10, id 2200053, (2022), Universe Volume 8, issue 3, id 182 (2022)). Olingan natijalar qora o‘ralar atrofidagi qorong‘i materiyaning parametrini kvazidavriy tebranishlar asosida tahlil qilish imkonini bergan.
Qora o‘ralar soyalarini kuzatuv ma’lumotlari asosida tahlil qilish va ularning parametrlarini aniqlashga oid natijalar bir qator mualliflar tomonidan turli gravitatsiya modellari ularning soyalari o‘lchamlaridan olingan kuzatuv ma’lumotlari asosida tahlil qilishda joriy etilgan (Chinese Journal of Physics Vol. 78, pp.141-154, (2022), Annals of Physics Vol.441, 168892,(2022), Universe, Volume 8, issue 10, id 536 (2022), Physics, Volume 4, issue 4, pp.1318-1330 (2022), European Physics Journal C, Volume 82, id 831 (2022), Annals of Physics, Volume 441, id 168892 (2022)). Olingan natijalar aylanuvchi zaryadlangan qora o‘ralar atrofidagi foton orbitalarini va ularning soyalarini tahlil qilishda ishlatilgan.
