Шавкиев Жалолиддин Шамсутдин ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «G. hirsutum L. ва G. barbadense L. турлари генотипларининг сув танқислигига физиологик ва морфохўжалик белгилари бўйича реакцияси», 03.00.07 - Ўсимликлар физиологияси ва биокимёси, 03.00.09 - Умумий генетика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.4.PhD/В213.
Илмий раҳбарлар: Набиев Сайдиғани Мухторович, биология фанлари доктори, профессор; Азимов Абдулахат Абдужаббарович, биология фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc.02/30.12.2019.B.53.01.
Расмий оппонентлар: Қаххаров Иззатилла Тилолович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим; Хамраев Нурбек Улуғбекович, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ўрта ва ингичка толали ғўза генотипларининг сув танқислигига физиологик ва морфо-хўжалик белгилари бўйича реакцияларини аниқлаш ва унинг асосида селекцион истиқболли ашёларни олишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор сув танқислигига чидамли Ишонч ва Навбаҳор-2 ғўза навлари ва уларнинг ўзаро реципрок F1 дурагайларида чидамсиз С-6524 ва Тошкент-6 ғўза навлари ва уларнинг F1 дурагайларига нисбатан  барглардаги пролин аминокислотаси ва каротиноидларнинг миқдори кўпроқ ошганлиги, малонилдиальдегид миқдори камроқ синтезлангани ва уларнинг барглари юқори электр ўтказувчанликка эга эканлиги исботланган;
cув танқислигида ғўза навларининг F1 дурагайларида барглардаги транспирация жадаллиги белгиси ижобий тўлиқ доминантлик, баргларнинг сув ушлаш хусусияти ижобий ўта доминантлик, барг тўқималарининг электр ўтказувчанлиги, пигментлар миқдори ижобий ва салбий ўта доминантлик ҳамда тўлиқсиз доминантлик, пролин миқдори паст кўрсаткичли навнинг тўлиқсиз доминантлиги ва салбий ўта доминантлик, малонилдиальдегид миқдори эса ижобий ўта доминантлик ҳолатларида ирсийлангани ва ўрганилган физиологик белгилар бўйича муҳит вариансаси генотипик вариансага нисбатан паст эканлиги аниқланган;
cув танқислигида маҳсулдорлик ва бошқа қимматли-хўжалик белгиларининг юқори кўрсаткичларига эга ўсимликлар фоизи чидамли Ишонч ва Навбаҳор-2 навларининг ўзаро F2 комбинацияларида юқори бўлганлиги асосида бу навлардан ғўзанинг қурғоқчиликка чидамлилик селекциясида бошланғич ашё сифатида фойдаланилган;
сув танқислигида ингичка толали ғўзанинг F1 дурагайларида барглардаги умумий сув миқдори ва транспирация жадаллиги белгилари асосан, ижобий ўта доминантлик ва юқори кўрсаткичли шаклнинг тўлиқсиз доминантлиги, баргларнинг сув ушлаш хусусияти ва ўсимлик маҳсулдорлиги белгилари салбий ва ижобий ўта доминантлик ҳолатларида ирсийлангани, баъзи F1 комбинацияларида ўсимлик маҳсулдорлиги бўйича гетерозис самараси юқори бўлиб, 154,1% дан 166,9% гачани ташкил этиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ғўзанинг G. hirsutum L. ва G. barbadense L. турлари генотипларининг сув танқислигига физиологик ва морфохўжалик белгилари бўйича реакциясини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
янги ирсий асосга эга ингичка толали, сув танқислигига чидамли, тезпишар, ҳосилдор ва юқори сифатли толага эга бўлган “Бўстон” (Т-663)  ва“Дурдона-2” (Т-77) ғўза навлари яратилиб, «Ғўза генофонди» ноёб объекти коллекциясига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2022 йил 24 февралдаги 4/1255-439-сон маълумотномаси). Натижада, ушбу навлар ингичка толали ғўза коллекцияси хилма-хиллигини бойитиш имконини берган;
Ғўзанинг G.barbadense L. турига мансуб янги “Бўстон” нави 2021 йилда Зангиота тажриба станциясида 0,75 гектар майдонга кўпайтириш учун  жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 2 мартдаги 02/22-04/940-сон маълумотномаси). Натижада, янги ингичка толали “Бўстон” ғўза навидан юқори ва сифатли ҳосил олиш имконини берган.